Neft va gazkondensatni qayta ishlash texnologiyasi

Isitilmaydigan kameralarda sekin-asta kokslash jarayoni, yarim uzluksiz 
kokslash jarayoni. 
Yarim 
uzluksiz 
kokslash 
- 
qizdirilmaydigan 
kameralarida 
sekinlashtirilgan kokslash jarayoni keng tarqalgan. Bu jarayon 30-yillardan 
boshlab qo‘llaniladi. Boshqa termik-qoldiqlar, hattoki qattiq bitum ko‘rinishli 
jinslar-gilsonitlar ham xizmat qiladi. Koks mahsulotining asosiy iste’molchilari 
alyuminiy ishlab chiqarish sanoatidir. U erda koks alyuminiy rudasidan 
alyuminiy qotishmasini ajratishda qaytaruvchi (anod massa) sifatida xizmat 
qiladi. Shuningdek, koksdan grafitlangan elektrod ishlab chiqarish uchun xom-
ashyo, karbidlar (Ca, Si) olishda foydalaniladi. Koksning asosiy ko‘rsatkichlari 
zichligi, oltingugurt miqdori, zolligi va mikrostruktura darajasi hisoblanadi. 
Oltingugurtli neft tarkibidan 1,5% (mass), oltingugurtli koks olinadi. Yuqori 
oltingugurtli qoldiqlardan olingan koksdagi oltingugurt miqdorii 4% 
massagacha yetadi. 
Qizdirilmaydigan kameralarda sekinlik bilan boruvchi kokslash 
qurilmasining texnologik sxemasi 13.1- rasm keltirilgan. Sekinlashtirilgan 
kokslash qurilmalari yiliga 300, 600 va 1500 ming tonnadan koks ishlab 
chiqarish quvvatlarida loyihalanadi. Quyidagi rasmda quvvati yiliga 600 ming 

---

170 
tonna koks ishlab chiqaruvchi qurilmaning ish tartibi keltirilgan. Qurilma 4ta 
kokslash kamerasi va 2 quvurli qizdirish pechidan iborat reaktor bo‘limi, 
fraksiyalash bo‘limi, issiqlikni qayta tiklash tizimi va mahsulotni sovutish 
bo‘limlarini o‘z ichiga oladi. Xom-ashyo-gudron yoki kreking qoldiq 1-nasos 
yordamida parallel oqimda 2 va 3- pechlarning yuqori ekran qismidan berilib, u 
erda 350-380
0
C gacha qizdiriladi. So‘ngra xom-ashyo 9-kolonnani pastki 
qismiga kaskadli tarelka yuqorisidan kiritiladi. Shuningdek, bu erdan parallel 
ravishda ishlovchi kameralarda hosil bo‘ladigan koksli mahsulotlarini - gaz va 
bug‘larni pastki tarelka ostidan kiritiladi. Xom-ashyo kolonnadagi to‘qnashuv 
natijasida og‘ir fraksiya bug‘lari kondensatsiyalanadi va xom-ashyo bilan 
aralashadi. Bunga ko‘ra kolonna pastida retsirkulyat yoki ikkilamchi xom-ashyo 
hosil qilinadi. Ikkilamchi xom-ashyo 9-kolonnadan 6-nasos yordamida 2 va 3-
pechlarga qaytariladi va 490-510
0
C gacha qizdiriladi. Pech quvurlarida koks 
hosil bo‘lishi oldini olish maqsadida yuqori ekran qismiga ≈3%gacha 
turbolizator deb ataluvchi jihozga qizdirilgan suv bug‘i beriladi. Suv bug‘i 
berilishi hisobidan oqimni zmeevikning reaktsion qismidan o‘tishi tezlashadi. 
Qizdirilgan ortiqcha bug‘ni 10 va 11-bug‘latish kolonnalarida ishlatish mumkin.
Bug‘ holida aralashma pechlaridan so‘ng parallel oqimda 4 yo‘lli 7-kranlar 
orqali ikkita teng ishlovchi 5-kameraga kiritiladi. Bu vaqtda ikki kamera ishchi 
davriy siklga tayyorlanadi. Qaynoq xom-ashyo kameralar pastidan beriladi va 
asta-sekinlik bilan to‘lib boradi. Hajmi ancha katta, ichki diametri 4,6-5,5m va 
balandligi 27-28m. Parchalanishdagi bug‘ mahsulotlari uzluksiz ravishda 
kamera yuqorisidan chiqariladi va 9-kolonnaga yuboriladi, og‘ir qoldiq esa 
qoladi. Suyuq qoldiq esa asta-sekinlik bilan koksga aylanadi. Kamera taxminan 
24 soatda koks bilan to‘ladi. Kameralardagi bosim 0,18-0,60 MPa. Kokslash 
mahsulotlari 9-kolonnada ajratiladi. Kolonna yuqorisidan benzin bug‘lari, suv, 
hamda koks gazlari chiqariladi. Yengil va og‘ir gazoyllar 10 va 11-bug‘lanish 
kolonnalaridan 13 va 12-nasos yordamida beqaror benzinni qizdirish uchun 18-
issiqlik almashtirgich orqali va suv kondensatini isitish uchun 20- issiqlik 
almashtirgichdan o‘tib, sovutish tizimidan so‘ng rezervuarga chiqadi. 

---

171 
1
3.
1
- 
ra
sm
. 
Qiz
dir
il
may
digan 
ka
mer
ala
rda
s
ekinl
ik 
bil
an 
bor
u
vc
hi 
koks
las
h 
qur
il
mas
in
ning
texnolog
ik 
sxe
mas
i:
1,
6,
12
, 
15 
–na
sos
lar
; 
2,
3
-quvur
li
pe
chla
r; 
4
-yi
g‘
gi
ch; 
5
-s
ekinl
ik 
bil
an 
koks
hos
il
qil
u
vc
hi 
ka
mer
alar
; 
7
- 
to‘
rt 
y
o‘
ll
i 
jo‘
m
ra
k(
k
ra
n)
; 
8,
19,
21
-ha
voli
s
ovit
is
h 
ji
hoz
lar
i; 
9
-r
ekt
if
ika
ts
ion 
kolonna; 
10,
11
-bu
g‘
latu
v
chi 
kolon
na
;16
-s
ovit
kich; 
17
-a
jr
atki
ch
; 
18,
20
-is
siql
ik 
alm
as
hti
rgichla
r.

---

172 
Kameralar koks bilan to‘lgandan keyin, kameraga xom-ashyo qabul 
qilishi to‘xtatiladi va suv bug‘i yordamida qolgan suyuq mahsulotlar va neft 
bug‘lari siqib chiqariladi. Dastlab siqib chiqarilayotgan mahsulotlar 9-
kolonnaga, qachonki koks harorati 400-405
0
S ga pasayganda bug‘lar oqimi 4-
yig‘gichda siqiladi. Koks harorati to 200
0
S gacha pasayguncha suv bug‘i berish 
davom etadi. Keyinchalik kameraga suv bug‘i beriladi va berilayotgan suv 
atmosferaga bug‘lanish davom etguncha, ya’ni 4- yig‘gichni quyish quvurida 
paydo bo‘lguncha davom ettiriladi. Kameralardan koks gidravlik usulda 
gidroburg‘i va gidrokeskichlar yordamida 10-15 MPa bosimda kesib 
bo‘laklanadi va chiqariladi. 
Jarayonni qiyinchiligi kameralardan koksni tushirish uchun qimmatbaho 
jihozlar (burg‘ilash minorasi, yuqori bosimda ishlovchi suv nasoslari) talab 
etilishidir. Jarayonning xom-ashyo tasnifi va moddiy balansi 13.1-jadvalda 
keltirilgan.