O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi f. I. Xaydarov n. I. Xalilova

Sezgilar kontrasti
qarama-qarshi sifatga ega bo’lgan bir vaqtdagi 
qo’zg’alish tufayli sezgirlikning o’zgarishidir. Masalan, tinch joyda tovush 
kuchliroq seziladi. Oqimtir fonda qora rang qoraroq, qoramtir fonda oq rang yana 
ham och bo’lib seziladi. Odam charchaganda sezgirlik pasayadi. harakat oshganda 
sovuqqa sezgirlik o’tkirlashadi. Sezgirlik kasbga ham bog’liq. Masalan, 
rassomlarda rang sezish, musiqachilarda tovush sezish va shu kabilar. 
Sezgi borasidagi nazariyalar 
Psixologiya fanida shunday ilmiy dalillar mavjudki, mobodo inson 
axborotlarning shaxobchasidan mahrum bo’lsa, u holda u uyqu faoliyatiga 

---

145 
sho’ng’iydi. 
Masalan,
teri tuyish sezgilari patologiyaga uchrasa, unda odam 
(ko’pincha vaqtincha muvaqqat) ko’rish, eshitish, hid sezgisidan mahrum bo’lishi 
mumkin. Mobodo axborotlarni kuzatish shaxobchasi ilk bolalik yoshi davrida 
buzilsa, kar yoki ko’r bo’lib qolsa, u taqdirda uning aqliy rivojlanishida keskin 
to’xtalish, vaqtincha orqada qolish yuzaga keladi. Agar bola maxsus usul yoki 
uslubga o’rgatilmasa, tabiiy ravishda mavjud kamchiliklarning o’rnini to’ldirib 
bo’lmaydi. 
Nemis faylasufi 
Xristian Volf
"Rasional psixologiya" (1732 yil) va 
"Empirik psixologiya" (1734 yil) kitoblarida ongning ichki holati, aqliy fikr 
yuritishga qobiliyatning tabiiy moddiy asosi zamiridan kelib chiqib, tashqi 
olamdan kelib tushadigan axborotlar shaxobchasiga, ya'ni sezgi kanaliga hech 
qanday bog’liq emas, deb tushuntirishga harakat qildi. Sezgilarga mana bunday 
yondashish nazariyotchisi "fanga rasionalizm" tushunchasi bilan birga kirib keldi. 
X.Volf va uning tarafdorlari psixologik jarayonlar (sezgi, idrok, xotira va 
boshqalar) murakkab ijtimoiy tarixiy taraqqiyot mahsuli emas, degan g’oyani 
ilgari surdilar. 
Shuning bilan birga "Ong", "Aql" tarixiy evalyusiya natijasi emas, deb inson 
psixikasiga o’zgacha yondashib, uni izohlab berish mushkul bo’lgan "birlamchi" 
xususiyat ekanligini tushuntirishga intiladilar. Mazkur nazariyaga asoslangan 
psixologlar insonning sezgilari uni tashqi olam bilan bog’lab turuvchi birdan bir 
shaxobcha ekanligini inkor qilishgacha borib yetdilar va voqelikni mana bunday 
tarzda izohlashga harakat qildilar; sezgilar insonni tashqi olamdan ajratib turadilar, 
ular atrof-muhit o’rtasidagi bartaraf qilib bo’lmaydigan devor hisoblanadilar.