Sh. N. Zaynutdinov, R. I. Nurimbetov

9
intizom va tartibga, xizm at qoidalariga nom iga rioya 
etishga intilish, qattiq q o llik bilan m a ’m urlik qilish;
9
rahbarning u to m o n id a n qabul qilgan qarorSarning 
asoslanganligini shubha ostiga q o ‘yishi mumkin bo‘lgan yuqori 
malakali xodim larga nisbatan ohista munosabati;

---

• rahbarning u h am m a vaqt haq ekanligiga ishonishi;
• topshiriqlarning o ‘ta yaxshi bajarilishini ta ’m iniaydigan 
usullam i izlash.
R ahbarlikning dem okratik uslubi personal, xodim larning 
ishlab chiqarish, m eh n at faoliyati da keng ishtirok etishini, 
y a ’n i b o sh q a ru v n in g d e m o k ra tla sh u v in i n a z a rd a tu ta d i. 
B unday uslub jam oaviy rahbarlik, boshqaruvga oid qaror- 
larning ishlab chiqilishida m utaxassislarning ishtiroki, xodim ­
larning tayyorlanayotgan qaro rlar to ‘g‘risida xabardorligi va 
u la r m u n o sab a tin in g e ’tib o rg a o linishi b ilan ifo dalanadi. 
D em o k ratik rahbarlik uslubining asosiy n am o y o n b o ‘lishi 
qirralari quyidagicha:
• rahbarlik funksiyalarini, ayrim vakolat turlarini q o ‘l 
o stid a g ila rg a b e rish , b a ’zi q a ro rla rn in g b o ‘y s in u v c h ila r 
tom o n id an qabul qilinishi;
• b o ‘y s in u v c h ila r va b o s h q a v a k o la tli sh a x sla rn in g
m aslahatlari, tavsiyalarini inobatga olish;
• rahbarning boshqa shaxslarning nuqtayi nazarlaridan 
va fikrlari bilan kelishish im koniyati;
• b o ‘ysinuvchilarga ishonish, ularga moyillik, m uloqotga 
moyillik, personal bilan m uloqotda m o ‘tadillikni saqlash;
• ishbilarm onlik fazilatlari b o ‘yicha m alakali va savodxon 
m utaxassislarni tanlab olish;
• rah b arn in g o ‘zini ta n q id etishi, o ‘z ustida ishlashi, 
m alakasini oshirishi;
• intizom iy talablam ing oqilonaligi, ular m anfaatlariga 
tashkilot m uvaffaqiyatining m os kelishi.
Rahbarlikning liberal uslubi, bir to m ondan, bo'ysinuv- 
chilarga nisbatan o ‘ta yum shoq, g‘am xo‘rona m unosabatda, 
ik k in ch i to m o n d a n , u larg a a n c h a erk in lik n in g b erilish i, 
m ustaqil harakatlanishida ifodalanadi. R ahbarlikning liberal 
uslubining asosiy xususiyatlari:
• b o ‘ysinuvchilarga buyruqbozlik, k o ‘rsatm aviy t a ’sir 
k o ‘rsatishlardan yiroqlashish;
• rahbarlarga ta ’sir qilish va ular e ’tiboriga boshqaruvga 
oid qarorlarni yetkazishning asosiy vositasi sifatida ishontirish, 
iltimos, istaklarni q o ‘llash;
23

---

• qarorlarni qabul qilishda, tepadan ko‘rsatm alarni olishga 
b o ‘lgan intilishlarda shaxsiy irodaning nam oyon b o ‘lishini 
m inim allashtirishga moyiliik;
• qarorlarni ishlab chiqish va ularning oqibatlari uchun 
m as’uliyatni olmaslik kayfiyati;
• b o ‘ysinuvchilarning tashabbuslarini m a’qullash;
• b o ‘sinuvchilar bilan m uloqotda tolerantlik;
• m a’muriy choralam i q o ‘llashga b o ‘lgan aniq intilishning 
y o ‘qligi;
• o ‘zini ifoda etishga b o lg a n intilish.
R ahbarlik uslublarini qiyoslash, birinchi qarashda de- 
mokratiklikning shubhasiz ustunligidan dalolat beradi. Lekin 
buning mutlaqligi to ‘g‘risida xulosaga kelish xato bolgan bo‘lardi. 
U yoki bu rahbarlik uslubining maqbulligi vaziyatga bog‘liq. 
Bundan tashqari rahbarlaming shaxsiy fikri h a m ' mavjud, bu 
asosda ular tabiati va qarashlariga muvofiq uslubga rioya qiiinadi. 
Nihoyat, muayyan jam oani boshqarishga nisbatan xodimlarni 
tarbiyalash, ularning fe’l-atvorini inobatga olgan holda samarali 
ta ’sir ko‘rsatadigan uslubni qo‘llashga to ‘g‘ri keladi.
Yuqorida keltirilgan rahbarlik uslublari bilan ayrim m ual- 
liflar rahbarlikni m aqsadli y o ‘naltirilishi, rahbarning xatti- 
harakati va b o ‘ysinuvchilar bilan m uloqoti turiga qarab tasnif- 
lashdan yiroqlashishadi. Bunday holatda rahbarlikning quyidagi 
turlari ko‘rsatiladi:
— ishlab ch iq arish , asosan ishlab ch iq arish faoliyati 
maqsadlariga erishishga y o ‘naltirilgan b o ‘ladi;
— ijtim oiy, bunda rahbar m ehnat sharoitlari va unga 
haq to ‘lash, xodim larning qoniqish hosil qilishi, ja m o a d a
ijtimoiy ziddiyatlar va to ‘qnashuvlarning oldini olish yuzasidan 
alohida g ‘am xo‘rlik k o ‘rsatadi;
ishlab c h iq a rish -ijtim o iy — b irin c h i va ik k in c h i 
turlarning xususiyatlarini uyg‘unlashtiradi;
— kontaktli, rahbarning b o ‘ysinuvchilar bilan shaxsiy 
aloqalari va bevosita bog‘lanishiga tayanadi;
— masofaviy, kabinetli, xodim iar bilan bevosita aloqa- 
larni "m aso fad a” ushlab tu rish g a oid boshqaruvga m oyil 
rahbarlarga xos;

---

— 
yiroqlashgan, bunda rahbar boshqaruv funksiyalarini 
bevosita bajarishdan yiroqlashishga harakat qiladi, jarayonlar 
o ‘z -o ‘zidan kechishini xush ko‘radi.
R ahbarlik uslubi k o ‘p jih a td a n rahbarning yetakchilik 
roiida nam oyon b o ‘ladigan xislatlari, fe’l-atvori, psixologiyasi, 
shaxsiy qarashlaridan kelib chiqar ekan, personalni boshqarish 
nazariyasida yetakehilarning tegishli turlari ishlab chiqilgan 
b o ‘lib ularga quydagilarni kiritish m um kin.