Isamatova Nigora Kutpillayevna turkiy tildan fors tiliga o‘zlashgan so‘zlarning fonetik, morfologik va semantik tahlili



Yüklə 1,08 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə10/38
tarix26.11.2023
ölçüsü1,08 Mb.
#135974
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   38
pdffox.com turkiy-tildan-fors-tiliga-ozlashgan-sozlarning-fon

Hamčenin yek gune be nām-e ordak-e sar-sefid dar ma’raz-e enγerāz va 
davāzdah gune niz āsibpazir talaγγi šodeand. 
Shuningdek, “oq bosh” (
oxyura
leucocephala
) nomli ordakning bir turi 
yo‘qolib ketish xavfida va yana o‘n ikki turini ham xavf ostida deb hisoblashgan. 
Muhokamat ul-lug‘ataynda berilgan قامیق 
γeymāγ
‘qaymoq’ so‘zini ham
hozirgi fors tilidagi manbalarda uchratishimiz mumkin: 
.
16
ديا يم تسد هب دنفسوگ و واگ ریشرس زا هك هدوب ىناویح تلاوصحم قامیق
γ
eymāγ mahsulāt-e heyvāni bude ke az saršir-e gāv va gusfand be dast 
miāyad. 
Qaymoq chorva mollari mahsuloti bo‘lib, sigir va qo‘y sutidan olinadi.
“Muhokamat ul-lug‘atayn”da turkiy tildan fors tiliga o‘zlashgan nafaqat 
so‘zlar, balki ىچ-
či
so‘z yasovchi suffiksi haqida ham qimmatli ma’lumotlar 
berilgan: “Yana bir adolar borki, ba’zi alfozning so‘ngg‘ida “ch”, “yoy” ki, “chi” 
lafzidir, orttururlar, yo mansabning yo hunarning yo peshaning izhori uchun; 
forsiyda yo‘qdir, balki alar ham turkcha ayturlar. 
Mansabda andoqki, qo‘rchi va suvchi va xizonachi va kerak-yarog‘chi va 
chavgonchi va nayzachi va shukurchi va yurtchi va shilonchi axtachi yo‘sinlig‘ 
ko‘pdir. 
14
Алишер Навоий. Муҳокамат ул-луғатайн. Мукаммал асарлар тўплами.– Тошкент: Фан, 2000. T.16. 
– Б. 18. 
15
.٤٦.ص .١٨٣٦ ٬ ىگنهرف ىاهشهوژپ رتفد :نارهت –. ناريا ىعیبط ثاریم .درف ىورسخ ماس
16
 
http://www.boorsekala.com/cook/p/96/3791/%/قامیق20
 (قامیق) 


15 
Hunar va peshada andoqki, qushchi va borschi va qo‘ruqchi va tamg‘achi va 
jibachi va yo‘rg‘achi va halvochi va kemachi va qo‘ychi. 
Andoqki, qush hunarida dag‘i bu istiloh, bordur, andoqki, qozchi va quvchi va 
turnachi va kiyikchi va to‘vushqonchiki, sort lafzida yo‘qtur. Va alar mazkur 
bo‘lgonlarning ko‘pin turkcha ayturlar”
17

Tilshunoslik tarixida yaratilgan asarlar orasida o‘z o‘rniga ega bo‘lgan 
“Muhokamat ul-lug‘atayn” asari turkiy tildan fors tiliga o‘zlashgan so‘zlar ustidan 
qilingan tadqiqotlar orasida ham katta ahamiyatga ega. 
Turkiy tildan fors tiliga o‘zlashgan so‘zlar A. Quronbekovning “Fors tili 
leksikologiyasi”
18
ning turkiy o‘zlashmalarga bag‘ishlangan “Turkiy tillardan 
o‘zlashmalar” qismida ham yoritilgan. Unda turkiy tillardan fors tiliga 
o‘zlashmalar kirib kelishi qadimgi zamonlarga borib taqalishi qayd etilgan. 
Qadimgi xitoy, yunon va arab manbalaridan va bir qator O‘rta Osiyo olimlarining 
bizga qoldirgan asarlaridan, jumladan, Beruniyning “Osori baqiya”, Rabg‘uziyning 
“Qissasi Rabg‘uziy”, Mahmud Qoshg‘ariyning “Devonu lug‘atit turk”, Hazrati 
Navoiyning “Muhokamat ul-lug‘atayn” asarlaridan ma’lumki, Eron xalqlari bilan 
Turon xalqlarining o‘zaro munosabatlari qadimgi zamonlardan boshlab mavjud 
bo‘lgan
19

Mazkur “Fors tili leksikologiyasi” dagi turkiy o‘zlashmalarga bag‘ishlangan 
qismning boshqa bu mavzudagi ishlardan eng katta farqi unda Alisher Navoiyning 
“Muhokamat ul-lug‘atayn” asaridan misollar keltirilganligidir. Alisher Navoiy 
o‘zining “Muhokamat ul-lug‘atayn” asarida bir qator mavzular keltirib, bu 
so‘zlarning muodili fors tilida yo‘q ekanligi va bular fors tiliga kirganligini 
ta’kidlagan, deb asardan misollar keltiriladi. Biz bunday holatni turkiy
o‘zlashmalarga bag‘ishlangan boshqa ishlarda, ayniqsa, xorijda qilingan ishlarda 
uchratmaymiz. Mavzuni yoritish davomida turkiy o‘zlashmalarning grammatik 
moslashuvi, asosan morfologik moslashuvi va boshqa turkiy leksik birliklar –
turkiy suffikslar haqida ham ma’lumotlar berilgan. Turkiy o‘zlashmalarning 
17
Алишер Навоий. Муҳокамат ул-луғатайн. Мукаммал асарлар тўплами. – Тошкент: Фан, 2000. T.16. – Б. 18. 
18
Quronbekov A. Fors tili leksikologiyasi. – Toshkent, 2009. 
19
Ko‘rsatilgan asar. – Toshkent, 2009. – B. 49. 


16 
hozirgi kundagi holati haqida shunday deb yozilgan: “Hozirgi davrda Eronda 
faoliyat olib borayotgan “Farhangeston” (Akademiya) fors tilini barcha chet tili 
o‘zlashmalaridan, jumladan, turkiy tillardan o‘zlashgan lug‘at birliklaridan 
tozalamoqda. Shuning uchun hozirgi kunda hamma eronliklar uchun o‘z ona 
tiliday bo‘lib qolgan اقآ 
āγā
, قشاق 
γāšoγ
, يچیق 
γeyči
, وقاچ 
čāγu
, خامس 
šomāx
, چراق 
γārč

ىسیق 
γeysi 
va shunga o‘xshash so‘zlar yangi forscha so‘zlar bilan almashtirilsa hech 
ajablanadigan joyi yo‘q”
20


Yüklə 1,08 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   38




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin