I bob kavkaz xalqlari san’ati

Ustadname 
Anʼanaviy mavzular qoʻshiq — oʻgitlardan va qoʻshiq — nasihatlardan tashkil 
topgan. 
Gyuzelleme 
Gyuzelleme bu „Goshma“ turlaridan biri boʻlib, unda tabiiy goʻzalliklar 
tavsiflanadi yoki ajoyib insoniy hususiyatlarni madh etish boʻladi. 
Ijrosi 
 
Soz — ashugning asosiy cholgʻu asbobi 

---

12 
1.2Ozarbayjon ashuglarining ijro uslubi
mahalliy ijodning oʻziga hos 
hususiyatlari bilan ajralib turgan. Masalan, Gyandja, Kelbadjar, Gazax, Tovuz, 
Borchalining har bir hududini aks ettiradigan ashuglar oʻzining individual mahorati 
bilan ajralib turadi va katta matonat bilan ashug sanʼatining anʼanalarini asrashadi. 
Koʻp hollarda ashug ijrosiga balaban ijrochisi va puflab chalinadigan cholgʻular 
ansambli hamrohlik qiladi, lekin ashugning asosiy cholgʻu asbobi bu sozdir. Asosiy 
ozarbayjon xalq cholgʻu asboblari bu: tor, def (mugʻomchilar triosida), soz (ashuglar 
ijodida), nogʻora, gosha-nogʻora (bayram udumlarida). 
Ijodiy hususiyatlariga koʻra ashuglar quyidagicha farqlanadi: 
1.
Ashug-shoir xalq orasida „Usta ashug“ (ashug -usta) — dostonlar, karavellalar, 
sheʼrlar yozadi, qoʻshiq aytadi va soz chaladi, ijro raqslar bilan kuzatiladi. 
2.
Ashug — cholgʻuchi. Mashhur ashuglarning ijodini targʻib qilishadi, qoʻshiq 
aytib sozda chaladi, ayrim hollarda raqsga tushadi. 
3.
Ashug — hikoyachi ayrim hollarda bir oʻzi (yakkaxon) chiqish qiladi, oʻziga 
sozda joʻrlik qilgan, ashugni yonida harakatlanib raqsga tushadigan dudukchi ham 
unga joʻrlik qilishi mumkin. 
Ashuglar nafaqat yakkaxon balki, odatda toʻrt ijrochidan- ashug, ikkita 
dudukchi va doʻmbirachidan tashkil topgan ansambl boʻlib ham ijro etishgan. Ashug 
ansamblini shuningdek soz bilan balaban va zarbli cholgʻu asbobi ham tashkil etgan. 

---

13 
Repertuar 
Ashug Alesker, XIX—XX asrlar ashug va dostonchi 
Ashuglar repertuari faqatgina dostonlar bilan cheklanib qolmaydi; u janrlari boʻyicha 
xilma-xildir va mavzusi boʻyicha juda aniq, doimo ijtimoiylik bilan qayralgan. 
Ashuglar ertak (nagil), sevgi-lirik qoʻshiqlar, madh etish qoʻshiqlari (gyozelleme), 
axloqiy qoʻshiqlar (ustadname), satirik qoʻshiqlarni bilishadi. Bunday beshlik 
(muhammas) va ikkilik (dubeyt) kabi sheʼriy shakllarda ijod qilishadi, shuningdek lab 
yopilishini talab etmaydigan (dodax-deymez), fonemalarda qurilgan sheʼrlardan keng 
foydalanishadi. Koʻp ashuglar 50-60 dostonlar, oʻnlab hikoya, qissa va ertaklarni 
(misol uchun Gokchidan mashhur ashug Alesker) yodda tutishgan. 
Oldin ashuglar choyxona, karvon-saroy, bozor maydonlarida chiqishlar 
qilishgan. Ularning repertuarida koʻp ajoyib sheʼriy namunalar boʻlgan. Ashuglar 
hirgoyilari musiqiy jihatdan qiyin emas, lekin ritmik aniqdir. Bu hirgoyilar 
anʼanaviydir va avloddan avlodga oʻtib boradi. Bu bilan bir motivlar faqatgina 
qahramonlik sheʼrlariga, boshqalari esa — faqat lirik sheʼrlarga toʻgʻri keladi. Bitta 
tarona turli ashuglarda har xil uslubda ijro etiladi va shaxsiy did va temperamentga 
bogʻliq. Ashuglar ijodining eng koʻp tarqalgan janri bu sevgi lirikasidir. Lekin ashug 
ijodining eng qiziqarli shakli bu musiqali — sheʼriy bellashuv — deyishmedir, uning 
ishtirokchilari (ashuglar) topishmoq, savol va javoblarda bellashadilar. Bunda 
ashuglardan biri raqibiga sheʼriy shaklda javob qaytara olmasa yoki topishmoqni topa 

---

14 
olmasa, gʻolib magʻlubning sozini olib qoʻyishga haqli boʻlgan va magʻlub ashug 
unvonidan mahrum boʻlgan.