Alisher navoiy nomidagi toshkent davlat

– 186 –
– 187 –
yosh bilan bog‘lanishi qat’iy bo‘lib, bu xususiyat faqat 
beshik qo‘shiqlarigagina xosdir. Shu sababli allalarni ona 
suti bilan bog‘lashlari bejiz emas. Ha, allada ona sutining 
tiniqligi, pokizaligi bor. Uning mo‘tabarligi shundan. Bunga 
chaqaloqning ma’sumligi, pokligi, begunohligi, bezavolligi, 
musaffoligi va norastaligi qo‘shilib, allalar yana bir qadar 
muqaddaslashtirilgan. Natijada allalar bora-bora «Haq 
qo‘shig‘i» sifatida ilohiylashtirilgan:
1. Ayollar allalari.
Bular asosiy ko‘pchilikni tashkil etadi 
va janr tabiatini tahlil qilishga oid barcha namunalar shu tipga 
mansub.
2. Erkaklar allalari.
Bular huyalar deb yuritiladi. Bu 
haqda dastlab G‘ozi Olim Yunusov 1926-yilda «Maorif 
va o‘qitg‘uvchi» jurnalining 4-sonida bosilgan «Allalar 
haqida so‘z» maqolasida eslatgan edi. Hodi Zarif esa, 
G‘.O.Yunusovning o‘sha davrlardayoq huyalarning bir 
necha yaxshi namunalarini yozib olganligi haqida guvohlik 
bersa-da, bu matnlar taqdiri hanuzgacha noma’lumligicha 
qolib kelayotir. Oqibatda bugunga qadar huyalarning 
allalardan farqli xususiyatlarini muayyanlashtirish e’tibordan 
chetda qolayotir. Buning yana boshqa bir sababi shundaki, 
allalar Xorazmda «hey», qoraqalpoqlarda «heyya-heyya» 
va turkmanlarda «huvdi» tarzida atalganidan istilohlar 
o‘xshashligi yuzaga kelganligi tufayli folklorshunoslikda 
o‘zbeklardagi allalarga iqrorlik va huyalarga ishtiboh bilan 
qarash oyinga aylangan. 
Holbuki, allalar ham, huyalar ham o‘zbeklar orasida 
qadimdan kuylanib keladi. Endilikda motam allalari silsilasida 
ayollar ijrochiligida kuylanadigan huyalar borligi aniqlandi. 
Rost, huyalarni, asosan, otalar va bobolar kuylaydilar. Ular 
chorvachilik bilan shug‘ullanuvchi o‘zbeklar orasida keng 
tarqalgan. Buni ularning mazmuni ham tasdiqlaydi:

---

– 187 –
Huya, bolam, huyang qani?
Buvang bergan tuyang qani, 
Buvang bergan tuyang bo‘lsa, 
Boqib yurganlaring qani?
Boqib yurgan tuyang bo‘lsa, 
Adiring-cho‘llaring qani?
Huya, bolam, huya!
Chindan-da, ayollar uy-ro‘zg‘or yumushlari bilan 
band bo‘lgan paytda chaqaloqni ovutish, uxlatish erkaklar 
zimmasiga tushgan. Shunday kezlarda ular bolani tizzalariga 
olib, tebratish marosimiga mos ohangda huya kuylab, bolaga 
uyqu chorlaganlar
1
.
Allalar poetik pafosiga ko‘ra, lirik va yumoristik ruhda 
bo‘ladi. Lirik allalar asosiy ko‘pchilikni tashkil etadi. Ular 
mavzu-motiv mohiyatiga ko‘ra avaylovchi, maishiy va tarixiy 
yo‘nalishga ega. Ularning marosimga aloqador namunalari 
ham mavjud. Asosan, motam allalari deb yuritiluvchi bu 
turkumning o‘lim allalari – marhum tilidan aytiladigan allalar, 
chaqaloq o‘lganda sadr tushib aytiladigan allalar singari yig‘i 
tiplari va yo‘qlov allalaridan iborat ichki xillari aniqlangan
2.
Avaylovchi allalar ancha keng tarqalgan bo‘lib, asosan, 
bolalarni erkalash, ularni o‘rab olgan muhit bilan tanishtirish, 
faqat o‘zlarigagina bog‘liq bo‘lgan narsalarni poetik ta’riflay 
turib, bola taqdirini orzular silsilasida ko‘rish motivlariga 
limmo-lim. Bu jihatdan, ayniqsa, bola beshigining poetik 
ta’rifiga alohida e’tibor berilganini qayd etish lozim. Axir 
beshik-go‘dakning uyi-da, u shu beshikdagina orom olishi, 
1
Bu xususda batafsilroq qarang: Safarov O. Huyalar-otalar allasi // «Maktabgacha 
tarbiya»jurnali, 1994,5-6-sonlar, 20-bet. Maqolada huyalar namunalari ham ilova 
qilingan.
2
Safarov O., O‘rayeva D, Narzullayeva D. Motam allalari haqida mulohazalar. 
// O‘TA, 5-son, 30-34-betlar. Yana: O‘rayeva D. O‘zbek motam marosimi folklori. 
Toshkent: «Fan», 2004, 36-44-betlar. Yana: Bo‘zlardan uchgan g‘azal-ay. Buxoro, 
2004, 98-110-betlar.

---