– 193 –
ko‘rinishlaridan farqli ravishda xalq turmushining barcha
sohalarida erkin kuylanadigan, o‘yin,
biron marosim bilan
bog‘liq bo‘lmagan namunalarni qamrab oladi. Ayni paytda
hajviy yo‘nalishdagi qo‘shiqlar ham ushbu janr tarkibiga
kiradi. Bu janrda sevgi mavzusi va oilaviy munosabatlar,
turmush tashvishlari ifodasi birinchi o‘rinda turadi.
Rus folklorshunosi V.P. Anikin nomarosim xalq
lirikasining genezisini: a) lirik syujetning shakllanishi; b)
xalq qo‘shiqlarida lirik «men»ning paydo bo‘lishi; d) maishiy
turmushning poetiklashuvi (poetik mushohada qilinishi) bilan
bog‘laydi.
Shu belgilar xalq lirikasining poetik asoslari bo‘lib, ular
doimo mavjud bo‘ladi, rudiment holiga tushib qolmaydi. Bu
poetik asoslarni esa tarixiy ildizlar paydo qiladi. Xalq lirikasini
yashnab turgan gulga o‘xshatsak,
poetik asoslar uning bizga
ko‘rinib turgan qismi, tarixiy ildizlar esa tomirlarini tashkil
etadi va an’ana ularning har ikkisini uyg‘unlashtirib turadi.
Hozirda xalq qo‘shiqlarini tinglaganimizda, odatda,
uning tashqi ma’nosini, juda nari borsa, poetik ko‘chimlarga
asoslangan mazmunini anglaymiz. Biroq xalq qo‘shig‘ining
barcha tashqi va ichki mazmuniy qirralarini izohlash uchun
buning o‘zi kifoya qilmaydi. Mashhur xalq qo‘shig‘ini ko‘rib
chiqaylik:
Sunbula-yu sunbula,
O‘rab olay gul bilan.
Mening ko‘nglim sen bilan,
Sen ketasan kim bilan,
Qadamingga gullar sochilsin.
Qo‘shiqning tashqi – so‘zma-so‘z ma’nosi quyidagicha:
Sunbula badiiy obraz – qo‘shiq
qahramonining poetik jufti,
qahramon uni gullarga burkamoqchi, ammo yor ko‘ngli
begonada. Shunday bo‘lsa-da, oshiq fidoyilik qilib, yor