B. A. Nazarbayeva

EHM 
kiritish – chiqarish 
multipleksor kanali 
MUM 
МUМ 
МUA 
МUА 
МUA 
МUА 
EHM 
АP 

---

391 
6.
Magistral tarmoq. 
7.4-rasm. Bog‘lanishlargi qarab hisoblash tarmoqlari 
 
Mashina grafikasi qurilmalari. 
Mashina grafikasi qurilmalari, (MGQ) 
passiv va aktiv qurilmalarga bo‘linadi.
Passiv qurilmalarda faqat axborotlarni kiritish mumkin bo‘lsa, aktiv 
qurilmalarda esa, axborotlarni kiritish-chiqarish imkoniyatlari mavjud. 
Registratsiya qilish metodiga qarab, MGQ lar nuqtali vektorli qurilmalarga 
bo‘linadi. Nuqtali qurilmalarda tasvirlar nuqtalardan, vektorli qurilmalarda esa, 
primitivlardan tashkil qilinadi. MGQ lar asosini grafik axborotlarni chizuvchi 
avtomatlar (ChA) va kodlashtiruvchilar tashkil qiladi. Ishlashiga qarab ChA lar 
elektromexanik, elektronli, optik-mexanikli va qatorli-registrlilarga bo‘linadi. 
Ko‘p tarqalgan elektromexanik ChA ni ko‘rib chiqamiz. Ular aniqligi va 
tezkorligiga qarab, koordinatograflarga va graf quruvchilarga bo‘linadi. 
Koordinatograflar, graf quruvchilarga nisbatan kam tezlik bilan, lekin yuqori 
aniqlik bilan ishlaydi. Ishlash tezligi sekundiga bir qancha millimetrni tashkil 
qilishi mumkin, xatolik esa, 0,05 mm dan oshmaydi. Koordinatograflar rasmlarni 
kiritishda kesish, ishlov berish, nuqtalarni igna bilan teshish usullaridan 
foydalaniladi. Tasvirlarni tashib yuruvchilar sifatida fotoplastinalar, fotoplenkalar, 
lak qatlamli plastinalar yoki emal qatlamli plastinalardan foydalaniladi. 
Koordinatograflardan fotoshablonlar va bosma platalar tayyorlashda ishlatiladi. 
Graf quruvchilar (plotterlar), yuqori tezlik bilan ishlaydi (sekuniga 1 
Mbaytgacha), lekin aniqligi kam (0,02 mm dan ko‘p emas). Registratsiya qiladigan 
qalamlardan foydalaniladi. Turli qalinlikdagi chiziqlarni chizish uchun oltitagacha 

---

392 
pero ishlatiladi. CHizmalarni planshetga maxkamlangan qog‘ozga chiziladi. 
Bundan tashqari planshetli va barabanli graf quruvchilar mavjud. 
Grafikli axborotlarni kiritish qurilmasidan (GAKQ) xam foydalaniladi. 
Kiritilayotgan axborot oldin o‘qiladi, so‘ngra kodlashtiriladi. SHuning uchun 
GAKQ ni kodlashtiruvchi deb ataladi.