Qht-lərin maliyyə resurslari

Büdcədən dolayi maliyyələsdirmə
Son zamanlar əsasən Sərqi və Mərkəzi Avropa ölkələrində genis tətbiq olunan dövlətin dolayi yolla apardigi
maliyyələsmə mexanizmləri arasinda “1 faizlik” ayirmalar mexanizmi xüsusilə maraq kəsb edir. Bu mexanizmə görə vergi ödəyiciləri vergi orqanlarina öz gəlirlərindən müəyyən faiz QHT-lərin xeyrinə ayirmasina tapsiriq verir.
1996-ci ildən etibarən ilk dəfə olaraq Macaristanda tətbiq edilmis bu mexanizmə görə vergi ödəyiciləri gəlir vergilərindən 1 faiz QHT-lərə, əlavə 1 faiz isə kilsələrə ödəyirlər. Bu proqramin Macaristanda tətbiqi zamani, yəni 1996-ci ildə 3827 QHT-nin büdcəsinə bütövlükdə 7,1 milyon
avro, 2006-ci ildə isə 7.062 QHT-nin büdcəsinə 29,7 milyon avro vəsait daxil olmusdur. Sonradan bu ideya digər Mərkəzi və Sərqi Avropa ölkələrində daha da inkisaf etdirilməyə və genisləndirilməyə baslanmisdir.
Belə ki, Slovakiyada həm korporasiyalar, həm də fərdi səxslər öz gəlirlərinin 2 faizini QHT-lərə ödəyə bilər, bu göstərici Sloveniyada 0,5 faiz, Ruminiyada 2 faiz, Polsada 1 faiz, Litvada 2 faiz təskil edir. Bu praktika,
Azərbaycan da daxil olmaqla, MDB məkanina xas deyildir. MDB məkaninda, qeyd edildiyi kimi, Azərbaycanla yanasi Qazaxistan, Rusiya və Özbəkistanda dövlət büdcəsi hesabina QHT-lərin birbasa
maliyyələsdirilməsi praktikasi mövcuddur.(1)
Dolayi maliyyələsdirmənin digər formasi da icra hakimiyyətlərinin dövlət büdcəsindən aldigi vəsaitlərin bir qisminin QHT-lər vasitəsilə bölüsdürülməsidir. Bu hesabatin islənməsi zamani göndərilmis sorgulara verilən cavablardan görünür ki, bu istiqamətdə Gənclər və Idman, Mədəniyyət və Turizm, Iqtisadi Inkisaf, Vergilər, Rabitə və Informasiya Texnologiyalari Nazirlikləri və s., müxtəlif proqramlara malikdir.
Subsidiya dövlət tərəfindən QHT-lərə onlarin əməliyyat və proqram xərclərinin maliyyələsdirilməsi məqsədilə göstərilən köməkdir. Subsidiya maliyyə və natural kömək formasinda qəbul edilə bilər. Əksər Qərbi Avropa ölkələrində bu mexanizmdən QHT-lərin cari xərclərini maliyyələsdirmək üçün istifadə edilir. Bir sira Mərkəzi və
Sərqi Avropa ölkələrində tətbiq olunan “1 faiz qaydasi”ni da QHT-lərin subsidiyalasdirilmasinin bir formasi kimi qəbul etmək olar. Bəzi ölkələrdə dövlət ictimai faydali fəaliyyətlə məsgul olan QHT-ləri büdcədən birbasa olaraq subsidiyalasdirir. Məsələn, Braziliya hökuməti bu tip təskilatlarla əməkdasliq müqaviləsi imzalayaraq, onlarin fəaliyyətini müvafiq nazirliklər vasitəsilə subsidiyalasdirir. Dövlət sifarisləri vasitəsilə maliyyələsdirmə metoduna sosial xidmətlərin QHT-lər tərəfindən reallasdirilmasi genis yayilan ölkələrdə daha çox rast gəlinir. Bu ölkələrdə bir sira sosial xidmətlərin QHT-lər tərəfindən reallasdirilmasi qanunla təsbit olunub. Adətən bu və digər qanunlara istinadən dövlət orqanlari QHT-lər arasinda tenderlər keçirməklə sifarisləri onun qaliblərinə verirlər. Dövlət sifarisləri müqavilələri ilə rəsmiləsdirilən fəaliyyətlərin QHT-lər tərəfindən icrasi onlarin öz qoyuluslari ilə ictimai faydaliligin artirilmasina xidmət edir. Bu praktika Avropa Ittifaqi ölkələrində genis yayilmisdir. Belə ki, həmin ölkələrdə icra hakimiyyəti orqanlari 200 000 avroya qədər vəsaiti sərbəst səkildə sosial sifarislərin yerinə yetirilməsinə yönəldə bilirlər. Bu zaman əsas fəaliyyət sahələri kimi sosial xidmətlər, səhiyyə, mədəniyyət, isə düzəltmə üzrə xidmətlər seçilir.