R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

Buyrak usti bezlarida ro'y beradigan o'zgarishlar ancha do im iy bo'ladi: bu 
bezlar p o stlo q q ism in in g bo'rtib, k u lran g tusga kirishi, unga qon quyilishi, ba’zan

---

anchagina qon quyilishi v a m iya qatlam ida bo'shliqlar hosil bo‘lishi shular jum - 
lasidandir. M ikroskop bilan tekshirib k orilgan id a b ez po'stloq q ism id agi hujay- 
ralarda lipoidlar kam ayib qolgan i, distrofik, nekrobiotik v a n ekrotik o'zgarishlar 
ro'y berib, stazlar boshlangan i, qon quyilib qolgan i m a lu m bo'ladi. Seroz par- 
dalard a — endokard, plevra tagid a, shuningdek m e’da-ich ak yo lining shilliq par- 
dasid a m ayda-m ayda qon talash lar paydo bo'ladi. Septikopiem iya aksari yiring 
to'plangan m o d d alar qayta-qayta takrorlanib, oylab davom etadigan va bem orn i 
tobora holdan toydirib boradigan surunkali se p sis tusiga kiradi. Sep tik
9
piem iya 
uchun yiringli trom boflebit va septik endokardit xosdir.
Jarrohlikka aloqad or sepsis, sh uningdek bad an terisi va kletchatkadagi 
och oqli va tarq o q yiringli jarayon lar (furunkullar, karbunkullar, flegm ona, ichki 
organlardagi abssesslar) n atijasida boshlanadigan se p sis aloh ida gu ru h n i tashkil 
etadi, jarrohlikka alo q ad o r sep sisd a infeksiyaning kirish d arvozasi bo'lib jaro h at 
hisoblanadi.
Terapevtik sepsis infektsion kasalliklar — tiflar, skarlatina, p nevm on iya m a ­
halida yoki bu larn in g oq ibatida boshlanadi. K riptogen sepsisning aso siy qism i 
h am shu gu ru hga kiradi. Urologik sepsisda yiringli pielonefrit, yiringli jarayon lar 
bosh lan gan buyrak, sh uningdek siydik yo'llari infeksiya d arvozasi b o lib xizm at 
qiladi (buyrak shikastlanib, yiringlagan, qo vuq da sistit va b osh q a yallig'lanish ja ­
rayonlari bo'lganida). U rosep sisga 80 foizdan k o r a ko'proq hollarda ichak tayoq­
chasi sabab bo'ladi, y a n i bu kasallik k olisepsis tariq asid a o'tadi.
Akusher-ginekologik sepsis ayollar jin siy organ larid a oldin dan yallig'lanish 
jarayon i bo'lgan m ah allarda boshlanadi. U yash irin ch a abort, tu g'ru q asorati 
tariqasid a (chilla davri sepsisi), surunkali salpingit asorati tariq asid a b o sh lan i­
shi m um kin. Ichki jin siy organlarn in g xavfli o'sm a paytlarida ham b a z a n sepsis 
b oshlanadi. Yashirin abort oq ib atid a yiringli yoki ch irik en dom etrit boshlanib, 
jarayon aksari m iom etriy va fallopiy naylari shilliq p ard asiga ham o'tishi m u m ­
kin. B u n d a bach ad on va p aram etriy venalarida yiringli trom boflebit boshlanadi. 
A bort va tug'ruqlardan keyin uchraydigan sepsis yash in day tez o'tadigan bo'lishi 
m um kin, shunday hollarda un in g m orfologik belgilari aniq-ravshan bilin- 
m aydigan bo'ladi. A bortdan keyin yiringli en dom etrit u stiga bosh lan adigan ju d a 
o'tkir sepsisda b azan septikopiem iya avj olib, bu yrak usti bezlari v a buyraklarda 
yiringli m etastazlar paydo bo'ladi. B o sh q a hollarda ch irik endom etrit m ah alida 
ikkala bu yrak usti beziga, m iyaning stvol qism iga bir talay qon quyilib qolgan i 
topiladi, qon aylan ishida o g'ir o'zgarishlar b o lib o'tgani ko'riladi.
Otogen sepsis yiringli otitning asorati bo'lib, jarayon n in g n og'ora bo'shlig'i 
devorlariga, so'rg'ichsim on o sim taga tarqalishi, osteom ielit boshlanish i bilan 
birgalikda davom etib b orad i. Sep sisd an a w a l o d atd a sigm asim on sinus, goh o 
qattiq m iya p ard asid agi bosh qa sinuslar, yum sh oq m iya p ard alari venalari, ichki 
bo'yinturuq ven asid a trom boz bo'lib o'tadi. Jarayon aksari tabiatan ixoroz b o lishi 
m um kin.

---

Rinogen sepsis b u ru n yordam chi bo'shliqlaridagi o'tkir yallig'lanish, burun 
fu ru n k u llari va travm alarinin g aso rati tariqasida yuzaga keladi, surunkali gay- 
m orit, etm oidit, frontit asorati bo'lishi ham m um kin. Sep sis boshlanishidan 
o ld in b u ru n v a yordam ch i bo'shliqlaridan qon olib keladigan venoz kollektor- 
lard a trom b oz bo'lib o'tadi. Ko'pincha g'orsim on va u zu n asiga ketgan ustki sinus 
zararlan ad i.