R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

Buyrak amiloidozi. A m iloid top lam lari uncha katta bo'lm agan ida buyrak 
ko'zga go'yo o'zgarm agandek bo'lib ko'rinadi. B irm un cha kattaroq am iloid 
top lam lari bor m ah ald a buyrak kattalashib, tusi oqargan, xira bo'lib ko'zga ta sh ­
lanadi. A m iloidli buyrakda keyinchalik fibroz to'qim a paydo bo'lganida buyrak 
kichrayib qolishi m um kin (ikkilam chi tartibda b ujm aygan buyrak).
M ikroskop bilam tekshirib k o rilgan id a am iloid aso san buyrakning tom irli 
koptokchalarida topiladi, lekin interstisial toqim ad a, k analchalar atrofi va to m ir­
lar devorida ham bo'lishi m um kin (17-rasm ). G lom eru lalard a am iloid a w a lig a
m ezangiy m atriksida, kapillarlarning bazal m em bran asida to'planib borad i va 
bularning qalinlashib qolishiga olib keladi. Jarayon kuchayib borad igan bo'lsa, 
bu tuzilm alar kapillarlar yo'lini toraytirib qo yad iki, bu n arsa ularning batam om
bitib ketishiga sabab bo'lishi m um kin. N atijada g lom eru lalarn in g h am m asi ju m ­
ladan qon olib keladigan va olib ketadigan arteriyalari h am am iloid m o d d asi

---

bilan bu tu nlay alm ash in ishi m um kin, bu esa buyrak koptokchasining filtrlash 
fun ktsiyasi batam om to'xtab qolishiga olib boradi. Shu bilan birga am iloid mas- 
salariga lipidlar kelib ham o'tira boshlaydi, n atijada faqat am iloid tufayli bosh lan ­
gan n efroz bu kasalliknin g oxirgi b osqich iga keyinchalik sklerozga olib b o rad i­
gan am iloid li p oid li nefrozga aylanadi (ikkilam chi tartibda b ujm aygan buyrak).
K an alch alar o'rtasidagi buyrak interstisiysida am iloid to'planib borganida 
ko'pincha kanalchalar yo'lida, aftidan, oq sil tabiatiga ega bo'lgan tiqinlar ham
bir yo‘la paydo bo'lib boradi. M ielom a kasalligida bu tiqinlar am iloidga xos 
bo'lgan tipik gistokim yoviy reaktsiyani beradi, sh u n arsa u lar A -oqsildan tu- 
zilgan deb taxm in qilishga aso s bo'ladi. A m iloid har xil diam etrli tom irlar de­
v o rid a to'planib b o rar ekan, shu tom irlar yo'lining sezilarli d arajad a torayib qoli- 
sh iga sab ab bo'lishi m um kin. Bu hoi b uyrakning qon bilan ta’m in lan ishini izdan 
chiqarib, keyinchalik fibroz to'qim a o'sib ketishiga olib keladi.
17-rasm . Buyrak koptokchalari am iloidozi.
Taloq am iloidozi taioqn in g bir q ad ar yoki ancha (200—800 g gacha) katta­
lashib k etish iga olib boradi. A m ilo id faqat taioqning qizil pu lpasid a yoki pul- 
p a erkin qolib, lim fa follikulalarining o z id a to'planishi m um kin. A m iloid qizil 
pu lpan in g o'zidagina to'plangan bo'lsa, buni «charvisim on taloq» deb aytiladi. 
Bordi-yu, am iloid follikulalarda bo'lib, p ulpa erkin qolgan bo'lsa, u holda buni 
«sag asim o n talo q» deyiladi. Birinchi h old a taloq kesib ko'rilganida m u m ga yoki 
ch arviga o'xshab ko'rinadi, ikkinchi h old a taioqn in g kesilgan y uzasid a qizarib 
turgan p u lp ad a diam etri 1— 2 m m keladigan oq ish donalar ko'zga tashlanadi

---

(18-rasm ). 0 ‘zining tash qi k o rin ish id an bular sago do n alariga o'xshab ketadi, 
«sagasim on taloq» degan n om ham shundan kelib chiqqan.
Jigar am iloidozi jigarn in g anchagina (900 g gach a) kattalash ib ketishi bilan 
birga davom etadi. Jigar sirtd an ham , kesib ko'rilganida ham m u m sim on (char- 
visim on), gungirt-xira bo‘lib ko'zga tashlanadi. G istologik jih atdan olgan da 
am iloidozning boshlang‘ich davri D isse bo‘sh lig‘ida am iloid to p lan ib borishi 
bilan tariflanadi. Bu jarayon zo'rayib borganida jig a r sin uslarid a ham odatdan
tashqari oqsil paydo bo'lib, yon-atrofdagi jigar p aren xim asiga h am o'tib boradi. 
G epatotsitlarning qattiq b o'ladigan am iloid bilan bosilib qolishi u larn in g atrofi- 
yaga uchrab, halok bo‘lib ketishiga, keyin paren xim an i am iloid m assalari bosib 
ketishiga olib keladi. B u n d a jigarn in g zararlangan qism i o‘z funktsiyalarini bata- 
m om to‘xtatib qo'yadi.
18-rasm . Sagasim on taloq.