R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

Semirish (yog' bosishi). U m um an neytral yoglar alm ashinuvi buzilishining 
bir ko'rinishi sifatidagi sem izlik, teri osti kletchatkasi, charvi, ichaktutqich, ko'ks 
oralig'i, epikardda, y an i n orm ad a h am neytral yog'lar bo'ladigan joylarda b ir ta- 
lay yog' to'planib borish i bilan nam oyon bo'ladi. B undan tashqari, neytral yog'lar 
n orm ad a uchram aydigan joylarda ham paydo bo'ladi.
E tio lo g iy asi. Sem irish sabablari ju d a har xil. O d am n in g sem irib ketishida 
endokrin bezlarda boshlanadigan patologik jarayon lar ju d a katta rol o'ynaydi. 
Bunday sem izlikning fiziologik tim soli klim akterik yoki laktasion sem izlik- 
dir (ayniqsa ko'p tuqqan ayollarda). Gipofiz o'sm alari paytida Isen ko-K ush in g 
sindrom i, erkaklarn in g xu dd i ayollarga xos tarzda sem irib ketishi bilan davom
etadigan adipozogen ital sin drom (Babinskiy— Frelix sin drom i) paydo bo'ladi. 
Bichilganlik holati yoki evnuxoidizm da od am n in g sem irib ketishi androgen lar 
yetishm asligiga bog'liqdir. Sem irishni keltirib ch iqaradigan sabablar orasid a ko'p 
ovqat yeyish, k asbga aloqad or om illar (oshpazlar, qan dolatch ilarn in g sem irishi), 
ko'p o'tirib hayot kechirish, ichkilikka ruju qo'yish sin gari m aishiy sabablarn i a y ­
tib o'tish kerak. Irsiy om illarga aloqad or bo'lgan sem izlik hollari ham tasvirlan- 
gan, m asalan , Girke kasalligi shular jum lasidandir.

---

Yog‘ kletchatkasi nerv oxirlariga ayniqsa boy bo'ladi va shu m u n o sabat b i­
lan n erv im pulslari m an a shu kattakon yog1 d epo sidagi yog‘ m iqd origa ta’sir 
o'tkazib turadi. M asalan , o d am goho o'z-o'zidan sh od b o lib , keyin esa m a’yus 
tortib yurish i bilan ta’riflanadigan m an ikal depressiv p sixoz singari ruhiy k a sa l­
liklar o d am n in g dam ju d a ozib-to‘zib ketishi, dam , aksincha, sem irib qolishi b i­
lan ajralib turadi. C harvi v a qorin n in g oldingi devorida ortiqcha yog top lan ish i 
bilan a lo q ad o r b o lg an so x ta h om ilad orlik singari qiziq bir h o d isa od am ruhiy 
ahvolin in g y o g la r alm ash in uviga qan day tasir korsatish in i ochiq-oydin nam o- 
yish qiladi. M iya yarim sh arlarid an birid a o sm a paydo b o lg an m ah ald a tana- 
n in g b ir y arm i sem irib ketgan hollar tasvirlangan.
D em ak etiologik om illarn in g xiliga qarab sem izlikning quyidagi shaklla- 
rini ajratsa b o la d i: alm ashinuv-alim entar sabablarga bog'liq sem izlik, endokrin, 
serebral sem izlik va irsiy sh akld agi sem izlik.
P ato ge n e zi. H ujayradagi lipogenez va lipoliz hodisalari o'rtasidagi m uvo- 
zanatn in g buzilishi sem irish m exan izm ida m uhim aham iyatga ega. Sem irish- 
ning patogen ezida gorm on al y o l bilan boshqarishnin g izdan chiqishi, ichak va 
jigard ag i y o g la r alm ash in uvin in g h olati m uhim aham iyatga ega.
19-rasm . Yog' bosish in in g bir tekis xili.
Y o g la r alm ashinuvini idora etuvchi m uhim organ jigardir. Jigarda gliko ­
gen kam b o lsa , jig ar o z id a to'planib turgan y o g larn i safarbar etadi. Shu sab ab ­
dan ko'pincha uglevodlarga boy ovqatlar bilan ovqatlanish va jigard a ortiqcha 
glikogen sintezlanishi od am n in g sem irib ketishiga olib keladi. Sem izlik paydo 
bo'lishida m e’d a osti bezi h am m uhim o'rin tutadi, shuningdek iste’m ol qilina- 
digan ov qatn in g tabiati, bu ovqatdagi lipotrop deb atalm ish m o d d an in g m iq ­
dori h am aham iyatga ega. Yog kletchatkasining m iqd ori istem ol qilinadigan 
oziq m o d d alar bilan sarflan adigan energiya oYtasidagi m uayyan m uvozanatga

---

bog'liq, odam nin g jism on iy jih atdan yetarlicha m ash q qilib turishi h am bu n d a 
o'z ifodasin i topadi.
P ato lo g ik an ato m iy asi. Sem izlik har xil bo'ladi, bu aso san etiologik om il- 
ga bog'liq. Chunonchi, Isenko — K ushing sin d ro m id a od am n in g yuzi, gavd asi 
sem irib, to‘lishib ketadi (sem irish nin g ustki xili). A lim entar sem izlikda yog' 
od am tanasin in g turli qism larid a bir tekis to'planib b o rad i (19-rasm ). Sem iz- 
likning pastki xili ham tasvirlangan, bunda od am n in g so n lari bilan boldirlarida 
yog' toplan adi. Sem izlikning o‘rta xilida yog' qorin n in g teri osti kletchatkasida 
xu dd i fartukka o'xshab to'planib turadi.
Patologiyada sem izlikning darajasi, ya’ni od am tan asin in g o'rtam iyona deb 
hisoblanadigan vaznidan n e ch o g lik ko‘p ortib ketganligi katta aham iyatga ega. 
A na shu m ezonga ko'ra sem izlikning to‘rt darajasi ajratiladi. I darajad agi se m iz­
likda tana vaznining ortiqchasi 20—29, II d arajali sem izlikda 3 0—49, III darajali 
sem izlikda 50— 99, IV darajali sem izlikda 100 va bu n d an ko'ra ko'proq foizni 
tashkil etadi.
U m um iy sem izlikda yurakning yog bosishi klin ik jih atdan katta aham iyatga 
ega. B unda epikardda yog kletchatkasi keskin ko'payib ketadi («yurakning oddiy