R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

Togay to'qim asining regeneratsiyasi suyak regeneratsiyasidan farq qilib, o d at­
d a ch ala b o la d i. N u q so n lar ju d a kichik b o lg an m ah allard agin a tog'ay to‘qim asi 
to la-to ‘kis asliga kelishi m um kin. Bu jarayon da togay ust pardasin in g asosiy 
tog'ay m o d d asin i ishlab chiqaruvchi kam bial hujayralari faol ishtirok etadi. 
T o g a y reparatsiyalan ib borgan sayin xon droblastlar xon drositlarga aylanavera- 
di. T og‘ay to‘q im asid agi katta-katta n uq son lar ch and iq bilan alm ashinadi.

---

Q O N VA T O M IR L A R R E G E N E R A T SIY A SI
Qonning reparativ regeneratsiyasi od atd a o d am qon yo‘qotib qo'ygandan k e ­
yin kuzatiladi. Tom irlarga to q im a suyuqligi o'tishi h iso b iga p lazm a k am om ad i 
to'lib boradi, qon shaklli elem entlarining m iqd ori esa q o n yaratish organ larida 
zo'r berib yangi qon hujayralari paydo bo'lishi n atijasid a aslig a keladi. Eritrotsit- 
lar, donador leykotsitlar v a trom botsitlar qizil ko'm ikda, lim fotsitlar talo q va 
lim fa tugun larida hosil bo'lib boradi.
O dam birdan iga talay qon yo'qotib qo'ygan m ah allard a kuzatiladigan re p ara­
tiv regeneratsiya fiziologik qon regeneratsiyasidan ancha ja d al borish i bilan farq 
qiladi. B unda qon yaratuvchi to'qim aning had di-h ud ud i ham kengayadi. N or- 
m ad a qon yaratuvchi to'qim a talo q va lim fa tugu n larid an tash q ari u m urtqa, 
to'sh, q o v u rga, m ayda suyaklarning bulutsim on su y ak m o d d a sid a joylashgan.
Q on regeneratsiyasi ba’zan patologik tusga kirish i m u m kin. M asalan , qon 
yaratishda chuqur o'zgarishlar ro'y bergan m ah allarda (leykem iya paytida), re ­
generatsiya kuchayib ketgan vaqtlarda fun ktsional jih atdan n oraso bo'lgan, yetil- 
m agan qizil, o q qon tanachalari qo n ga tushib turadi. B u n d a u lar tez yem irilib 
ketadi. Uik m ieloid o'zgarishga uchraydi. B osh qa organ larda, m asalan , jig ard a 
qon yaratuvchi to'qim a orolchalari paydo bo'ladi, ekstram edullyar qon yaratish 
o'choqlari deb shularni aytiladi.
T o m irlar re g en eratsiy asi. M ayda tom irlar h am m ad an k o r a ko'proq rege­
neratsiya layoqatiga ega bo'ladi. Tom irlar regeneratsiyasi ikki yo'l bilan: kurtakla- 
nish yoki autogen yo'l bilan boradi. Birinchi h o ld a a w a lig a endotelial hujayralar 
dastasi do'm payib kengayib chiqib, keyinchalik tom ir yo'li paydo bo'lib boradi. 
A utogen yo'l bilan regeneratsiyalanib borish da hu jayralar to m irga bog'lan m agan
h o ld a to'planib qoladi, ularning o rasid a tirqish paydo bo'lib, keyinchalik u endo- 
teliy bilan qoplanadi. B u nday tom irlar plastik x o ssalarg a eg a bo'lm aydi.
R E G E N E R A T SIY A M E X A N IZ M I
Yuqorida aytilganlardan ko'rinib turibdiki, regeneratsiya jaray o n id a ko'pgina 
struktura elem entlari — epitelial, endotelial hujayralar, fibroblastlar, tom irlar 
ishtirok etadi. B u larnin g ham m asi turli vazifalarni bajarad i — epitelial h u jayra­
lar proliferatsiyalanib, nuqsonli jo y tom on o'tib b orish i kerak, endoteliy hujay­
ralari yangi tom irlar hosil qilishi, fibroblastlar kollagen v a aso siy m o d d a ishlab 
ch iqarishda ishtirok etishi kerak va hokazo. Shu stru kturalarn in g barcha am allari 
qat’iy tartibga solinib, uyg unlashtirilib boriiadi. B iroq bu nd ay uyg'unlashuvning 
m exanizm i aniq em as.
H ozirgi k un da jaroh atn in g bitishini idora etib b o rad ig an uchta om il: hujay­
ra la r o'rtasidagi o zaro tasir, hujayraning m atriks bilan o'zaro tasiri va regeneratsi- 
y an in g jonlanishi (o'sish om illari ta’siri ostida) m a’lum .

---

H u jayra o'rtasidagi o'zaro tasir. Regenerator jarayon sh ikastlangan joydagi 
h u jayralarnin g zo'r berib ko'payishiga olib keladi, lekin hujayralarning shu tariqa 
k o p ay ish i m a’lu m davrga b o rib paysallan ib qoladi. M asalan , jigarn in g biror 
qism i olib tash lan gan ida gepatotsitlar m itoz yo‘li bilan b o lin a boshlaydi, lekin 
jig arn in g hajm i asliga kelishi bilan hujayralarning bo'linishi toxtaydi. X o sh , hu­
jay ralarn in g k op ayish i qan day xab arga k o ra toxtaydi degan savol tug‘iladi.
H u jayralarning in vitro sh aroitlarid agi atvorini o rg an ish d a shu savolga ja- 
vo b olingan . N orm al hujayralar Petri kosach asiga solib qo'yilganida ular bo'lina 
boshlab, m igratsiyalan ishga o‘tadi v a pirovard-n atijada sidirg'a bir qatlam hosil 
qiladi. M an a shu paytda hu jayralar bo'linishdan to'xtaydi. Bu fenom enga kon-