Referat fakültə: Beynəlxalq Münasibətlər və Regionşünaslıq Kafedra: Avropaşünaslıq Kurs: 2-ci kurs Qrup: 204

4)Polşa-Ukrayna münasibətləri
Polşanın 529 km sərhədə sahib olduğu şərq qonşusu Ukrayna ilə əlaqələri 16-cı və 17-ci əsrlərə söykənir. Birinci dünya müharibəsindən sonra Polşa–Ukrayna münasibətlərində müəyyən qədər gərginlik yaşansa da, daha sonra Polşanın milli qəhrəmanı Jozef Pilsudski (1867-1935) dövründə Bolşevik Rusiyasına qarşı müstəqillik mübarizəsində Polşa-Ukrayna İttifaqı yaranmış və strateji yaxınlıq gərgin əlaqələri müəyyən dərəcədə yumşaltmışdır.

Birinci və İkinci Dünya müharibəsi arasında etnik qarşıdurmalar ilə yenidən pisləşən əlaqələr Qərbi Ukraynada baş verən Volyhina qırğını ilə ən yüksək səviyyəsinə çatmışdır. Ukraynalı millətçi ünsürlər tərəfindən törədilən, kifayət qədər polşalının həyatını itirdiyi qırğının üzərindən xeyli zaman keçməsinə baxmayaraq, hadisə hələ də gündəmdə qalmaqdadır. Buna qarşılıq olaraq 1947-ci ildə Polşanın kommunist hökuməti tərəfindən 200.000 ukraynalılın qeyri-qanuni fəaliyyət göstərmələriləri bəhanəsi ilə öz yurdalarından Polşanın fərqli bölgələrinə sürgün edilmələri yəni, bir cür etnik təmizləməyə məruz qalmaları Ukrayna tərəfində canlı bir xatirə olaraq öz yerini qorumaqdadır. Tarixdə Vistula əməliyyatı kimi adlandırılan bu hərəkət kommunizmdən sonrakı dövrdə bəzi polyak ziyalıları və tarixçiləri tərəfindən də qınanmışdır.

SSRİ dağıdıqdan sonra hər iki dövlət öz müstəqilliklərini yenidən bərpa etmiş, bir-birini rəsmi olaraq tanımış və qarşılıqlı torpaq iddialarından imtina etmişlər. Bundan əlavə bu dövrdə milli azlıqların haqları, dil və mədəni məsələlərdə razılaşma əldə olunaraq, mövcud gərgin münasibətlərdən uzaqlaşma prinsipi əsas götürülmüşdür.

Polşanın NATO və AB üzvlüyünə qəbul olunduğu dövrdə Ukraynada məxməri inqilablar başlamışdı və məxməri inqilablar zamanı Polşa hökumətinin inqilabın liderlərinə verdiyi dəstək ilə iki ölkə arasında – məxməri rejim iqtidarı ilə Polşa arasında əlaqələri həmin dövrə qədər olmayan yüksək səviyyəyə çatdırmışdır. Polşanın müstəqilliyinin simvolu və Nobel mükafatı alan siyasətçi Lech Walensa da müstəqillik meydanında etdiyi coşğun nitqlərində Polşanın inqilaba verdiyi dəstəyi açıq və rəsmi olaraq bildirmişdir. Şengen razılaşması iştirakçısı olan Polşa öz sərhəd bölgələrində məskunlaşan Ukrayna vətəndaşları üçün viza qaydalarını sadələşdirmişdir və Polşa-Ukrayna əlaqələri ticarət, mədəni və turizm baxımından daha da inkişaf etmişdir.

2012-ci il Avropa çempionatına ortaq ev sahibliyi etməyə hazırlaşması iki ölkə arasındakı mövcud müsbət əlaqələri anlamaq baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Polşa eyni zamanda Ukraynanın AB və NATO-ya üzvlüyünü şərtsiz dəstəkləməkdədir.

Lakin Ukrayna və yaxud da rəsmi Kiyev üçün Polşa eyni dərəcədə əhəmiyyətli rol oynamır və Polşa məsələsi gündəmin əsas məsələləri sırasına daxil deyildir. Elə bu nöqtədə Ukraynanın bölünməsi və İkinci dünya döyüşündən sonra müəyyənləşdirilən sərhədlərin meydana gətirdiyi problemlər önə çıxmaqdadır. Ukraynanın qərbdəki ən böyük şəhəri olan və Polşanın tarixi, etnik və dini mərkəzi olaraq qəbul etdiyi Livov ilə Kiyev arasında və şərqin sənaye şəhəri Donetsk və rus əhalinin sıx yaşadığı Krım arasında demoqrafik, dini, dil və mədəni cəhətdən çox böyük fərqlər mövcuddur və bu da Ukrayna xarici siyasətində öz əksini tapmışdır

Ukraynada keçirilən seçkilərin iki ölkə arasında əlaqələrin gələcək perspektivinə təsiri ilə bağlı müzakirəyə keçməmişdən əvvəl Ukraynanın Polşanın şərq siyasətinin ən böyük dayaqlarından biri olmasını vurğulamaq lazımdır. Ukrayna hər şeydən əvvəl tarixdə rus və alman hücumuna məruz qalmış Polşa ilə Rusiya arasında keçid rolunu oynayır, təkcə onu qeyd etmək kifayətdir ki, Ukrayna bu baxımdan Polşa üçün həyati bir rol oynamaqdadır. Qərb ittifaqında Ukrayna və Polşanın birgə iştirak etməsi Rusiya narahatlığını daha da artıracaq və təhlükəsizlik cəhətdən onlara geniş imkanlar açacaq. Ukraynada rus birliklərinin yerləşdirilməsi Polşanın narahatlıqları arasındadır. Qərb (AB) və xüsusilə Polşa üçün rus təbii qazının keçdiyi Ukraynanın enerji siyasətinin təhlükəsizliyi də vacib amillərdəndir.

Yalnız yuxarıda adı çəkilən səbəblər Ukraynanın Polşa üçün nə qədər əhəmiyyətli olduğunu anlamaq üçün kafi hesab oluna bilər. Məxməri inqilabdan sonra yaşanan iqtisadi çöküş və sui-istifadələr Polşa mediasında geniş şəkildə işıqlandırılmışdı. Polşa cəmiyyətində belə bir fikir mövcuddur ki, Ukraynada keçirilən seçkilər demokratik bir mühitdə keçməyib və Ukraynada Rusiyaya olan meyl getdikcə güclənir. Seçkidən dərhal sonra Timoshenkonun şərhlərinin də yer aldığı mediada seçkilərin rəsmi nəticələrinin saxtlaşdırıldığı barədə informasiyalar geniş yayılmağa başladı. Hərçənd ki Polşa mediasında Janukowicz ilə seçkidən sonra aparılan müsahibələrdə seçkilərin optimist və demokratik bir mühitdə keçdiyini bildirib.

Polşa Rusiyanın əleyhdarı kimi yeritdiyi ideoloji siyasəti bir kənara qoymalı və daha realist bir üslub ilə mövcud situasiyaya uyğun siyasət yeritməlidir. Avropa Birliyi və Polşa yaxın dövrdə Kiyevin tamamilə Moskva ilə yaxınlaşmasına güc və təhdid yolu ilə deyil, tam əksinə ortaq maraqlarla Ukraynanı öz tərəfinə çəkməklə cavab verməlidirlər. Polşa və Qərbin Ukrayna siyasəti eyni zamanda Belarus üçün də dəyişilməz olmalıdır. Ukraynanın ərazi bütövlüyünü qorumalı və xalqına dininə, dilinə təsir göstərə biləcək təhlükəli siyasətlərdən qaçınılmalıdır ki, əks halda bu Rusiyanın Ukrayna üzərindəki mövcud təsirini daha da artırar və Şimal Qafqazdakı vəziyyətə bənzər bir durumun yaranmasına səbəb ola bilər.

Kommunizmin yıxılmasından bəri davamlı geriləyən Rusiya aradan keçən bu qədər zamandan sonra ilk dəfə Qərb cəbhəsi qarşısında böyük və az hesab edilməyəcək bir zəfər əldə etmişdir. Baltiklərdə geri çəkilən və status kvoya boyun əyən Rusiya bu zəfərlə Ukrayna üzərində olan təsirini itirməyəcəyini açıq şəkildə göstərmişdir.

Polşanın xüsusilə NATO və AB üzvlüyündən sonra Şərq siyasəti yeni bir mərhələyə girmişdir, bunula belə AB-nin şərq sərhədi də Polşa ilə birlikdə yeni bir təhdid qəbul etməsi ilə qarşı-qarşıyadır. Polşa Ukrayna seçkiləri ilə birlikdə bir az daha zəifləmiş və belə desək, Rusiyanın nəfəsini yenə də öz üzərində hiss etməkdədir.