Reşat Nuri Güntekin

- Aferin kızcağız, sen amma iyi ev kadını olacaksın. Gördün mü, genç karısı olmanın faziletlerini? diyordu.

Misafirler dağılmıştı. Yemek odasının penceresi yanında, karşı karşıya oturduk. Hayrullah Bey:

- Küçük, dedi. Niye bu kadar geç kaldım, biliyor musun? Bir ziyaret ifa ettim. Munise'nin mezarına birkaç çiçek ile bir

422

Reşat Nuri Gühtekin

parça senin gelin tellerinden götürüp bıraktım. Fakir, senin yanında cesaret edemezdi, fakat yalnız kaldığımız vakit dilinden düşürmezdi: "Ablam gelin olup, tel taktığı vakit, ben de tel takacağım," derdi. Biçarenin kanarya gibi sarı başına teli ben takacaktım amma, olmadı.

Doktor, bunları söylerken kendimi tutamadım, başımı pencereye çevirerek bu mahzun sonbahar akşamının sisleri gibi görünmeyen kirpiklerimde kuruyan gizli yaşlarla uzun uzun ağladım.

Gecenin ilk saatlerini, her akşamki gibi aşağı yemek odasında geçirdik. Hayrullah Bey, gözlüğünü takmış, "Rousse-au "sunun kalın cildini dizlerinin üstüne koyarak köşeye oturmuştu.

- Gelin hanım, yeni güveyin kitap okuması caiz olmaz amma, kusura bakmazsın. Korkma, geceler uzun, yeni geline aşk destanları okumaya da vakit bulurum, dedi.

Kenarını işlemekle uğraştığım mendilin üstüne başımı daha ziyade eğdim. Ah, bu ihtiyar doktor! Onu ne kadar sevmiştim. Şimdi ne kadar nefret ediyordum. Demek acıdan, mihnetten bunaldığım vakit başımı omzuna koydukça o... Bu beyaz kirpikli masum mavi gözler, demek bana bir kadın, bir zevce gözleriyle bakmaya tahammül ediyordu. Saat on biri çalıncaya kadar bu acı düşünceler içinde bunaldım. Nihayet doktor, kitabını masanın üstüne bırakarak gerindi, esnedi.

- Ey, gelin hanım, yatak vakti geldi. Haydi bakalım; diye ayağa kalktı. Ellerimden iğnem, yumaklar dökülerek ayağa kalktım, masanın üstünde duran şamdanı aldım.

Camı kapamak bahanesiyle pencereye yaklaştım, uzun uzun karanlığa baktım. İçimden öyle geliyordu ki, usulcacık bu odadan kaçayım, karanlık yollara düşeyim.

Doktor:

- Gelin hanım, sen fazla daldın. Haydi bakalım, doğru yukarıya. Ben onbaşıya bir şey söyleyeceğim, geliyorum, dedi.
ÇALIKUŞU 423

ihtiyar sütnine ile bir komşu kadın, elbisemi değiştirdiler. Tekrar şamdanı elime vererek beni kocamın odasına gönderdiler. Hayrullah Bey, daha aşağıdaydı. Bir dolabın kenarında ayakta duruyor, göğsümü soğuktan muhafaza eder gibi kollarımı kavuşturuyordum. O kadar titriyordum ki, şamdan sallanıyor, ara sıra saçlarımın ucunu yakıyordu. Nihayet, merdivenlerde, sofada bir ayak sesi. Hayrullah Bey, bir şarkı mırıldanarak ceketini çıkararak içeriye girdi. Beni görünce şaşırmış gibi:

- Kız, sen daha yatmadın mı? dedi. Cevap vermek için ağzımı açtım. Fakat dişlerim birbirine çarptı. O, yanıma yaklaşmıştı. Hayretle yüzüme bakıyordu.

- Kız, bu ne hal? Sen benim odamda ne arıyorsun? Birdenbire gür bir kahkaha odayı sarstı:

- Kız, sakın buraya!...

Sözünü bitiremiyor, gülmekten tıkanıyordu. Ellerini dizlerine vurup şakırdatarak, parmaklarını toplayıp ağzına götürerek:

- Demek sen buraya... Vay aşifte vay! Sahiden karı koca olduk diye ha?... Tuu utanmaz, arlanmaz!... Allah cezanı versin! İnsan babası yerindeki adama...

Oda, etrafımda fırıl fırıl dönüyor, tavanlar başıma yıkılıyordu. O, parmağını ısırıp utancından adeta kızararak:

- Vay fesat yürekli aşifte vay! Kız, böyle gecelik gömle-ğiyle odama gelmeye utanmadın mı?

Bu dakikada kendimi görmek isterdim. Kim bilir kaç çeşit renge girmiştim?

- Doktor Bey, vallahi, ne bileyim öyle söylediler.

- Haydi, onlar o haltı yedi, ya sen?... Dünyada her şey aklıma gelirdi, bu yaştan sonra namus ve iffetime böyle bir yüzsüz kızın tecavüz edeceğini zannedemezdim!

Ah Yarabbi, ne işkence! Yerlere giriyor, kanatacak gibi dudaklarımı ısırıyordum. Ben kımıldadıkça, o yalandan şirretlik ediyor, pencereye doğru kaçıp fanila gömleğinin yakasıyla boynunu saklayarak:
424

Reşat Nuri Güntekin

- Kız, üstüme gelme, korkuyorum. Vallahi pencereyi açar, yetişin a dostlar, bu yaştan sonra bana..,

Ötesini dinleyemeden kapıdan kaçıyordum. Fakat bilmem ne oldu, birdenbire döndüm. Kalbimin o daima itaat edilmek lazım gelen hareketlerinden binyle:

- Babam, benim babam, diye feryat ettim, ağlayarak kendimi kollarına attım.

O da kollarını açmıştı, aynı derin kalp feryadıyla:

- Kızım, çocuğum, dedi.

O dakikada alnımda titreyen baba öpücüğünün lezzetini ölünceye kadar unutmayacağım.

Odama girdiğim zaman hem ağlıyor, hem gülüyordum. O kadar gürültü ediyordum ki, doktor yanımdaki odanın duvarını vurdu:

- Kız, evi yıkacaksın, o ne gürültü? Fesatçı komşular kabahati bana bulurlar. Bunak, sabaha kadar gelini bağırttı, derler ha! diye seslendi.

Mamafih kendi de benden az gürültü etmiyordu. Odasında dolaşıyor:

- Bu ahir zaman kızlarından ırzımız, iffetimiz sana emanet Yarabbi! diye şirret bağırıyordu. O gece, on defa, o odasında, ben odamda uyanık; duvarları vurarak, horoz, kuş, kurbağa taklitleri yaparak birbirimizi uyutmadık.

İşte, gelin olduğum gecenin hikâyesi. Doktorcuğum o kadar temiz hisli, temiz yürekli bir adam ki, bana evlenmemizin bir sözden ibaret olduğunu söylemeyi bile lüzumsuz görmüştü. Ben, ona nispet ne kadar koket ruhluymuşum, Yarabbi?
ÇALIKUŞU 425

Ulvi arkadaşlığımızda o, erkekliğini unutmuştu. Fakat, ben kadınlığımı unutmamıştım. Erkeklerin büyük kısmı çok fena, çok zalim, bu muhakkak. Kadınların hepsi iyi, hepsi mazlum, bu da muhakkak. Fakat erkeklerin, sade kalbiyle ve dinamiğiyle yaşayan pek az kısmı var ki, onlardaki gönül temizliğini her kadında bulmak mümkün değil.

Feride, o gece sabaha doğru uyuyabilmişti. Akşamkinden daha kırgın ve yorgun bir halde uyandığı vakit, güneşin hayli yükselmiş, saatin on biri geçmiş olduğunu gördü. Mektebe geç kalan çocuklar gibi, hafif bir telaş çığlığı ile kendini yataktan attı.

Müjgân, sofrada bir işle meşguldü. Feride, dargın bir sesle:

- Aferin sana Müjgân, dedi. Yola çıkacağım gün niye beni böyle geç bıraktınız?

Müjgân, her günkü soğukkanlılığıyla cevap verdi:

- Birkaç defa odana geldim, o kadar yorgun uyuyordun ki, kıyamadım. Korktuğun kadar geç değil Hem galiba vapur biraz şüpheliymiş, Marmara'da fırtına var.

- Ne olursa olsun artık gideceğim.

- Ben de babama söyledim, senin işinle meşgul olmak için limana indi Hazır olsun, vapur gelirse ya araba gönderirim, ya kendim gelir alırım, dedi.

Feride, bu ayrılık gününü böyle düşünmemişti. Müjgân'ın çocukla meşgul olduğunu, teyzelerinin her günkü gibi konuştuğunu, güldüğünü gördükçe mahzun oluyor, kendine bu kadar az ehemmiyet vermeleri kalbini kırıyordu. Kâmran da görünürlerde yoktu. Müjgân, söz arasında gizlice:

- Feride, sana bir iyilik ettim. Kâmran'ı evden uzaklaştırmaya muvaffak oldum. Seni fazla mustarip etmemek için bu fedakârlığa razı oldu.
426

Reşat Nuri Güntekin

- Şimdi hiç gelmeyecek mi?

- Galiba iskelede seninle vedaya gelecek... Tabii memnun oldun.

Gözleri dalgın, hafifçe dudakları tireyerek düşünüyor, parmağıyla şakağının ağrıyan bir noktasına basıyordu:

- Tabii, teşekkür ederim, iyi ettin, dedi.

Müjgân'a bir sürü kırık, manasız kelimelerle teşekkür ederken sevgili çocukluk arkadaşının da gönlünde müebbeden öldüğünü, bir daha onunla barışmayacağını hissediyordu.

Öğle yemeğine oturacakları vakit, komşu bağlarının birinden haber geldi. Şehirde kışlık evlerine inmeye hazırlanan belediye reisleri, hem bağ komşularına, hem Feride'ye son bir ayrılık ziyafeti vermek istemişlerdi.

Feride:

- Nasıl olur? Beni almaya gelecekler, diyordu. Teyzeler:

- Ayıp olacak Feride, beş dakikalık yer. Zaten, senin ne hazırlığın var ki, çarşafını şimdiden giyersin, dediler.

Kendisine evvela bir hasta kedi kadar ehemmiyet vermeyen teyzelerin, bu yarı annelerinin yüzüne bakmamak için başını önüne indirdi:

- Peki, olsun, dedi.

Saat üçe gelmişti, yaprakları sararmış bir çardağın yanından yolu gözleyen Feride, Müjgân'a:

- Bir araba geliyor, Müjgân, zannederim benim için, dedi.

Fakat tam bu dakikadaa, sahildeki bir ağaçlığın az ötesinden birdenbire bir vapur görünmüştü.

Feride, yüreği ağzına gelerek:

- Geliyor! diye haykırdı. Bağa bir telaş düştü. Yeldirmeleri getirmek için ahretli kızlar koşuyorlardı. Feride, teyzelerine:

- Ben, daha evvel gideyim, siz yetişirsiniz, dedi.
ÇALIKUŞU 427

Müjgân'la beraber bağların arasındaki kestirme bir yoldan koşmaya başladılar. Çitlerden atlıyor, bahçelerin içinden geçiyorlardı.

Bahçe kapısının önüne aşçıya tesadüf ettiler. İhtiyar kadın:

- Küçükhanımlar, ben de size geliyordum. Beyler araba ile geldiler, sizi istiyorlar, dedi.

Aziz Bey'le Kâmran, onları ikinci katın sofasında karşıladılar. Aziz Bey, eliyle odayı göstererek:

- iki münasebetsiz misafir geldi, gürültü etmeyin, dedi. Sonra, Feride'yi süzerek:

- Bu ne hal küçükhanım, kan ter içinde kalmışsın? dedi. Sonra gülerek ona yaklaştı, çenesinden tutup gözlerine bakarak:

- Vapur geliyor amma sana hayrı yok. Kocan razı olmuyor. ..

Feride, süratle geri çekilerek, şaşkın şaşkın:

- Enişte, ne diyorsun? dedi.

- Kocan o kızım, ben karışmam!

Feride, hafif bir feryatla ellerini yüzüne kapadı. Düşecekti, fakat bir el bileklerinden tuttu. Gözlerini tekrar açtı... Kâm-ran'dı.

Azız Bey, heyecanlı bir kahkahayla:

- Ha şöyle, nihayet kafese girdin mi Çalıkuşu? Haydi bakayım, çırpın bakalım, çırpın! Bak, artık para eder mi?

Feride, yüzünü kapamak istiyor, fakat bileklerini Kâm-ran'dan kurtaramıyor, başını sallamak için kıvranıyor, onun göğsünden, omzundan başka bir yer bulamıyordu. Aziz Bey, aynı heyecanlı bir kahkahayla:

- Etrafındakiler sana tuzak kurdu, Çalıkuşu; bu Müjgân haini esrarını sattı. Allah gani gani rahmet eylesin, merhum senin defterini Kâmran'a göndermiş. Ben onu aldığım gibi Kadıya gittim. Kaleminden çıkmış bazı parçaları gösterdim. Kadı,

428

Reşat Nuri Güntekin

geniş kafalı adam, hemen nikâhı kıyıverdi; anlıyor musun Çalıkuşu? Bu adam, artık kocan, seni bir daha da bırakacağa benzemiyor.

Feride o kadar kızarmıştı ki, yüzünün rengi ela gözlerine vuruyor, gözbebeklerinin içinde kızıl yıldızlar titreşiyordu.

- Haydi Çalıkuşu, nazlanma artık, görüyoruz ki, saadetten bayılıyorsun, "Fena etmedin enişte, ben bunu istiyordum de!" dedi.

Aziz Bey, yarı zorla ona bu sözleri tekrar ettirdi. Sonra oda kapısını açarak muzaffer bir kahkahayla:

- Şeriat vekilliğine sahibim efendim. Çalıkuşu, pardon Feride Hanım namına işte şu Kâmran Bey'i evlendiriyorum. Duayı edin, biz âmini burada deriz, dedi.

Sonra, Feride'ye:

- Nasıl Çalıkuşu? Parmak kadar yumurcak, bizi senelerce oynatırsın ha! Gördün mü, kaç türlü hile yaptım sana? Bahçeden çocuk sesleri geliyordu. Aziz Bey:

- Şimdi tebrikler, el öpmeler uzun sürer. Hepsi kalsın. Kendi elimle müthiş bir düğün sofrası hazırlayacağım. Haydi oğlum, bizim gevezeliklerimizden size fayda yok. Elbet konuşacaklarınız vardır. Şu dar, arka merdivenlerden karını kaçır. Ta uzağa, istediğin yere kadar, sonra beraber dönersiniz.

Kâmran, Feride'yi hemen kollarında uçurarak merdiven kapısına koşarken Müjgân arkalarından yetişti. İki arkadaş ağ-laşa ağlaşa öpüştüler.

Gözlerinden yaş geldiğini göstermemek için gürültüyle burnunu silen Aziz Bey, bir hatip edasıla kolunu salladı:

- Ey benim kirazımı çalan Çalıkuşu, onu başkalarına çaldıracağın saat çaldı gibime geliyor. Ver onu bana bakayım da hesabımız kesilsin, dedi.

Hâlâ ellerini, Kâmran'dân kurtaramayan genç kızı havaya kaldırıp öptükten sonra tekrar Kâmran'ın kollarına attı:

ÇALIKUŞU 429

- Bu gece seni, deniz fırtınasından kurtardık, fakat yanındaki sarı fırtına bana daha müthiş görünüyor. Allah yardımcın olsun, Çalıkuşu, dedi.

Dar merdivende yuvarlanır gibi, uçar gibi iniyorlardı. Kâmran, kolunu Feride'nin belinden geçirmiş, genç kızı nefes aldırmayacak gibi sıkıyor, avuçlarının içinde parmaklarını incitiyordu.

Merdivenin bir yerine Feride'nin eteği takıldı. Nefes nefese bir dakika durdular. Genç kız eteğini kurtarmaya çalışırken Kâmran kesik kesik:

- Feride, sen benim olasın! inanamıyorum. Benim olduğuna kalbimi inandırmak için senin ağırlığını duymaya ihtiyacım var, dedi.

Dudaklarında kesik, tutuk nefesler, vücudunda derin ür-permelerle çırpınan Feride'yi zorla -küçük bir çocuk gibi- kucağına aldı, yüzü onun bozulmuş çarşafından uçan saçları içinde, ağırlığıyla kuvveti artmış, hareketleriyle kanı tutuşmuş, merdivenleri inmeye başladı. Genç kız, vücudunda bir uçuruma yuvarlananların ılık titreyişiyle kendini bırakıyor, hem gülüyor, hem ağlıyordu. Kapının yanındaki küçük taşlıkta yalvarmaya başladı:

- Halime bak Kâmran. Bu halle nasıl dışarı gideriz? Müsaade et, bir dakika odama çıkayım, üstümü değiştireyim, şimdi gelirim.

Kâmran, onun bileklerini bırakmıyor:

- imkân yok, Feride. O bir defa oldu. Seni bir kere ele geçirdikten sonra tekrar bırakmam, diye gülüyordu.

Genç kız, artık uğraşmaya takati kalmamış gibi başını Kâmran'ın göğsüne koydu, yüzünü saklayarak utana utana itiraf etti:

- Gittiğime benim de pişman olmadığımı mı zannediyorsun?

Kâmran, onun yüzünü göremiyor, yalnız çenesini, dudak-

430

Reşat Nuri Güntekin

larmı okşayan, seven parmaklarına sıcak gözyaşı damlalarının düştüğünü duyuyordu.

Yolda, onlar hemen hemen kucak kucağa yürüyorlardı. Karşıdan iki balıkçının geldiğini görerek ayrıldılar. Hemen hiç konuşmuyorlardı. Yan yana yürümek saadeti onları sarhoş ediyordu.

On sene evvel Feride'yi burada ilk gördüğü bağ yoluna geldikleri vakit Kâmran, onu hafifçe omuzlarından tuttu:

- Sen burasını belki hatırlamazsın, Feride, dedi. Genç kız, yolun derinliklerine dikkatle bakarak gülümsü-yordu.

- Bu bakışta manalar var, demek hatırlıyorsun? Feride hafifçe içini çekti, bir eski hülyaya gülümser gibi derin, dalgın bir nazarla Kâmran'ın yüzüne baktı:

- O dakikada ne kadar sevinmişim, unutur muyum hiç? dedi.

Genç adam, bu başın çevrilmemesi, bu gözlerin gözlerinden ayrılmaması için onu çenesinden tuttu, ağır, derin bir sesle:

- Feride, dedi. Bizim bütün sergüzeştlerimiz burada başlıyor. Beni dinle, öyle görüyorum ki, bu gözler artık beni anlayabilecek kadar ıstırap çekmiş ve düşünmüş. Seni sevmeye başladığım vakit; gülmeden, eğlenmeden başka bir şey düşünmeyen hafif, yaramaz bir kız çocuğu, ışık gibi, ses gibi elde durmasına imkân olmayan bir Çalıkuşu'ydun. Sana karşı derin bir zaafım vardı. Her sabah uyandığım vakit, aşkımı kalbimde biraz daha büyümüş buluyordum. Bu derin zaaf, beni hem utandırıyor, hem korkutuyordu. Zaman zaman öyle bakışların, öyle sözlerin vardı ki, kalbimi derin ümitlerle çırpındırıyordu. Fakat sen, çabuk değişiyordun. Bu gülen, eğlenen çocuk gözlerinin içinde uyanan nazik, hassas genç kız ruhunun görünmesiy-le kaybolması bir oluyordu. "Bir çocuk, beni mümkün değil anlamayacak, hayatımı kıracak..." diyordum. Hayatını, gönlünü

ÇALIKUŞU 431

bu kadar derin bir vefa ile bana vakfedeceğini ümit edemiyordum. Sen, belki beni görünce; uçan rengini, titremeye başlayan bu güzel dudaklarını saklamak için benden kaçıyordun. Ben, bunu bir Çalıkuşu hafifliği sanarak kendimi yiyip bitiriyordum. Söyle bana Feride, bu kadar derin bir vefayı, bu kadar ince bir ruhu, bu küçük Çalıkuşu göğsünün neresine saklamıştın?...

Kâmran, bir dakika sustu. Sonra beyaz nazik şakaklarında ince ter damlalarıyla başını eğerek daha yavaş bir sesle devam etti:

- Derdim bu kadarla da kalmıyordu, Feride. Seni kendi kendimden, hayatımdan, muhtelif saadetlerini birbirinden kıskanıyordum. Dünyada zamanla yıpranmayan, kuvvetini kaybetmeyen hiçbir his yok. "Ya bir zaman sonra Feride'yi bu kadar sevemezsem, ya bu leziz, nadide tahassürü kaybedersem?" diyordum. O vakit, yan yana bitmesinden korkulan ışıkları nasıl söndürürlerse ben de öyle yapıyor, hayalini gözlerimden uzaklaştırmaya çalışıyordum.

Dağlarda ismini bilmediğim bir ot yetişir. Feride, insan, onu daima koklarsa, bir zaman sonra kokusunu daha az duymaya başlar. Bunun ilacı, bir zaman kendini ondan mahrum etmektir. Hatta bazen -sırf o eski güzel kokuyu yeniden bulmak hırsıyla- herhangi bir kokuyu, mesela bir manasız "Sarı Çiçeği" yüzüne yaklaştırır.

Bu ot, güzel kokusu için bazen mihnete de uğrar, insanlar, onu parmaklarının arasında örseler, hırpalarlar. Feride, seni bu ıstıraptan derinleşmiş gözlerin, mahzun düşüncelerden yorulmuş güzel yüzünle ben, bu hırpalandıkça kokusu artan çiçeklere benzetiyorum. Beni anlıyorsun, değil mi? Çünkü artık, gözlerin gülmüyor, benim bu manasız gibi görünen sözlerimle eğlenmiyorsun.

Feride, uyumaya hazırlanan bir çocuk gibi, kirpiklerinde yaş damlaları titreyen gözlerini kapıyordu. Bu heyecanlı yor-
432

Reşat Nuri Güntekin

gunluklardan öyle bitap düşmüştü ki, dizleri kesiliyor, vücudunun bütün ağırlığını Kâmran'ın kollarına bırakıyordu. Bir rüya içinde, hemen hemen yalnız dudaklarının hareketiyle:

- Görüyorsun artık, Çalıkuşu müebbeden öldü, dedi. Genç adam, başını daha ziyade yaklaştırdı, aynı hafif ses:

- Ziyanı yok, ben Çahkuşu'nun bütün aşkını bir başkasına, Gülbeşeker'e verdim, dedi.

Kâmran, kollarında gittikçe ağırlaşan bu bitap genç vücudun birdenbire canlandığını, bir hayal titreyişiyle kıvrandığını hissetti:

- Kâmran, onu söyleme, yalvarırım sana.

Hâlâ Kâmran'ın göğsünde duran başını biraz arkaya atmış, yüzünü ona çevirmişti. Kesik, donuk nefesleriyle titreyen gerdanının damarları moranyor, yüzünde, gözlerinde, kızıltılar uçuyordu.

Kâmran, haris bir inatla tekrar etti:

Feride, bütün vücudu titreyerek ayaklarının ucunda yükseldi, genç adamı omuzlarından çekti. Vücudunun bütün kanı dudaklarında toplanmış boynunu uzattı.

Bir dakika sonra ayrılmışlardı. Feride, uzun bir susuzluktan sonra berrak bir dereden kana kana su içen bir kuş gibi canlanıyor, ayağını yere vurup yüzünü göstermemek için bir yandan bir yana çevirerek:

- Ne ayıp, Yarabbi, ne ayıp! Sen sebep oldun vallahi, sen sebep oldun, diye hırçınlaşıyordu.

Yanlarındaki ağacın dalında bir çalıkuşu ötüyordu.

-SON-
433

SÖZLÜKÇE

- A -

ab u hava: Su ve hava, iklim.

âbide: ibadete düşkün kadın.

âcizane: Söz söyleyen bir kimsenin kendi yaptıklarını abartmamak için kullandığı bir nezaket sözü.

addetmek: Saymak (Bunu olmamış addetmeli).

âdeta: Sanki, hemen hemen.

ah ü zara kapılmak: Âh çekip inlemek.

ahenk: Uyum.

âhir: Son.

âhiret: (Ahret) Dinî inanışa göre, insanın öldükten sonra dirilip sonsuza dek kalacağı ve Tanrı'ya hesap vereceği yer. Öbür dünya.

ahz: Alma.

âkile: Akıllı kadın.

aksiyon: Eylem, hareket.

âlâ kader il istitaata: Gücün yettiğince.

âlâ: iyi, pek iyi.

alâka: İlgi.

alâmet: Belirti, işaret.

alarga gitmek: Açıktan gitmek.
alelade: Olağan, sıradan.

âlem: Dünya.

âli: Yüksek, yüce.

alil: Hasta, sakat.

alimallah: Allah bilir.

ameliye: işlem.

ar: Utanma.

arif: Çok anlayışlı, bilgili ve sezgili kimse.

arifane: rif olana yakışır biçimde.

arife: Bilgili.

arız olmak: Sonradan ortaya çıkmak.

azil: Görevden alma.

azim: Bir işteki engelleri yenme kararlılığı.

azletmek: Görevden almak.

-B-

babayani: Gösterişi ve özen-. tisi olmayan, babacan tavırlı.

bahtiyar: Talihli, mutlu, mesut.

bahusus: Hele, en çok.

bakiye: Artan, geri kalan.

battal: Alışılmış olandan büyük.

Çalıkuşu - F.28

Sözlükçe

434

bedbaht: Mutsuz, talihsiz.

bedbin: Kötümser, karamsar.

behemahal: Mutlaka.

belertmek: Gözlerini, akı çok görünecek bir biçimde açmak.

beyhude: Boşuna.

beyit: Anlam bakımından birbirine bağlı iki dizeden oluşmuş şiir parçası.

Bibliotheque Rose: (Fr.) Pembe kitaplık. Metnide "çocuk kitapları" anlamında kullanılmış.

biçare: Çaresiz, zavallı kimse.

bilâkis: Tersine, aksine.

billahi: Tanrı'ya ant içerim.

binaenaleyh: Bundan dolayı.

bitap: Bitkin, yorgun.

bonjur: (Fr.) Günaydın. Merhaba anlamına da kullanılır.

bonmarşe: içinde her türlü giysi, süs eşyası, oyuncak vb. satılan büyük mağaza.

buse: Öpücük.

- C -

caiz: Uygun.

cariye: Efendisinin her istediğini yapmak zorunda bulunan, alınıp satılan kadın veya kız.
cariye: Para ile alınıp satılan, savaşta esir olmuş veya odalık diye alınmış kız.

cazibe: Çekicilik, alımlılık.

cedide: Yeni.

cefa: Büyük sıkıntı, eziyet.

celbetmek: Çekmek.

celile: Büyük, ulu.

celpname: Mahkeme tarafından, dava edene, edilene veya tanıklara gönderilen çağrı belgesi.

cerr: Medresede okuyanların üç aylarda köy köy dolaşarak imamlık, vaizlik işleri için para toplamaları.

cesamet: Büyüklük, irilik.

ceza reisi: Ağır ceza mahkemesi başkanı.

cihet: Yön.

-Ç-

çapul: Yağma, talan.

çare-i tesviye: Çözüm önerisi.

çehre: Yüz, sima.

çiy: Havada buğu durumundayken akşamın ve gecenin serinliğiyle yerde veya bitkilerde toplanan küçük su damlaları.

çuha: Tüysüz, ince dokunmuş yün kumaş.
Sözlükçe

435

-D-

dandy: (İng.) (Metinde) Züppe, çıtkırıldım.

darbımesel: Atasözü.

darülmuallimat: Kız öğretmen okulu.

debdebe: Şatafat, gösteriş.

delalet: Aracılık.

delişmen: Şımarık ve delice tavırlı, zıpır.

destlerinden busetmek: Ellerinden öpmek.

devain Daireler.

dezanşante: (Fr. Desenchan-te) Hayal kırıklığına uğramış.

diba: Altın ve gümüş işlemeli bir tür ipek kumaş.

diksiyonen Sözlük.

duhul olmak: İçeri girmek.

dülger: Yapıların kaba ağaç işlerini yapan kimse.

düzgün: (Metinde) Kadınların yüzlerine sürdükleri bir tür krem, fondöten.

-E-

ebedî: Sonsuz, ölümsüz. ecir: Ücret.

eda: (Metinde) Davranış, tavır.

edibe: Edepli, terbiyeli. efkâr. Tasa, kaygı.
ehemmiyet: Önem.

ekseriya: Çoğunlukla.

elâlem: Yabancılar.

elan: Şimdi, henüz, daha. -

elem: Üzüntü, dert, keder.

elhamdülillah: Allah'a şükür.

elzem: Çok gerekli, vazgeçilmez.

emniyet: Güven.

emrihazın Emir kipi.

encümen: Komisyon, komite.

endam: Vücut, beden, boy pos.

erganun: org.

erkânıharp: Kurmay subay.

ervah: Ruhlar.

esasen: Aslında.

esatir Mitoloji. Tarih öncesi dönemden bugüne gelen efsaneleri inceleyen ilim.

esef buyurmak: Üzülmek.

esef: Acıma, yerinme.

eskaza: Yanlışlıkla, kaza ile.

esrar. Gizler, sırlar.

evrak: Yazılmış kâğıtlar, mektuplar, kitaplar vs.

-F-

fadıla: Erdem sahibi, üstün.

fantezisi: (Metinde) Süslü ve hayalci. Ortamın gerçekliğine uymayan.

faraza: Sözgelişi.
l

Sözlükçe

436

fasıla: Ara.

felekiyat: (Felekiyyat) Astronomi.

fen: Fizik, kimya, matematik ve biyolojiye verilen ad.

fenlenmek: Yaşına göre bilmemesi gereken şeyleri öğrenmiş olmak.

ferace: Kadınların sokakta giydikleri, mantoya benzer, arkası bol, yakasız, çoğu kez eteklere kadar uzayan üst giysisi.

feragat: Vazgeçme.

ferah: Gönül şenlendiren, iç rahatlığı veren.

ferahfaza: Ferah artırıcı.

ferda: Gelecek zaman, yarın.

fevkalâdelik: Olağanüstülük.

fitnelik: Karıştırma, ara bozma.

fıtri: Yaradılıştan olan.

flört: Kadınla erkek arasındaki yakın ilişki.

fondan: İçinde likör, tatlı veya hoş kokulu maddeler bulunan, ağızda kolayca eriyen bir tür şekerleme.

fütursuzca: Önemsemeyerek, aldırmayarak.

-G-

gaflet: Dalgınlık, dikkatsizlik, aymazlık.

gaile: Sıkıntı, dert. gam: Tasa, kaygı, üzüntü. ganaim: Ganimetler, düşmandan alınan şeyler. garez: Kin, düşmanlık. garp: Batı.