RəşidBəşirov

t lan tədqiqatlar göstərir ki, həm Naxçıvanda, həm də Azərbaycanın dig^ əsr yaşayış yerlərində aşkar olunan damiçixana kürələrinin həcmi bir-j çox yaxmdır.

Xaraba şəhərdə qeydə alman kürsünün uzunluğu 1,20 sm, eni 8İ dirsə, Şamaxıda aşkar olunan kürsünün uzunluğu 1,50 sm, eni 80sm-dy 86). Bu ölçülər müasir kustar sənətkarlarm işlədikləri d| emalatxanasmdakı kürələrin ölçüləri ilə uyğun gəlir. Etnoqrafık materj görə «Dəmirçixananın ortasında uzunluğu 1,1, eni 0,7 hündürlüyü isə 0 m ölçüdə olan çiy kərpicdən kürsü tikilir. Bu kürsüyə adətən səki d Kürsünün orta hissəsində dairəvi formada çala düzəldilir. Həmin çaj kürə adlanır.

Kürədən körük qoyulan tərəfə doğru torpaq altında xüsusi deşik qo Kürədən başlayan boru körüyün başlığı ilə birləşdirir». (5,s. 22). Küı kürsü elə tikilirdi ki, onun hündürlüyü orada işləyən usta üçün münaj sun.

Metalın əridilməsində körüyün əvəzedilməz rolu vardır. Dəminj metalın əriməsi üçün tələb olunan yüksək hərarəti ancaq körüyün könj ilə almaq olar. Çünki yüksək hərarət tələb edən metaləritmə və meti mulatı istehsalı əməli cəhətdən körüklü kürəsiz mümkün deyildi.

Körüyün meydana gəlməsindən sonra dəmirçilik sənətində xüsusi sal texnalogiyası yaranıb, inkişaf etməyə başlamışdı. Körüyün metal sistemində tətbiq olunması, lazım olan vaxtda istiliyin artırılıb-azadj kürələrdə istifadə olunan yanacağın böyük miqdarda qənaət olunmasi bəb olur, açıq ocaqdan fərqli olaraq izafı istilik itkisinə yol verilmirdi kömürü ilə işləyən ocaqda metahn əriməsinə kifayət edəcək qədər ] hərarətin əldə edilməsi ancaq körüyün kəşfındən sonra mümkün ofi Belə ki, körük vasitəsi ilə fasiləsiz olaraq kürəyə vurulan hava ахц kömürünün daha sürətlə yanmasına və istilik verməsinə yardım gəstə ləliklə metalın əriməsi üçün zəruri olan yüksək hərarətin əldə olunmai min edirdi. Tədqiqatçılar metalm əridilməsi prosesində bəsit körüyım yüksək qiymətləndirirlər. (22,s. 24).

Qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycanm əksər orta əsr arxeoloji a rindəndə dəmirçiliklə bağlı oxşar istehsalat qalıqları məlumdur. Mj

Azərbaycan Arxeologiyası 2005

Azerbaijan Archeology Vol.: 7 Num.: 1-4

Şabranda aparılan qazıntılar zamanı XII əsrə aid təbəqədə dəmirçilik kürəsi aşkar olunmuşdur. (9, s. 97-98). Şimal - Şərqi azərbaycanm Canaxır, Seyidli və Salmanbulağı abidələrində də dəmirçiliklə bağlı istehsalat qalıqlarına tə-sadüf olunmuşdur. (10, s. 128-129).

Aparılmış arxeoloji qazmtüar nəticəsində aşkar olunmuş maddi mədəniy-yət nümunələri sübut edir ki, Azərbaycanın əksər bölgələrində olduğu kimi Naxçıvanda da dəmirçi emalatxanalan mövcud olmuş, fəaliyyət göstərərkən əhalinin əmək alətlərinə, silahlara, məişət və inşaat materiallarına olan ehti-yaclarını ödəmişlər.
ƏDƏBİYYAT.

1. 
   Novruzlu Ə.İ. Nuriyev A.B. Azərbaycanın yeni tikinti sahələrində arxeoloji tədqiqatlar. 1 cild. Xaraba şəhər. Bakı, 2002.
   
2. 
   Mustafayev A.N.Azərbaycanda sənətkarlıq (tarix-etnoqrafık tədqiqat). Bakı, 1999.
   
3. 
   Azərbaycan etnoqrafiyası. Bakı, 1988, с. I.
   
4. 
   Novruzlu Ə.İ. Baxşəliyev V.B. Şərurun axeoloji abidələri. Bakı, 1993.
   
5. 
   tbrahimov F.Ə. Azərbaycanın orta əsr şəhərlərində metalişləmə sənəti. Bakı, 1988.
   
6. 
   Ибрагимов.Б.И. Средневековый город Киран. Баку, 2000.
   
7. 
   Джидди Г.О. Средневековый город Шемаха /IX-XVII века/. Баку, 1981, с.86.
   
8. 
   Колчин Б.А. Черная металлургия и металлообработка в Древней Руси. МИА СССР. Москва, 1953
   
9. 
   Məmmədov V.Ə. Şabranda aşkar edilmiş dəmirçi kürəsi haqqında.-Azərbay-canda arxeoloji və Etnoqrafiya elmlərinin son nəticələrinə həsr olunmuş elmi konfransın materialları. Bakı, 1992.
   

10. DostiyevT.M. Şimal - Şərqi Azərbaycan IX-XV əsrlərdə. Bakı, 2001.