RevvâDÎler (iv-v/x-xi. YÜZyil)

5.2. Araştırmalar 
Revvâdîler’le ilgili son dönem araştırmalarına bakacak olursak bu bağ-
lamda ilk eser Tebrizli Ahmed-i Kesrevî’nin (29 Eylül 1890-3 Mart 1946) Şeh-
riyârân-ı  Gomnam
21
  eseridir  diyebiliriz.  O,  eserinin  ikinci  bölümünde 
Revvâdîler hakkında geniş bilgiler vermiştir. Müellif eserini kaleme alırken 
Fars, Arap ve Ermeni kaynaklarından faydalanmıştır. Eserde Revvâdîler’den 
başka Sellârîler, Şeddâdîler ve Kengerîler’le ilgili malumatlar mevcuttur. Kes-
revî,  Revvâdîler’in  sadece  siyasî  tarihini  ele  almış,  dönemin  iktisadî  sosyal 
meseleleri  hakkında  bilgiler  vermemiştir.  Kesrevî  bu  eserinde  şair Katrân-ı 
Tebrizî’nin Dîvân’ından da istifade etmiştir. 
Azerbaycan  tarihçisi  Mehemmedeli  Şerifli’nin  (20  Mart  1909-05  Eylül 
1969) IX. Asrın İkinci Yarısı- XI. Asırda Azerbaycan Feodal Devletleri
22
 eseri ko-
numuz açısından en önemli araştırmadır. O, eserinde Azerbaycan bölgesinde 
hüküm sürmüş, Şirvanşahlar, Sâcîler, Sellârîler, Revvâdîler ve Şeddâdîler’den 
bahsetmiştir.  Revvâdîler  konusunu  ilk  defa  detaylı  araştıranın  Şerifli  oldu-
ğunu  söyleyebiliriz.  Şerifli  eserini  hazırlarken  topladığı  rivayetleri  olduğu 
gibi aktarmış, yer yer açıklamalara da yer vermiştir. Müellif Revvâdîler’le il-
gili Minorsky’den aldığı bilgileri diğer tarih kitaplarında bulunan bilgilerle 
mukayese etmeden rivayet şeklinde alarak eserine aktarmış, bilgiler arasında 
çok az mukayeseye yer vermiştir. Tüm bunlara rağmen IX. Asrın İkinci Yarısı- 
XI. Asırda Azerbaycan Feodal Devletleri eseri bu çalışmayı hazırlarken en çok 
 
21
 Ahmedi Kesrevî Tebrîzî, Şehriyârâni Gomnâm (Tahran: Müessese-i İntişarat-ı Emir Kebir, 1976). 
22
 Mehemmedeli Şerifli, IX. Asrın İkinci Yarısı- XI. Asırda Azerbaycan Feodal Devletleri (Bakü: Azer-
baycan Bilimler Akademisi Tarih Enstitüsü, 2013). 

---

− Asif Adilov − 
 
 
~ 19 ~ 
istifade ettiğimiz araştırma olmuştur. 
Ali İpek’in İlk İslâmî Dönemde Azerbaycan
23
 isimli doktora tezi çalışmamızı 
hazırlarken çok istifade ettiğimiz çalışmalar arasındadır. İlk İslâmî Dönemde 
Azerbaycan,  Türkiye’de  Azerbaycan’la  ilgili  yapılmış,  Müslümanların  Azer-
baycan coğrafyasını fethini anlatması bakımından değerli bir çalışma olmuş-
tur.
 
 
Yine  bu  çalışmayı  hazırlarken  Türkiye’de  doktora  tezi  olarak  yapılmış 
Azerbaycan  coğrafyasında  Abbâsî  hilâfetinin  ilk  yıllarını  konu  alan  Abbas 
Gurbanov’un Abbâsîler Döneminin İlk Asrında Azerbaycan
24
 isimli çalışmasın-
dan da yararlanmaya çalıştık. 
Batılı araştırmacılardan Clifford Edmund Bosworth’un The Political And 
Dynastic History Of The Iranian World (A.D. 1000-1217),
25
 aynı müellifin İslam 
Devletleri Tarihi: Kronoloji ve Soykütüğü Elkitabı
26
 ve yine aynı müellifin Encyc-
lopaedia of Islam New Edition’da kaleme aldığı “Rawwadids”
27
 maddesi, sikke-
lerle ilgili olarak Aram Vardanyan’ın The History of Iranian Adharbayjān and 
Armenia in the Rawwādid Period (Tenth Century AD) According to Narrative So-
urces and Coins,”28 Encyclopaedia Iranica’da kaleme alınmış “Rawwadids”
29
 
maddesi ve Minorsky’nin hazırlamış olduğu müellifi meçhul Hududü’l-âlem 
 
23
 Ali İpek, İlk İslâmî Dönemde Azerbaycan (Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 1997). 
24
 Abbas Gurbanov, Abbâsîler döneminin ilk asrında Azerbaycan (Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, 
2007). 
25
 Clifford Edmond Bosworth, The Political And Dynastic History Of The Iranian World (A.D. 1000-
1217), (Cambridge: Cambridge University Press, 1968).   
26
 Clifford Edmund Bosworth, İslam Devletleri Tarihi: kronoloji ve soykütüğü el kitabı, trc. Erdoğan 
Merçil, Mehmet İpşirli (İstanbul: Oğuz Yayınevi, 1980). 
27
 Clifford Edmund Bosworth, “Rawwadids”, The Encyclopaedia of Islam New Edition (Leiden: E. J. 
Brill, 1995). 
28
 
Adharbayjān and Armenia in the Rawwādid Period (Tenth Century AD) According to Narra-
tive Sources and Coins,” Numismatic Chronicle 169, (2009).
 
29
  Encyclopaedia  Iranica  Foundation  and  Columbia  University,  “rawwadids”,  erişim:  6  Ocak 
2019, http://www.iranicaonline.org/articles/rawwadids. 

---

− Revvâdîler − 
 
 
~ 20 ~ 
mine’l-meşrik ile’l-magrib
30
 isimli eserden de yararlandık. 
Cengiz  Tomar’ın  kaleme  aldığı  “Revvâdîler”
31
  maddesi  başta  olmak 
üzere genel olarak Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi maddeleri çokça 
başvurduğumuz  önemli  araştırmalardır.  Araştırmamız  boyunca  bu  değerli 
eserden bolca istifade ettik. 
Bu çalışmayı hazırlarken Azerbaycan tarihi kitapları en çok müracaat et-
tiğimiz eserler olmuştur.
 
Azerbaycan tarihi ile ilgili yazılmış yerli araştırma-
cıların eserlerinden istifade etmekle birlikte bu eserlerin kaynaklara açıkça atıf 
yapmamalarından  dolayı  birtakım  güçlüklerle  karşılaştık.  Bu  tarihçilerden 
Ziya Bünyadov’un Azerbaycan Tarihi ve 7 cilt olarak Azerbaycan Bilimler Aka-
demisi Tarih Enstitüsü tarafından yayımlanmış Azerbaycan Tarihi eserleri mi-
sal olarak gösterilebilir. Azerbaycan tarih yazımıyla ilgili bir diğer husus ise 
Sovyet dönemi tarih düşüncesi ile ilgilidir. Bu düşünce esasında Azerbaycan 
tarih yazımında Müslümanlar işgalci olarak nitelendirilerek
 
onların bölgede 
sadece yerli halkı sömürmek için işğalcilikle meşgul oldukları gözü ile bakıl-
mıştır. Biz burada isnat ettiğmiz yerlerdeki işğal ve ilhak kelimelerinin yerine 
feth kelimesinden istifade etmeye özen gösterdik. Tüm bunlara rağmen çalış-
manın ilk bölümünde daha çok yerli tarihçilerin kitaplarından faydalanılmış-
tır.    Bunlardan  genel  Azerbaycan  Tarihi
32
  kitabı  ile  beraber  Süleyman  Eli-
yarlı’nın Azerbaycan Tarihi,
33
 yine Azerbaycanlı tarihçi İsmail Mehmetov’un 
Azerbaycan Tarihi
34
 Ramil Ağayev’in “Fütûhat Devrinde Azerbaycan’da Etno-
siyasi Durum” Arap Hilâfeti Devrinde Azerbaycan Ahalisi,
35
 Ziya Bünyadov’un 
 
30
  Viladimir  Minorsky,  Hududü’l-âlem  mine’l-meşrik  ile’l-magrib,  trc.  Abbdullah  Duman,  Murat 
Ağarı (İstanbul: Kitapevi, 2008). 
31
 Cengiz Tomar, “Revvâdîler”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Ankara: TDV Yayınları, 
2008), 35: 36-37. 
32
 Azerbaycan Bilimler Akademisi Tarih Enstitüsü, Azerbaycan Tarihi (Bakü: Elm Neşriyat, 2007).  
33
 Süleyman Eliyarlı, Azerbaycan Tarihi (Bakü: Azerbaycan Neşriyatı, 1996). 
34
 İsmail Mehmetov, Azerbaycan Tarihi (İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2009). 
35
 Ramil Ağayev, “Fütûhat Devrinde Azerbaycan’da Etnosiyasi Durum”.  Arap Hilâfeti Devrinde 
Azerbaycan Ahalisi (Bakü: Turxan Neşriyat, 2017). 

---

− Asif Adilov − 
 
 
~ 21 ~ 
Azerbaycan Tarihi
36
 ve Azerbaycan VII-IX. Asırlarda,
37
 Naile Velihanlı’nın Arap 
Hilâfeti ve Azerbaycan
38
 isimli çalışmalarından da istifade ettik.
 
36
 Ziya Bünyadov, Azerbaycan Tarihi (Bakü, Azerbaycan Devlet Neşriyatı, 1994). 
37
 Ziya Bünyadov, Azerbaycan VII-IX. Asırlarda (Bakü: Azerneşr, 1989). 
38
 Naile Velixanlı, Arap Hilâfeti ve Azerbaycan (Bakü: Azerneşr, 1989). 

---

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
− BİRİNCİ BÖLÜM −