Rudalarni suyuqlantirishga tayyorlash Yoqilg`ilar

Flyuslar va ularning aхmiyati Malumki, rudalar domnalarga kiritilgungacha boyitilsada, ularda birmuncha begona kushimchalar (Si0₂, A1₂0₃, SaO, MgO, S, R va boshkalar) kol ad i. CHuyan ishlab chiqarishda ruda tarkibidagi bu bego­na kushimchalar va yokilgi kulini metallardan ajratish maksadida iechlarga kiritiladigan moddalarga flyuslar deyiladi. Flyuslarni kislota хossali (tarkibida Si02 kup), asos хossali (tarkibida SaO, MgO, MpO, FeO kup) va neytral хossali (tarkibida giltuprok, shu- iipgdek, ishkrriy va boshka moddalar bulgan) хillarga ajratiladi. Lmalda foydalaniladi gan temir rudalari tarkibida kuprok Si02 bulga- pi uchun flyus sifatida domna pechlarida o\aktosh (SaS0₃) va kamrok o\aktoshli dolomit (t CaC0₃, p MgC0₃) dan foydalaniladi. Flyus ruda tarkibidagi begona kushimchalarni хdmda yokilgi kulini uzi bi- lan biriktirib shlakka utkazib, jarayonning bir meъyorda borishini va shu bilan kutilgan tarkibli, sifatli chuyan olishni taъminlaydi. Jarayonda shlakda oksidlar, chuyanda esa ulardan kdytarilgan element- lar buladi. Agar chuyandagi biror element oksidi shlakda bulsa, uni uzida sakdash хususiyatiga ega bulishi kerak. Agar shlakdagi bu oksid- pi sakdash kiyin bulsa, ulardan kaytarilgan elementlar chuyanga uta­di. Masalan, tarkibida oхdk kup bulgan asos хossali shlak Si02 ni oson uzida sakdasa, MpO ni juda yomon sakdaydi. Agar shlak asosli bulib, chuyanda uglerod etarli bulsa, u MpO dan Mp ni kdytaradi. Demak, shlak tarkibini avvaldan belgilasak, chuyan tarkibini \am rostlash mumkin buladi. Flyuslar хili va mikdori ruda tarkibidagi begona kushimchalar хili, ajraluvchi kul mikdoriga kura belgilanib, ulchamlari 30—80 mm oraligida buladi.
Utga chidamli materiallar tarkibi, хossalari va ishlatilish joylari
Metallurgiya pechlari, \avo kizdirgichlar, metall sakdagich kuril- malar, kovshlar, gaz trubalari devorlari utga chidamli materiallardan gayyorlangan gishtlar, bloklardan terilib, ichki sirt yuzalari utga chidamli tuprok bilan shuvaladi. Malumki, metallurgiya pechlarida jarayonlar yukori temperatura sharoitida boradi. SHu boisdan, pechlar, metall sakdagich kurilmalar va boshkalar yukori temperaturada suyukdanmaydigan, termik jiхdtdan chidamli bulgan, jarayon davomida pechdagi suyuk metall, shlak va pechь gazlari bilan reaktsiyaga kirish- maydigan, \ajmini deyarli sakdaydigan va arzon materiallardan tay- yorlangan bulishi lozim.
5-jadvalda metallurgiya pechlari va kurilmalarida kuprokishla- tiladigan utga chidamli materiallarning хili, tarkibi, suyukdanish temperaturasi va ishlatilish joylari keltirilgan.
Dinas fhuith. Bu gishtlarii tayyorlash uchun maydalangan tabiiy kvarts- pi olib, unga bogpovchi material sifatida bir oz gil tuprok, va oхaktosh kushib suv bilan maъlum nisbatda korishtirilgach, koliplanadi, keyin esa olingan gishtni 1400—1500°S temperaturada maъlum vak,t kizdirilib nishiriladi.
Magnezit fhuith. Bu gishtni tayyorlash uchun tabiiy magnezit (MgC0₃) maхsus pechlarda 1400°S temperaturagacha kizdiriladi. Bunda magnezit MgO va SO, ga parchalanadi. Olingan MgO ga malum nisbatda giltuprok va og’ak kushib suv bilan korishtiriladi, sungra presslab kerakli shakl be- rilgach, 1500°S temperaturagacha bir necha soat kizdirib pishiriladi.[1]

5-jadval

Хossasi	Utga chidamli materiallar turlari	Tarkibi	Suyukdanish temperaturasi °S	Ishlatilish joyi
Kislotali	Dinas fhuith	92-96% Si02, 3-5% SaO, A120, va boshkalar	1730—1830°S	Besseler konvertorida, kislotali marten va elektr pechlarida
	Kvarts kumi va boshka kumli gil material	95-97% Si02	1730—1830"S	Kislotali metallurgiya pechlarining devorlari va ayrim kismlarini taъmirlashda
	Magnezit fhihth	90-95% MgO, 1-2% SaO, 2-3% Fe20,, 2% SiO, va 1% Al2O,	2000—2400"S	Asosli konvertor, marten hamda elektr pechlar devor­lari va tublarini taъmir­lashda
Asosli	Magnezit ku- kuni va MgO mikdori kup boshka materi­allar	91-94% MgO, 1-2% SaO, 2 -3% FeO, 2%ga yaki Si02 va 1% A120,	2400°S gacha	Asosli metallurgiya pechla­rining tublarini tuldi- rishda va tamirlashda
	Dolomit fhluth	52-58% SaO, 35-40% MgO va k,isman Si02. Al2O3, Fe20,	1800—1960°S	Asosli konvertor, marten *amda elektr pechьdevor- lari va ularni taъmir­lashda
	Хrom magne­zit	35% Cu203, 25% MgO, 4% SaO, 28% Al20,+ Fe20, va 6% Si02	2000°S dan past emas	Asosli marten va elektr pech shiplarida
	Shamot gashti	50-60% Si02, 30-42% Al20, va 1,5-3% Fe20,	1580—1750°S	Domna kovsh devorlarida
Neytral	Uglerodli risht bloklar	Grafit, koks yoki antratsit kukun- lari bulib, bu- larda uglerod 92% gacha buladi	2000'Sdan ortik.	Domna utхona gagliklari- da, alyuminiy oluvchi elektroliz vanna devorla­rida, mis kotishmalarni erituvchi tigellarda

SHuni kayd etish lozimki, pech temperaturasi keskin uzgarishi nati­jasida magnezit gishtlar hajmi uzgaradi va yoriladi. Shu boisdan magnezit gishtlarni pechь shiplariga ishlatish tavsiya etilmaydi.
Dolomit gishti. Bu gishtni tayyorlash uchun tabiiy dolomit (SaS0₃ • MgC0₃) ni 1550— 1750°S temperaturagacha kizdiriladi. Bunda do­lomit SaO, MgO va S0₂ larga parchalanadi. Olingan oksid kukunlariga boglovchi modda sifatida 7—10% toshkumir smolasi kushib, ko’lipda presslanadi.