Rudalarni suyuqlantirishga tayyorlash Yoqilg`ilar

1-amaliy ish
Mavzu: Metallurgiya jarayoni to‘g‘risida umumiy tushunchalar. Domna pechining tuzilishi. Po‘lat olishning zamonaviy usullari, kislorodli – konvertor, marten va elektropechlar.


Reja:

1. 
   Rudalarni suyuqlantirishga tayyorlash
   
2. 
   Yoqilg`ilar
   

Rudalarni boyitishning asosiy usullari

Maydalash va saralash
Yirik (1200 mm va ortik) temir rudalarni begona kushimchalardan tozalash, ulchamlari buyicha saralash mak,sadida ular konlarning uzi- dayok, turli konstruktsiyali (jagli, konusli) maydalovchi mashinalarda maydalanib, meхanik galvirlarda elanib, saralanadi. Agar rudalar- ning ulchamlari 100 mm va undan ortik, bulsa — yirik, 30-100 mm oraligida bulsa — urtacha, 1,0-30 mm gacha bulsa — mayda va 1,0 mm gacha bulsa — juda mayda rudalar deyiladi. Yirik va urtacha ulchamli rudalar domnalarga, mayda va juda maydalari yiriklovchi mashina- larga yuboriladi. Nega katta ulchamli yoki mayda va juda mayda ruda­lardan domnada foydalanilmaydi, degan savol tugilishi mumkin. Domnaga yirik rudalar kiritilganda domna \ajmidan unumli foydalanilmasligidan tashkdri furma ruparasiga utguncha ruda oksidla- ridan temir kdytarilishiga ulgurilmaydi. Mayda rudalar kiritil­ganda esa jarayon meъyorida bormaydi. SHu boisdan domnaga ulchamlari 30- 100 mm li rudalar kiritiladi.
Yuvish. Kupincha temir rudalarda kup mikdorda tuprok, gil, kum va boshkd begona kushimchalar uchrashi sababli rudalarni ulardan toza­lash mak,sadida suv bilan yuviladi. Buning uchun rudalar maydalash mashinalarida maydalanganidan keyin yuvish mashinasining aylanuv- chi baraban kiem iga kiritib tagidan maъlum bosimda suv хdydab turi- ladi.
Bunda begona kushimchalar ruda sirtiga kutarilib, kurilmadan suv bilan tashkdriga utadi. Boyigan ruda kurilma tagiga chukadi. Keyin uni kurilmadan chikdrilib, kuritiladi.
Rudalarni oson kdytaruvchap etish mak,sadida kizdirish
Zich rudalarni kristall suvdan, karbonat angidridlaridan va qisman oltingugurtdan tozalash bilan oson ko’ytaruvchan ko’pish makedda boyitiladi. Buning uchun rudalarni 600-800°S temperaturali pechga kiritib, maъlum vakd kizdiriladi. Boruvchi fizik-kimyoviy ja- rayonlar natijasida undan begona kushimchalar ajraladi. Shu bilan birga rudadagi Fe203 magnitli Fe304 oksidga utadi, zarur bulsa, key­in ular elektromagnitli kurilmada boyitiladi.
Elektromagnitli kurilmada boyitish. Bu usuldan magnit хossali rudalarni begona kushimchalardan tozalashda foydalaniladi. Buning uchun ruda avval tegirmonda 0,1 mm gacha maydalanib, uni elektromag­nit kurilmaning uzluksiz harakatlanuvchi lentasiga yuklab turiladi. Ruda elektromagnitning tasir zonasiga kirganda, uning temir oksidi (Fe₃0₄) li kismi lentaga tortilib, begona jinslardan tozalanadi. Boyigan temir ruda elektromagnitning taъsir zonasidan chikdan tashkdridagi maхsus kutilarga ortiladi (3-rasm).
3-rasm. Elektromagnit kurilmaning sхemasi
Y iriklash. Maъlumki, rudalar­ni k,azib olishda, maydalashda ular­dan yogayotgan mayda va ni^oyatda mayda materiallardan foydalanish makradida yiriklanadi. 3-rasmda kupgina metallurgiya kombinatlari- da keng kullaniladigan yiriklash mashinasining sхemasi keltirilgan. 4-rasm, a dagi sхemadan kurinib turganidek, u yunaltiruvchi izdagi roliklardan va uzluksiz \arakatlanuvchi lentali zanjirdan iborat bulib, unda 70-150 tagacha metall kutilar va ularning taglik panja- rasida 5-6 mm li teshiklari buladi. Yiriklash jarayonini 4-rasm, b dagi sхemadan kuzataylik. Sхemadan kurinadiki, kutilarga avvalo uning panjara teshiklaridan utmaydigan ulchamli yiriklangan bulak (aglomerat)lar kiritilib, uning ustiga yiriklanuvchi mayda shiхta materiallar 3 (urtacha 70—80% temir ruda kontsentrati va may­da aglomerat chik,indilar, 15-20% maydalangan oхdktosh, 5-7% mayda koks, 1% marganets ruda) ga 4-6% suv kushib, aylanuvchi barabanda krrishtirib, kugisiga kiritiladi, keyin bundagi koks gaz gorelkasi yoki neftь forsunka yordamida yondiriladi. Koks yaхshi yonib turishi uchun zaruriy havoni vakuum kurilma surib turadi. Bunda yonish zo- nasidagi havo asta-sekin kuti tagligiga uta boradi. Bu sharoitda koksning yonishi, kisman temir oksidlarida 02 kamayishi (Fe₂0₃ -» Fe₃0₄-» FeO) oхdktoshning parchalanishi (SaS03 -*• SaO + S02) boradi va \osil bulgan FeO, SaO lar Si0₂ bilan birikishi natija­sida shlak ajrala boshlaydi. Bu zonada temperaturaning 1300— 1500°S
TTTuvmn

4-rasm, a da. Rudalarni yiriklash mashinasining sхemasi: [1]
/—baraban; 2— relslar; 3— yondiruvchi gorn; 4— pishiruvchi aravacha

kutarilishida suyuk, shlak kattik te­mir ruda maydalarini chulgab, sovigach yiriklanadi. Shuni aytish zarurki, bu ishlovda olingan aglome­rat kokslar tarkibidagi oltin- gugurgdan 80-90% tozalanadi.

Bunday mashinalarda kuniga 2000 tonnagacha flyuslanib yiriklangan aglomeratlar olinadi.
Flyuslangan aglomeratlarning govakligi domnalarning ish unum- dorligini oshiradi. Yiriklashti- ruvchi kuril mal ar metallurgiya zavod- laridan olisda bulsa, vagonlarda ta- shishda parchalanadi. SHu boisdan puхtarok va yirikrogini olishda 1915 yillardan boshlab niхryatda may­da (0,5 mm gacha) temir ruda kontsent- ratlaridan foydalanish uchun ularga 10-12% maydalangan o\aktosh, 1 -2% bentonit gili va 8- 10% suv kushib, ularni maхsus barabanlarda yoki sayoz togoraga uхshash kurilmaga kiri­tib, 5-10 minut aylantiriladi. Bunda ular boglovchi bentonit bilan boglanib diametri 10-30 mm li sharsimon maхsulotga utadi.
Keyin ular lentali kuritish mashinami avvaliga 300-500°S tem­peratura zonasida kizdirib, okatish deb atalmish ma\sulot olinadi. Sungra ularni yanada puхtalash uchun 1300- 1400°S zonasida pishirilib, sovitilgach saralanadi. Bu ma\suloglarning 10 mm dan kichik ulchamdagilari kdyta yiriklashga yuboriladi.
Zamonaviy domna pechlarda yiriklangan materiallardan foydala­nish ish unumdorligini 1,5-2 marta oshirish bilan koksni 20-30% tejaydi.
YOtsilgilar хili, tarkibi va хossalari
Malumki, yokilgilar organik moddalar bulib, tarkibida uglerod, vodorod, uglevodorodlar, oltingugurt birikmalari, kislorod, azot \amda kulga utuvchi birikmalar (Si0₂, A1₂0₃, SaO va boshkdlar) va suv buladi. Uglerod, vodorod, oltingugurt va uglevodorodlar yokilgining asosiy yonuvchi komponentlaridir. Yonganda kulga utuvchi moddalar yon- maydigan komponentlardir.

4-rasm, b. Pishirish sхemasi: [1]

I — panjara; 2— taglik; 3— yiriklanuvchi shiхta katla- mi; 4— yovish va pishirish zonasi; 5— yiriklangan aglomerat qatlam

Metallurgiya korхonalarida (temir rudalardan chuyanlar ishlab chiqarishda, ulardan pulatlar olishda va ularga termik ishlov berishda zarur temperaturada kizdirishda) foydalaniladigan yokilgilarning chillari kup, lekin ular yonganda yukrri issikdik ajratish bilan temirni oksidlardan kaytarishda aktiv rol uynashi lozim.
Domna pechida sodir buladigan jarayonning jadal borishi va sifagli chuyan ishlab chiqarishda yokilgining issikdik ajratish хususi- piping yukori bulishi, tarkibida chuyan sifatiga putur etkazuvchi oltingugurt va fosforlarning deyarli bulmasligi, yonganda oz mikdorda kul hosil kilishi х,amda puхtarok, govakrok va arzonrok buli­shi lozim.
4-jadvalda sanoatda ishlatiladigan yokilgilar turlari keltiril­gan.
4-jadval

Agregat	YOtsilgi turlari
Qolpti	tabiiy	suniy
Kjiithk	U tin, torf, yonuvchi slanetslar, kungir ko’mir, toshkumir, antratsit	Pista kumir, torf koksi, toshkumir koksi, ter­moantratsit, torf va kungir toshkumir changlari- dan olingan briket va boshkdlar
Suyuk	Neft	Neftni k,ayta ishlashda olinadigan ma\sulotlar (benzin, kerosin, ligroin, mazut va boshtsalar)
Gaz	Tabiiy gaz	Koks gazi, domna gazi, generator gazi va boshkalar

Shuni kayd etish joizki, kattik yokilgilar ichida 1 kg kuruk utii yondirilganda 10,5-12,6 Mj, torf 6,8-16,8 Mj, pista kumir 27,2-31 Mj issikdik ajratadi. Lekin pista kumirda S va R oz bu­lib, govakligi 40% gacha bulsada, maydalanishga karshiligi kichik (2-4 MN/m2) va tannarхi ancha kimmatrok Odatda pista kumirdan kichik domnalarda yukori sifatli chuyanlar olishda foydalanish х,ol- lari uchraydi.
Asosiy metallurgik yokilgilarga toshkumir koksi, tabiiy gaz va mazut kiradi.