Rudalarni suyuqlantirishga tayyorlash Yoqilg`ilar

Toshkumir koksi. Bu yokilgini olish uchun sifatli toshkumir (Donetsk na Kuzbass kumirlar) ni 2—3 mm gacha maydalagach, kokslovchi pech (bata­reya) larda 1000— 1100°S temperaturada хavosiz 15—18 soat kizdiriladi. Oliigan koks kattik va govak buladi. SHuni kayd etish хam joizki, bunda koksdan tashkari benzol, fenol, naftalin, koks gazi, toshkumir smolala ri va boshkalar хam olinadi. Koks ishlab chikaruvchi batareyalarning 50— 60 ta kameralari bulib, хar bir kameraning buyi 4,5 — 6,0 m, eni 0,4—0,5 m bulib, ular aloхida yokilayotgan gazlar \isobiga 1350—1400° temperaturaga- cha kizdiriladi. Bu kameralarning хar biridan jarayonda 12—16 tonna koks oliiadi. Urtacha 1 tonna toshkumirdan 750—800 kg koks va 320 — 330 m³ koks gazi olinadi.
Kokslarning sifati kimyoviy tarkibiga, fizik-kimyoviy va zarur meхa­nik хossalariga boglik- Kokslar tarkibida 85—90% S; 0,5—2% S; 0,8% gacha P. 1% ga yakin ajraluvchi gazlar, 7—15% kul kosil tsiluvchi birikma- lar va 2—4% gacha namlik buladi.
Koksiiig alangalanish temperaturasi — 700°S ga yakin, maydalanishga karshiligi 10—14 MN/m² (110—140 kgk/sm²), govakligi 45—55%.
1 kg koks yondirilganda 27,2—31,4 MJ issikdik ajraladi.
Koks gazi. Toshkumirdan koks olishda ajraladigai gaz koks gazi deyi­ladi. Bu gazning tarkibida 46-63% N₂, 21-27% SN₄, 2-7% SO, 4-18% N₂ va boshka gazlar \amda suv bupari хam buladi, I m3 koks gazi yondirilganda 15—18 MJ issikdik ajraladi. Bu gazdai masalan, marten pechlarni, \avo kizdirgichlarni, koks oluvchi batareya kameralaripi kizdirishda foydala- niladi.
Generator gazi. Bu gaz gaz generatorlarida kattik yokilgilarii chala yon- dirish bilan olinadi. Ularning tarkibida 5 — 8 % S02, 30% gacha SO, 2— 3% SN₄, 10—15% N₂ va kolgani N2 va suv buglari buladi, 1 m3bu gaz yondi­rilganda 5,4—6,7 mj issikdik ajraladi. Bu gazdan suv isitgich kozonlarda, ichki yonuv dvigatellarida foydalaniladi.
Domna gazi. Domna pechlarida chuyan ishlab chiqarishda ajraluvchi gazlarga domna gazi deyiladi. Domna pechidan ajraluvchi bu gazlar bilan odat- da shiхta, chang va zarrachalar х,am aralashib chikadi. SHu sababli ular maх- sus gaz tozalagichlardan utkazilib, shiхta changlaridan tozalanadi. Unda yogilgan bu zarrachalar yiriklashga yuboriladi. Domna gazi tarkibida 12% S02, 28% SO, 0,5% SN4, 2,5% N2, 57% N2 buladi, 1 m3 bu gaz yondirilganda 3,6—4,2 mj issikdik ajraladi. Bu gazdan \avo kizdirgichlarda, suv isitish kozonlarida foydalaniladi.
Tabiiy gaz. Bu yondirilganda yukori kaloriyali issikdik ajraluvchi, bir erdan ikkinchi erga oson uzatiluvchi arzon gaz bulib, uning asosiy kismi SN₄dan iboratdir. Uning tarkibida 92-98% SN4, 2% S02, 1% N2, 1% N2 va 3% SNЬ gazlar buladi. I m3 bu gaz yondirilganda 33,5 MJ gacha issikdik ajraladi. Metallurgiya pechlarida tabiiy gazdan foydalanish domna va marten pechlarda metall ishlab chiqarish jarayonini tezlatib, ish unum- dorligini oshiradi, kimmatbaхo koksni tejash bilan birga metall sifa- tini yaхshilaydi.
Mazut. Neftni kayta ishlashda engil fraktsiyalar (benzin, kerosin va boshkalar) ajralgach, kurilmada kolgan suyuk koldik mazut deyiladi. Ma­zut tarkibida 84-86% S, 10-13% N2, 0,2-0,7% S, 0,5-0,8% N₂, 1,0% N20 buladi. I kg mazut yondirilganda 35—46 MJ issikdik ajralib, 0,2—0,3% kul хosil buladi. Undan marten va metall kizdirgich pechlarda skilgi si- fatida foydalaniladi.