S. K. Ganiyev, M. M. Karimov, K. A. Tashev

x
uchun 
fz (x)
funksiyani osongina olish mumkin. 
Xuddi shu tariqa 
Dz
algoritmi yordamida joiz qiymatlar sohasidagi 
barcha 
y
uchun teskari funksiya 
x = fI(y)
ham osongina aniqlanadi. 
Ayni vaqtda joiz qiymatlar sohasidagi barcha z va deyarli barcha, 
У
uchun hatto 
Ez
ma’lum bo‘lganida ham, / ' ( v)ni hisoblashlar 
yordamida topib bo‘lmaydi. Ochiq kalit sifatida 
y
ishlatilsa, maxfiy 
kalit sifatida x ishlatiladi.
Ochiq kalitni ishlatib shifrlash amalga oshirilganda, o‘zaro 
muloqotda bo‘lgan subyektlar o ‘rtasida maxfiy kalitni almashish 
zaruriyati yo‘qoladi. Bu esa, o‘z navbatida, uzatiluvchi axborotning 
kriptohimoyasini soddalashtiradi.
Ochiq kalitli kriptotizimlami bir tomonli funksiyalar ko‘rinishi 
bo‘yicha farqlash mumkin. Bulaming ichida RSA, El-Gamal va 
Мак-Elis tizimlarini alohida tilga olish o‘rinli. Hozirda eng samarali 
va keng tarqalgan ochiq kalitli shifrlash algoritmi sifatida RSA 
algoritmini ko‘rsatish mumkin. RSA nomi algoritmni yaratuvchilari 
familiyalarining birinchi harfidan olingan (Rivest, Shamir va 
Adleman).
102

---

Algoritm modul arifmetikasining darajaga ko‘tarish amalidan 
foydalanishga asoslangan. Algoritmni quyidagi qadamlar ketma- 
ketligi ko‘rinishida ifodalash mumkin.
1-qadam.
Ikkita 200dan katta bo‘lgan tub son p va q tanlanadi.
2-qadam.
Kalitning ochiq tashkil etuvchisi n hosil qilinadi:
n=p*q.
3-qadam.
Quyidagi formula bo‘yicha Eyler funksiyasi hisob­
lanadi:
f(p,q)=(p-i)(q-i)-
Eyler funksiyasi n bilan o‘zaro tub, 1 dan n gacha bo‘lgan 
butun musbat sonlar sonini ko‘rsatadi. 0 ‘zaro tub sonlar deganda 1 
dan boshqa birorta umumiy boiuvchisiga ega bo‘lmagan sonlar 
tushuniladi.