Sağlik iÇİn süT İÇİn pek çok kişi için yaşamın ilk besini olan SÜT

SAĞLIK İÇİN SÜT İÇİN

Pek çok kişi için yaşamın ilk besini olan SÜT, hayatın tüm evrelerinde diyette önemli rol oynayan çok değerli bir besindir. Doğadaki yegane mucizevi besin olan anne sütü, yenidoğanın büyüme ve gelişmesi için gerekli olan tüm enerji ve besin öğesi ihtiyaçlarını karşılar. Emziklilik döneminden sonra ise inek sütü ve sütten elde edilen ürünler sağlıklı ve dengeli bir diyetin ayrılmaz bileşenleridir.

Sütün bileşiminde sağlık üzerine önemli etkileri olan proteinler, biyoaktif peptidler, kalsiyum, fosfor, A vitamini ve B grubu vitaminler bulunmaktadır. Ulusal Gıda Kompozisyonu Veri Tabanı, (TürKomp) verilerine göre, 1 su bardağı (sb) tam yağlı UHT sütün (200ml) bileşiminde bulunan ortalama enerji ve bazı besin öğelerinin değerleri ile günlük gereksinimleri karşılama yüzdesi Tablo 1’de verilmiştir.

Tablo 1. Sütün enerji ve besin öğesi içeriği

Besin Öğesi	1 su bardağı (200 ml) UHT süt	günlük gereksinmeyi karşılama yüzdesi*
Enerji (kkal)	116	6
Protein (g)	5,6	11
Yağ (g)	5,5	8
Karbonhidrat (g)	11	4
Kalsiyum (mg)	214	27
Fosfor (mg)	166	24
Magnezyum (mg)	22	6
A vitamini (µg)	42	5
Tiamin (mg)	0.066	5.5
Riboflavin (mg)	0.276	21
B6 vitamini (mg)	0.022	2
Folat (µg)	14	4
B12 vitamini (µg)	0.94	39

* Belirlenen beslenme referans değeri sağlıklı yetişkinler için 2000 kkalorilik beslenme planına göre hesaplanmıştır.

Sütün bileşimde bulunan proteinler, whey proteinleri ve kazeindir. Bu proteinler, insan aminoasit gereksinmesine uygun nitelikte olup, sindirilebilirlilik ve biyoyararlılık yönünden iyi kaliteli proteinlerdir. Protein kalitesi dışında, süt bileşiminde bulunan biyoaktif peptidler insan sağlığını koruyucu birçok biyolojik aktivite (yüksek tansiyonu azaltıcı, immün sistemi düzenleyici vb.) göstermektedir.

Süt tüketiminin en iyi bilinen etkilerinden biri kemik mineral yoğunluğuna yaptığı katkıdır. Sütün içeriğinde bulunan minerallerin özellikle kalsiyum ve fosforun kemik mineral yoğunluğunu arttırdığı bilinmektedir. Yeterli süt tüketimi çocukluk ve adölesan dönemde kemik yapısının oluşumuna, yetişkin dönemde ise kemik yapısının korunmasına katkı sağlar. Böylece osteoporoza karşı koruyucu etki gösterir. Ancak, süt ve süt ürünleri tüketiminin sağlık üzerine yaptığı etki, osteoporoz ile sınırlı değildir. Sütün minerallerinden kalsiyum, magnezyum ve potasyumun ve sütün bileşimindeki biyoaktif peptidlerin kan basıncının azaltılmasında etkili olarak kalp damar hastalıklara karşı koruyucu olduğu saptanmıştır. Bunun yanı sıra, düzenli süt tüketimi ile tip 2 diyabet gelişme riskinin azaldığı ortaya konmuştur. Sütün bileşimindeki kalsiyum ve magnezyum gibi mineraller ve whey proteinleri insülin duyarlılığı ve glukoz toleransı üzerine olumlu etki yapmaktadır. Ayrıca süt proteinlerinin doygunluğun ve iştah kontrolünün sağlanmasında etkili olduğu yapılan çalışmalarda gösterilmiştir.

Sütün içerdiği bu değerli besin öğelerine ve sağlığa yaptığı önemli katkılara karşın, ülkemizde süt tüketimi ne yazık ki önerilen miktarların çok altındadır. Türkiye Beslenme ve Sağlık Araştırması 2010 yılı sonuçlarına göre, Türkiye genelinde 20 yaş üstü bireylerin %44.6’sı hiç süt tüketmemektedir. Her gün süt tüketen kişilerin oranı ise yalnızca %11.8’dir. Oysa süt ve süt ürünlerinin düzenli tüketimi, yeterli ve dengeli bir diyeti sürdürebilmek için şarttır. Türkiye için geliştirilen beslenme önerilerinin yer aldığı kılavuz olan Türkiye’ye Özgü Beslenme Rehberi’nde yetişkinlerde günlük süt tüketiminin en az 500 gram olması gerektiği belirtilmiştir. Her gün yetişkin bireylerin 2-3 porsiyon (1 sb süt+1 sb yoğurt+60 g peynir), çocukların, adölesan dönemi gençlerin, gebe ve emzikli kadınların ise 3-4 porsiyon (1 sb süt+1 sb yoğurt+1 sb kefir+60 g peynir) süt ve süt ürünleri tüketmeleri gerekmektedir.

Toplumumuzun toplam süt ve süt ürünleri tüketim miktarlarını değerlendirdiğimizde de ne yazık ki durum parlak değildir. 19-30 yaş arası yetişkinlerin süt ve süt ürünleri günlük ortalama tüketimleri 140 gram (kadınlarda 136 g, erkeklerde 146 g), 30-50 yaş arası yetişkinlerin ise ortalama 152 gramdır (kadınlarda 141 g, erkelerde 169 g). Çocukluk çağında da tüm yaş gruplarında tüketim miktarı önerilerin çok altında kalmakta, ortalama tüketim 1 porsiyonu (200 gramı) geçememektedir!

Diyetteki önemine rağmen süt ve süt ürünlerinin toplumda yeterince tüketilememesi sebebiyle Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı ve Ulusal Süt Konseyi işbirliğiyle 2011-2012 eğitim öğretim yılının ikinci döneminde “Okul Sütü Programı” başlatılmıştır. Halen devam eden bu program kapsamında, Türkiye genelinde Milli Eğitim Bakanlığı’nca belirlenen okullarda, ana sınıfı ve ilkokul öğrencilerine haftada 3 gün 200 ml UHT içme sütü dağıtılmaktadır. Bu program ile küçük yaşta süt içme alışkanlığının kazandırılması ve çocukların yeterli ve dengeli beslenmelerine katkıda bulunmak amaçlanmaktadır. Beslenme ile ilişkili alışkanlıklar küçük yaşlarda kazanılır. Bu nedenle bu program sonraki nesillerin süt içme alışkanlığını kazanması bakımından son derece önemlidir.

Sütün sağlık üzerine etkilerine dikkat çekmek ve süt tüketimini arttırmak amacıyla her yıl 21 Mayıs ‘Dünya Süt Günü’ olarak kutlanmaktadır. Bu değerli besinin önemini vurgulamak adına 21 -25 Mayıs ülkemizde de “Süt Haftası” olarak ilan edilmiştir. Bu kapsamda birçok kurum ve kuruluş çeşitli etkinlikler ve konferanslarla süt tüketiminin önemine dikkatleri çekmektedir. Bu yıl da birçok ilde bu özel hafta dolayısıyla ücretsiz süt dağıtımları ve toplu süt içme etkinlikleri yapılmaktadır. Ayrıca Atatürk Orman Çiftliği’nde gerçekleştirilen “Süt Pikniği” ile Türkiye Jokey Klubü tarafından gerçekleştirilen “Süt Kupası Koşusu” da öne çıkan etkinliklerdendir.

Bu hafta süt tüketimlerinizi yeniden gözden geçirin. Unutmayın, süt yalnız çocuklar için değil, toplumun tüm yaş grupları için gerekli ve değerli bir besindir. Süte yaşamınızda daha fazla yer vermek için, bugün hem kendinize hem sevdiklerine bir bardak süt ısmarlayarak güzel bir başlangıç yapabilirsiniz.

KAYNAKLAR

1. Pereira, P.C., (2014) Milk nutritional compositon and its role in human health, Nutrition 30:619-627.

2. Türkiye’ye Özgü Beslenme Rehberi (2004). T.C. Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü& Hacettepe Üniversitesi Beslenme ve Diyetetik Bölümü, Ankara.

3. Türkiye Beslenme ve Sağlık Araştırması 2010, Beslenme Durumu ve Alışkanlıklarının Değerlendirilmesi Sonuç Raporu, (2014). TC. Sağlık Bakanlığı Yayın No:931.

4. Ulusal Gıda Kompozisyon Veri Tabanı (Turkomp) (http://www.turkomp.gov.tr).