Savaş YÖnetiMİ ve YÖnetiMİn merkeziLEŞmesi

Kurtuluş Savaşı boyunca bütçe müzakeleri, gelirlerle giderlerin karşılanmasının mümkün olmadığı noktasında odaklanmıştır. Bu nedenle, 1336 yılı Bütçe Kanununun gelir tahminlerinden oluşan B Cetveli’ni de görüş alanına almak yerinde olacaktır. Kurtuluş Savaşı bitene kadar, Meclis’in kabul edeceği 1337 ve 1338 yılı Bütçe Kanunlarında gelir bütçesine yer verilemeyecektir. B Cetveli, bu nedenle de önemli ve incelemeye değerdir. Devlet gelirleri içinde vasıtasız gelirler, sahip oldukları %56’lık pay ile birinci sırada yer almakta; onu, %22 ile vasıtalı vergiler izlemektedir.¹⁸⁸ Gelir çeşitleri içinde ise, birinci sırada âşar (%29) yer almakta; onun ardından gümrük (%22), ağnam (%12), tuz (%8), bina ve arazi vergileri (%5) ve gelir vergisi (%4) gelmektedir. Gelir çeşitlerinin bütçedeki payları göz önünde bulundurulduğunda, neden özellikle bu kalemlerin sürekli Meclis gündemine geldiği de anlaşılır.

Tablo-11: 28 Şubat 1921'de Kabul Edilen 1336 (1920) Senesi Muvazenei Umumiye Kanunu – (B) Cetveli – Gelir Bütçesi^189
Fasıl	Gelir Çeşidi	Lira
I.Bölüm – Vasıtasız Vergiler
1	Bina ve arazi vergileri	2.540.689
2	Gelir vergisi	2.083.756
3	Savaş vergisi	200.000
7	Ağnam (Hayvanlar) vergisi	5.783.586
8	Âşar	13.641.079
9	Bağışlardan alınan paylar	1.860.146
10	Özel ormanlar hasılatı	30.000
11	Madenlerden alınan vergi	375.000
12	Vergi tezkereleri	75.000
II.Bölüm – Damga Vergisi, Harç, Kaydiye Cezaları
13	Damga vergisi	272.137
14	Hazine pulları	175.000
15	Harçlar	237.055
17	Kayıt ücretleri	241.265
18	Para cezaları	43.437
III.Bölüm – Vasıtalı Vergiler
20	Tömbeki beyileri	48
21	Gümrük vergileri	10.361.221
23	Deniz vergileri (Gemi harçları dahil)	4.00
24	Sağlık vergileri (Sağlık harçları dahil)	5.00
25	Deniz ve kara avcılığı vergileri	68.626
IV.Bölüm – Tekel Gelirleri
26	Tuz	3.500.000
27	Tütün	808.095
31	Posta, Telgraf, Telefon	475.149
V.Bölüm – Kuruluşlar Geliri
32	Okullar, sınaî ve ziraî kuruluşlar hâsılatı	45.000
34	Sağlık Müdürlüğü hâsılatı	100
35	Kinin satışları	50.000
38	Maden işletmeleri hâsılatı	15.386
VI.Bölüm – Devlet Malları Hâsılatı
40	Emlâkı miriye (devlet malları) hâsılatı	666.000
41	Miri ormanlar (devlet ormanları) hâsılatı	908.200
42	Furuht olunan eşya bedeli (devlete ait taşınmaz malların satış bedeli)	400.000
43	Konya ovası sulama tesisleri geliri	12.000
43/A	Ankara-Sivas demiryolu işletme geliri	29.450
VII.Bölüm – Çeşitli Gelirler
46	Hazine işlemlerinden doğanlar	506.443
48	Çeşitli gelirler	400.000
49	Emekli kesenekleri	702.000
51	Özel idarelerden gelen gelirler	150.000
XI.Bölüm
53	Tavizat karşılığı geri alınanlar	35.000
X.Bölüm – Tüketim Vergileri
56	Sigara kâğıdı tüketim vergisi	100.000
57/A	Oyun kâğıdı tüketim vergisi	5.000
57/B	Bilârdo, dama, tavla vs. vergisi	5.000
58	Kibrit ve kav tüketim vergisi	30.000
Yekûnu Umumi (Genel Toplam)		46.839.868

1337 yılı bütçesi de, yıl başlangıcı olan 1 Mart 1921 tarihinden önce kanunlaşamamıştır. Yalnız, 1336 yılı bütçesinden farklı olarak 1337 yılı bütçesi hazırlanmış ve 15 Şubat’ta Meclise sunulmuştur. Hatta bütçenin Meclise geldiği gün Kadro Encümeninden gelecek çalışmanın bütçeyle birleştirilmek üzere Muvazenei Maliye Encümenine gönderilmesi istenmiştir. 1337 yılı bütçesinin yeni teşkilâtlanmaya göre hazırlanması arzu edilmiştir. Bunun esas alınmadığına ilişkin 21 Şubat’taki Maliye Vekâleti ve Encümeni arasındaki usul tartışması, Muvazenei Maliye Encümeni’nin yeniden intihabına bile neden olmuştur. Ancak, 1921 yılı bütçesinin görüşmeleri tamamlanamamış ve 1920 yılı Bütçe Kanununun kabul edilmesi ile yetinilmiştir. Bu nedenle de, 1921 yılı içinde harcamalar, 1920 yılı bütçe esaslarına ve Avans Kanunlarına dayanılarak Maliye Vekâletine verilen harcama yapma yetkisi çerçevesinde gerçekleştirilmiştir. 1920 yılı bütçesindeki ödeneklerin yetmediği durumlarda da ek ödenek kanunları (tahsisatı munzamma kanunları) çıkarılmıştır.¹⁹⁰ Avans Kanunlarına başvurulmasının nedeni, bir yandan mevcut yıl bütçesinin kabul edilemeyişi, bir yandan mali bunalım ve Müdafaai Milliye harcamaları nedeniyle öngörülebilirlik sorununun yaşanmasıdır.

Tablo – 12. Avans Kanunları
28 Şubat	104 sayılı Birinci Avans Kanunu	Genel hizmetler için 2 milyon liranın sarfına izin verilmiştir.
24 Mart	108 sayılı İkinci Avans Kanunu	8 milyon liranın sarfına izin verilmiş ve kanunun müzakerelerinde kadro cetvelleri gündeme gelmiştir.
30 Nisan	119 sayılı Üçüncü Avans Kanunu	Bu Avans Kanunu, yeni bir harcamaya izin vermemiş; müzeyyel bir avans kanunu olmuştur. 28 Şubat 1337 ve 24 Mart 1337 tarihli kanunlara istinaden verilen on milyon liralık avanstan Müdafaai Milliye hidematına karşılık tutulmuş olan tahsisat 1 Mayıs 1337 tarihinden itibaren devairi saire hidematına tahsis edilmiştir. Müdafaai Milliye'ye tahsis edilen 4 milyon harcanmakla beraber Müdafaai Milliye Bütçesi'nin tasdik edilmesiyle birlikte sarf edilen miktar mahsup edilmiş ve diğer hizmetler için sarfedilmesine karar verilmiştir.
2 Temmuz	130 sayılı Dördüncü Avans Kanunu	Genel hizmetler için 10 milyon liralık daha avans verilmiştir.