Seminar jumislari

9-seminar jumisi.
Kvant, oralar, jipler ha’m noqatlar,, nanostruktuiralar ha’m nanomateriallardin’ ameliy a’hmiyeti, qollaniw tarawlari

A. D. Landaw (1930) erkin elektronlardın’ magnit maydanındag’ı qozg’alısın kvant mexanikası ko’z qarasında birinshi marte ashıp berdi. Ol bir jınıslı magnit maydanda elektronnın’ energiya spektrı u’zik- u’zik ( diskret ) bolatug’ınlıg’ın, yag’nıy elektronnın’ magnit maydanın tik bolg’an tegisliktegi aylana boyınsha qozg’alısı kvantlang’anlıg’ın ko’rsetedi. Alıng’an spektr tiykarında erkin elektron gazının’ diamagnit qabıl qılıwshan’lıg’ı esaplang’an ha’m onın’ paramagnit qabıl qılıwshan’lıg’ının’ 1/3 bo’legine ten’ligi tastıyqlang’an.

Keyingi izertlewler elektron qozg’alısının’ ku’shli magnit maydanda kvantlanıwı metallar ha’m yarımo’tkizgishdin’ barlıq kinetik qa’sibetlerine ta’sir qılıwın ko’rsetti.
Effektiv massası bolg’an elektronnın’ magnit maydandag’ı ha’reketi jag’dayı ushın SHredenger ten’lemesin sheship, elektronnın’ energiya spektrı formulası alıng’an: (11.5)
Bul jerde ha’m Bor magnetını, kvant san. Bul formuladag’ı birinshi quram magnit maydang’a tik xu tegislikte kvantlang’an energiya.
Energiyası E- den kishkene bolg’an kvant jag’daylar sanı to’mendegige ten’.
(11.6)
ko’lemdegi jag’daylar tıg’ızlıg’ı bolsa
(11.7)
ko’rinisindegi su’wretleniledi (beriledi)
Eger ortasha jıllılıq qozg’alısının’ energiyası kT yaki kvant qa’ddi arasındag’ı energiyalıq aralıqtan u’lken bolsa , yag’nıy bolsa , kvantlanıwdı esapqa almawshılıq ha’m zona ishinde elektron energiyası u’zliksiz o’zgeredi dep ayıplaw mu’mkin. Keri jag’dayda ( ) elektron energiyası kvantlanıwı itibarg’a alınıwı sha’rt. Bunday maydanlar kvantlawshı maydanlar delinedi.

Biz bag’darlı magnit maydanda jaylasqan ha’m elektr maydanı bolsa xu tegislikte bolg’an bir jınıslı n-tip yarım o’tkizgishti qarap shıg’ayıq. Bul jag’dayda toq tıg’ızlıqların qurastırılıwshıları to’mendegishe su’wretlenedi:

; (11.8)
Bunda ;
sharayatta ku’shli maydanda
(11.9)
Kvant mexanikada da usı formuladan paydalanıladı ha’m ol ku’shli maydan ushın alıng’an

Qatnas kvantlawshı magnit maydandıda o’z ku’shin saqlaydı. Bul fomuladag’ı tın’ teoriyalıq ko’rinisi tabılg’an:
(11.10)
Bunda elektronnın’ jag’daylarına o’tiw itimallıg’ı, – magnit ostsillyator jag’dayı koordinatası.
Magnit maydandag’ı yarım o’tkizgishtin’ salıstırma qarsılıq formulası to’mendegishe boladı.
(11.11)
Zaryad tasıwshılar ku’shli aynıg’an halda, yag’nıy – bolg’anda (11.7) fomuladan
(11.12)
Ten’lik kelip shıg’adı


(11.1-su’wret)

Usıdan ko’rinip turg’anınday, magnit maydan ma’nisi o’zgerip, F Fermi qa’ddin ha’r sapar kesip o’tkeninde (koren astındag’ı formula nolge ten’ bolg’anda) jag’daylar tıg’ızlıg’ı , atap aytsaq, kesip o’tip baradı (ketedi). Bul qubılıs V nın’ o’zgeriwi protsesinde da’wirli takirarlanadı (11.1-su’wret), elektr o’tkizgishlik tın’ nın’ da ma’nisleri terbelip turadı. Onın’ da’wiri

(11.13)
SHa’rtinen anıqlanadı. Bunda dep esaplasan’
(11.14)
kelip shıg’adı ha’m bul nın’ da’wirin anıqlaydı.