Seminar jumislari

Seminar jumislari
1-seminar jumisi
Tabiyiy ha’m sintetikalq polimerlerdin’ duzilisi ha’m fizikaliqqa’siyetlerin u’yreniwdin’ zamanago’y usillari Makromolekulalardin’ shinjir du’zilisi modelleri. Zveno, segment ha’m kontur uzinliqlar.
Joqari′ molekulyar birikpeler ta`biyg`i′y ha`m sintetikali′q boli′p bo`linedi. Ta`biyg`i′y joqari′ molekulyar birikpelerge beloklar, polisaxaridler, ta`biyg`i′y smola, natural` kauchuk ha`m t.b., al sintetikali′q joqari′ molekulyar birikpelerge – polietilen, polistirol, poliamid ha`m t.b. kiredi.
Joqari′ molekulyar birikpeler u`lken molekulalardan turadi′, wolardi′n` molekulyar massasi′ bir-neshe mi′n`nan arti′q boli′p tabi′ladi′ ha`m wol molekulalardi′ makromolekula dep ayti′ladi′. Makromolekulalar ko`p ma`rtebe qaytalani′wshi′ birdey strukturali′q birliklerden ibarat.
Bir dana polimer molekulasi′ni′n` qurami′na bir, eki yamasa u`sh ha`m onnanda ko`p qaytalani′wshi′ strukturali′q birlikler kiriwi mu`mkin. Ayri′m polimerlerdin` biologiyali′q aktivligi joqari′ bolg`anli′qtan wolardi′ biopolimerler dep ataydi′.
Bu`gingi ku`nde polimerler adamzat iskerliginin` barli′q tarawi′nda ken`nen paydalani′ladi′. Sol sebepli polimerlerdi ratsional tu`rde qollani′wdi′, qayta islewdi ha`m isletilgen polimerlerdi utilizatsiyalaw usi′llari′n biliw, ta`biyatti′ pataslani′wdan saqlaw da`wir talaplari′ni′n` biri boli′p tabi′ladi′.
Polimer molekulasi′ni′n` formasi′, segment ha`m kontur uzi′nlg`i′na baylani′sli′ boladi′. Uli′wma alg`anda makromolekulani′n` konformatsiyasi′, woni′n` ji′lli′li′q ha`m basqa da ha`reketler ta`sirinde belgili bir waqi′tta ken`islikte iyelegen formasi′ boli′p yesaplanadi′. Makromolekulag`a termodinamikali′q qolayli′ haldi′ iyelew ta`n boli′p, bul woni′n` ta`rtipsiz woralg`an klubok-statistikali′q formasi′ (hali′) boli′p tabi′ladi′. Yeger bul klubok wo`z-ara ta`sirge ushi′ramasa, mi′sal ushi′n yeritiwshi menen ta`sirlespese, wonda wol Gauss klubogi dep ataladi′.
Polimer shi′nji′ri′nda yelementar ag`zalar, yag`ni′y monomerlerdin` izbe-iz ta`krarlani′p keliwinin` sheklengenligi, bul woni′n` belgili bir uzi′nli′qqa iye yekenligin an`latadi′. Bul haldi′ fizikali′q jaqtan u`yreniw ushi′n bir qatar modeller keltirilgen. Yen` a`piwayi′ model` Kun ha`m Mark ta`repinen islep shi′g`i′lg`an boli′p, wol yerkin baylani′sqan shi′nji′r modeli dep ataladi′. Bul model` real` si′zi′qli′ polimerdin` ekvivalenti boli′p ken`isliktegi orientatsiyasi′ bir-birine uli′wma baylani′sli′ bolmag`an belgili uzi′nli′qqa A g`a iye N segmentten turatug`i′n shi′nji′rdi′ an`latadi′. Usi′ shi′nji′r si′zi′lmasi′ 1.1.7-su`wrette keltirilgen. Modeldin` ko`rinisine qarap woni′ ayri′m jag`daylarda sharnir modeli depte ataydi′.





1.1.7-su`wret. Real polimer klubogin yerkin baylani′sqan Kun klubogi retinde ko`rsetiwshi si′zi′lma. Segmentler vektor si′zi′qlar menen ko`rsetilgen.


Segment - ag`zalar (s ag`za) izbe-izligi boli′p, wolar ji′lli′li′q qozg`ali′si′ni′n` elementar aktinde bir pu`tin boli′p qozg`aladi′ ha`m ag`zalardi′n` mu`yeshli orientatsiyasi′ ha`r tu`rli boli′wi′ mu`mkin. Polimer shi′nji′ri′ni′n` termodinamikali′q iyiliwshen`ligin statistikali′q segment yamasa Kun statistikali′q segmenti shamasi′ menen an`lati′ladi′.
Real shi′nji′rdi′n` toli′q uzi′nli′g`i′ ekvivalent shi′nji′rdi′n` toli′q uzi′nli′g`i′na ten` dep ali′nsa, shi′nji′rdi′n` kontur uzi′nli′g`i′ (L) to`mendegige ten` boladi′:


(1.1.3)

Yerkin baylani′sqan shi′nji′r modeline qoyi′latug`i′n yekinshi za`ru`r sha`rtke sa`ykes real ha`m ekvivalent shi′nji′rdi′n` ushlari′n tutasti′ri′wshi′ arali′q (h) birdey boladi′. Polimer shi′nji′ri′ni′n` strukturali′q awhali′n bahalawda h a`hmiyetli boladi′. Atap aytqanda makromo­lekulani′n` tarqali′w da`rejesin to`mendegishe an`latami′z:

(1.1.4.).

Polimerler statistikali′q fizikasi′ni′n` rawajlani′wi′ yerkin baylani′sqan shi′nji′rlar ushi′n Gauss bo`listiriliwin du`ziwge imkan beredi. Bug`an sa`ykes ta`rizde, shi′nji′rlardi′n` ushlari′ bir-birinen qa`legen arali′qta boli′w itimalli′g`i′n bahalaw ha`m usi′ arali′qti′n` itimalli′ ma`nisin tabi′w ushi′n bo`listiriliw funktsiyasi′ du`zildi:

(1.1.5.).

Bul jerde W(h)dh - molekulalar ansambilinen tan`lang`an, uzi′nli′g`i′ A bolg`an N segmentten ibarat shi′nji′rdi′n` ushlari′ arasi′ndag`i′ arali′g`i′ h ha`m dh wortasi′nda boli′w itimalli′g`i′n an`latadi′. Usi′ bo`listiriliw funktsiyasi′ boyi′nsha du`zilgen uli′wma grafik 1.1.8-su`wrette keltirilgen.

Bunda shi′nji′rlardi′n` ushlari′ wortasi′ndag`i′ arali′q ju`da` ken` shegarada wo`zgeretug`i′nli′g`i′ ko`rinip tur.

2-seminar jumisi.

Polimer shinjirlardin’ segmental du’zilisi. Gauss bo’listiriliwi. Molekulyar massalar ha’m molekulyar massaliqtbo’listiriliw, polidisperslik. Amorf polimerlerde shishalaniw, joqari elastiklik ha’m jabisqaq ag’iwshan’liq hallari. Anizotropliq effektler ha’m olardi basqariw imkaniyatlari.
Shi′nji′r molekulalari′ ortasi′ndag`i′ arali′q yen` kishi ma`niske iye bolg`anda makromolekula globula klubok konformatsiyasi′n iyeleydi. Bunda polimerdin` ti′g`i′zli′g`i′ woni′n` qurg`aq hali′ndag`i′ ti′g`i′zli′g`i′na jaqi′n boladi′. Makromolekulani′n` bunday formani′ iyelew itimalli′g`i′ ju`da` kishi boli′p, bul forma tek g`ana bir konformatsion awhalg`a tiyisli boladi′.