SəRBƏst iŞ

---

AZƏRBAYCAN RESPULİKASININ ELM və TƏHSİL NAZİRLİYİ 
AZƏRBAYCAN DÖVLƏT PEDAQOJİ UNİVERSİTETİ 
 
 
 
SƏRBƏST İŞ 
 
Fakültə: İbtidai təhsil 
İxtisas: :İbtidai sinif müəlliməliyi 
Qrup: 2302 
Fənn: Riyaziyyat tədris və metodikasi 
Müəllim: Bəyməmməd Cəbrayılov 
Tələbə: İnci Cabbarova
Mövzu: Tənlik haqda anlayış. Birdəyişənli xətti tənlik və həlli 
 
BAKI-2023 
 

---

Tənlik haqda anlayış. Birdəyişənli xətti tənlik və həlli 
Tənliyi həll etmək üçün
1) tənliyi kəsrdən qurtarmaq (ƏKOB – a vurmaq)
2) mötərizələri açmaq
3) məchulu bir, məlumu digər tərəfə seçmək Hər hansı toplananı bərabərlik 
işarəsinin bir tərəfindən digər tərəfinə keçirdikdə işarəsi əksinə dəyişir.
4) məchulu tapırıq: 

---

---

Tənlik — məchulu olan bərabərlik. Dəyişənin (dəyişənlərin) tənliyi doğru 
bərabərliyə çevirən qiymətinə (qiymətlərinə) tənliyin kökü deyilir. 
Həqiqi ədədlər meydanında verilmiş tənlik üzərində aşağıdakı çevirmələrdən hər 
hansı biri aparılarsa, onunla eynigüclü olan tənlik alınar:
1.
Tənliyin hər tərəfinə eyni ədədi əlavə etmək olar.
2.
Tənliyin hər tərəfindən eyni ədədi çıxmaq olar.
3.
Tənliyin hər tərəfini 0-dan fərqli eyni ədədə vurmaq olar.
4.
Tənliyin hər tərəfini 0-dan fərqli eyni ədədə bölmək olar. 
Birməchullu tənlik 
Bir məchulu olan tənliklərə deyilir. 
Nümunə: 
Misal:
I -nin sürəti 12 km/saat, digərinin sürəti – 15 km/saatdır. Hər saatda 
ikinci 3 km çox yol gedir. Çünki görüş zamanı digərinin 12 km-dən çox 
məsafəni getdiyi məlum oldu, buna görə hər biri yola 4 saat vaxt sərf etdi. 4 
saatda birinci 48 km, ikincisi isə – 60 km məsafəni qət etmişdir. Ümumi məsafə 
108 km-dir. Burada tənlik tərtib etmədən bir həll tapa bildik. Ancaq, tənlik tərtib 
etmədən bir məsələni həll etmək həmişə asan olmur. Bu nümunələri müzakirə 
etdikdən sonra, yoxlama suallarını şagirdlərlə müzakirə edə bilərik. Bu 
nümunədə, hər bir velosipedin hərəkəti üç kəmiyyətlə əlaqədardır: sürət (hər 
saatda getdiyi məsafə şəklində), görüşənə qədər getdiyi məsafə (bilinmir), 
görüşənə qədər sərf etdiyi vaxt (naməlum). Sonuncu kəmiyyəti qeyd etməklə 
başlaya bilərik; Deyək ki, görüşənə qədər hər biri x saat hərəkət etmişdir, o 
zaman birincisi 12 km, ikincisi – 15 km yol getmiş olar, tapşırığın şərtinə görə 
tənliyi yaza bilərik: 
15x–12x=12,
3x=12
x=4 (saat) – görüşdən əvvəl keçirilmiş vaxt. 

---

Birincisi 48 km, ikincisi 60 km məsafəni getmişdir. Ümumi məsafə 108 km 
olacaq. Tənliyi həll edərkən bu həll üsulu tənlik tərtib etmədən həll edilən üsula 
daha yaxındır. 
Məsələnin müxtəlif yollarla həlli şagirdlərin yaradıcı təfəkkürünün inkişafı 
üçün faydalıdır. Şagird məsələni müxtəlif yollarla həll etməyə başlaya bilər, 
mübahisə etməklə məsələ həllini,, əgər bu yolu sona qədər aparırsa, şagirdin 
seçdiyi şəkildə tamamlamağa çalışın. 
Sinifdəki “testlər” əsasən, verbal təsvir olunan vəziyyət şəklində qeyd etmə 
qabiliyyətinin inkişafına xidmət edir. Hər bir “testdə” cavabı tapmazdan əvvəl, 
qısa bir müzakirə olmalıdır. Məsələn, 1 testin cavabını şagird belə təqdim 
etməlidir: Deyək ki, məchul ədədi x olsun. x-dən 3 vahid az ədəd belə yazılacaq: 
x-3. Şərtə görə 15=x–3. Buna görə düzgün cavab 2) olacaq. 

---

ƏDƏBİYYAT SİYAHISI 
1.
S. İsmayılova, S.Abdurahimov. Riyaziyyat 7 – Bakı, 2022. 
2.
“Riyaziyyat” vəsait. “Abituriyent” jurnalının 1-ci nömrəsinin əlavəsi – 
Bakı, 2019.