«Sharqni egalla» siyosati

Rossiya imperiyasining
Turkistonga bosqini.

Ivan Grozniy Qozon (1552), Ashtarxon (1556), Sibir (1581-1590) xonliklarini bosib oladi va endi Turkiston to’g’risida ma’lumotlar to’plashga kirishadi.

1558-1559 - yillarda
Antoni Jenkinson
boshliq elchilai Buxoroga
yuborib josuslik
ma’lumotlari to’pladi

Ivan Grozniy Qozon (1552), Ashtarxon (1556), Sibir (1581-1590) xonliklarini bosib oladi va endi Turkiston to’g’risida ma’lumotlar to’plashga kirishadi.

Rusiya hukumati XVII asr davomida 9 marta elchi yuborib, Buxoro va Xiva xonliklarining iqtisodiy va harbiy ahvolini o’rganadi.
Rassiya imperiyasining
Turkistonni bosip olishga
qaratilgan
harakatlari.
inglizlar maxsus «afg’on siyosati»ni ishlab chiqib, Afg’oniston amirini bo’ysundirish, Hirot va Qandahorni inglizlar mulkiga aylantirish, ularda harbiy kuchlarni joylashtirishni rejalashtiradi.
Angliya hukumati Buxoro, Xiva va Qo’qon xonliklarini Rossiyaga qarshi ittifoqqa uyushtirishga harakat qildi.
Ost-Indiya kompaniyasi tomonidan josuslik ma’lumotlari to’plash maqsadida E.K.Mendorf
1824 - yildayoq Buxoroga yuborilgan
1841-1842 - yillarda Angliya hukumati mayor Konollini Xivaga, polkovnik Stoddartni Buxoroga maxsus missiya bilan yubordi.
1838-1842 va 1878-1880 - yillarda Afg’onistonga ikki marta bosqinchilik urushlari uyushtirdi. Biroq Afg’onistonni bo’ysundira olmadi.
1831-1833-yillarda mazkur kompaniya leytenanti Aleksandr Berns Hindistondan Afg’onistonga, undan Buxoroga go’yo sayyoh sifatida yuborilgan
Alglya hukumatining
Turkistonni eggallash
yo`lidagi
harakatlari
Qoqon
xonligi
1868-yil 23-iyunda Kaufman bilan Amir Muzaffar o`rtasida
Zirabuloq shartnomasi tuzildi. Buxoro amirligi Rossiyaning
vassaliga, ya’ni xorijiy mamlakatlar bilan mustaqil aloqalar
qilaolmaydigan davlatga aylantirildi. Sulhga binoan Xo’jand, O’ratepa,
Jizzax, Samarqand, Kattaqo’rg’on Rossiya imperiyasi tarkibiga kiritildi,
amir oltin hisobida 125 ming tilla (500 ming rubl) tovon to’lash, rus
savdogarlari uchun amirlikda qulay sharoit yaratish majburiyatini oldi.
1868-yil 13-fevralda Kaufman bilan Xudayorxon o`rtasida
shartnoma tuzildi. xonlikning istilochilar bosib olgan hududlari
Rossiya tasarrufiga o’tganligi e’tirof etilgan edi.
Rossiya savdogarlariga Qo’qon xonligining barcha
hududlarida hechqanday moneliksiz faoliyat yuritish,
karvonsaroylarga ega bo’lish huquqi berilgan edi.
1876-yil fevral oyida Qoqon xonligi tugatildi
Xiva
xonligi
Buxoro
amirligi
1873-yil 12- avgustda Kaufman bilan Muhammad
Rahmxon o`rtasida Gandimiyom shartnomasi
tuzildi. Shartnomaga muvofiq Xiva xonligi Rossiyaning vassaliga
aylantirildi. Amudaryo quyi oqimining o’ng tomonidagi yerla
r Rossiya imperiyasi tarkibiga kiritildi, xonlikka oltin hisobida 2 million
200 ming so’m tovon to’lash yuklatildi. Rossiya savdo-sanoatchilari
Xiva xonligida bojsiz savdo qilish, xonlik hududida yer olish, sanoan
korxonalari qurish xuquqini oldi. Xon o’zini Rossiya podshohining
itoatkor xizmatkori, deb tan olishga majbur bo’ldi.
Rassiya
imperiyasining
Turkistonni bosip
olishining
natijalari
Mustamlakachilarining iqtisodiy siyosati va amaliyoti.
Turkistonni paxta xomashyosi etishtiradigan bazaga aylantirish Rossiya agrar siyosatining bosh maqsadi, deb belgilandi. 1885-1916 - yillarda paxta ekiladigan yer maydoni 40 ming tanobdan 550 ming tanobga ko’paydi.
Turkiston xomashyo bazasida savdo-sanoat yuritish, zavod-fabrikalar qurishga intiluvchilarga Rus-Osiyo banki, Moskva savdogarlar banki, Rossiya davlat banki pul qarz berib turdi. . 1908 - yilda o’lkada 378 ta sanoat korxonalari faoliyat yuritgan bo’lsa, 1917 - yilda ularning soni Buxoro amirligi va Xiva xonligida qurilgan korxonalarni ham qo’shib hisoblaganda 1200 taga etgan
Etishtirilayotgan xom-ashyoni tashib ketish maqsadida
Temir yo’l qurilishini boshlab yubordi
1880-1889 – yillarda O’rta Osiyo temir yo’li, 1890-1905 – yillarda Toshkent-Orenburg temir yo’li qurildi
Turkistonni doimiy egasi bo’lish uchun «ko’chirish» siyosatini qo’llandi. 1875 - yildayoq Avliyoota tumanida 8 ta rus qishlog’i vujudga kelgan bo`lsa, 1910 124 taga yetdi.
o’lkaning barcha hosildor yerlari Rossiyaning daromad manbaiga aylantirildi. Yer solig’i XIX asr oxirida 4 million so’mni tashkil etgan bo’lsa, 1916 - yilda 38 million so’mdan oshib ketdi.
Turkiston Rossiyaning jahon bozorlarida o’tmaydigan tovarlari sotiladigan bozorga aylantirildi Turkiston nafaqat Rossiya davlatining, shuningdek, rossiyalik savdo-sanoatchilar manfaatiga xizmat
qiladigan o’lkaga aylantirildi.
1 Karimov I.A.: «Bu salbiy oqibat tashqaridan olib kirilgan sivilizatsiya natijalaridan ko’ra bir necha barovar ortiq edi».1
Mustamlakachilar-
ning
ma`naviy-madaniy
siyosati va amaliyoti
Turkiston general-gubernatorligining Farg’ona viloyati harbiy-gubernatori
Skobelev shunday deb yozgan edi: «Millatni yo’q qilish uchun uni qirish
shart emas, uning madaniyatini, san’atini, tilini yo’q qilsang bas, tez orada o’zi tanazzulga
uchraydi». Turkistonda ana shunday yovuz qarashlarga mos siyosat va amaliyot yuritildi.
Turkistonning noyob tarixiy, ma’naviy, madaniy boyliklari talon-taroj
qilindi. 1870 - yilda Toshkentda kutubxona va 1876 – yilda muzey
tashkil etilgan
Islom diniga e’tiqod, ruhoniylar, masjid va madrasalar oyoq osti qilina bordi.
Rossiya ma’murlari musulmon muassasalari, madrasa ishlariga aralashib,
ularning faoliyatini tobora cheklab bordi.
Maorif va madaniyat sohasida ruslashtirish siyosati yuritildi. 1884 - yilda Toshkentda
dastlabki «rus-tuzem maktabi» ochildi. o’lka xotin-qizlarini ruscha hayot tarziga
o’rgatish masalasiga alohida o’rin berilgan edi. Shu maqsadda shaharlarda
xotin-qizlar Ambulatoriyalari tashkil etilib, ularda rus shifokorlari faoliyat ko’rsatdi.
Chor ma’murlari mahalliy aholiga Rossiyaning ulug’vorligini ko’rsatish, yevropacha turmush tarziga qiziqtirish uchun Rossiyaning markaziy shaharlariga sayohatlar uyushtirdilar.
1880-1883 - yillarda Xo’jand, O’ratepa, Namangan, O’sh va Chustda ko’tarilgan qo’zg’olonlar