SosiologiYA. Sosial psiXologiYA. Sİyasət sociology social pshychology politics 2022 Cild 2, n 3
SOSĠOLOGĠYA. SOSĠAL PSĠXOLOGĠYA. SĠYASƏT
Yüklə 1,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
| SOSĠOLOGĠYA. SOSĠAL PSĠXOLOGĠYA. SĠYASƏT
SOCIOLOGY. SOCIAL PSHYCHOLOGY. POLITICS 2022 Cild 2, N 3 42-48 ~ 43 ~ sosioloq və sosial işçilər üçün yeni çağrışları gündəmə gətirir. Əslində təkcə bu məsələ ilə bağlı deyil, cəmiyyət həyatında baş verən digər dəyişikliklərlə də bağlı sosioloqların araşdırmaları, sosial mühəndis təşəbbüsləri tarixən mövcud olmuşdur. Hələ 20-ci əsin 30-cu illərində psixologiya və statistikanın qabaqcıl metodlarından istifadə edərək siyasət elmini yeniləmək vəzifəsini qarşısına məqsəd qoyan, sosial münaqişələrdən qaçmaq üçün sosial siyasətin elmi əsasını hazırlamaq istəyi olan Çikaqo Siyasi Məktəbinin banisi və yaradıcısı Çarlz E. Merriam yeni insanlıq quracaq sosioloqların nəzarətində bir ―cəsur yeni dünya‖ düşünürdü. (Sosial Elmi Tədqiqat Şurasının qurucusu, bir neçə ABŞ prezidentinin məsləhətçisi olmuş Çarlz Edvard Merriam insani inkişaf və təkamülü istiqamətləndirmək üçün sosial nəzarət və sosial mühəndisliyin ilk müjdəçilərindən biri hesab edilir). Siyasəti sosial elm şərtlərində yenidən müəyyən edən Merriama görə, yeni dünyada bu anlayış insan təkamülünə şüurlu nəzarəti ehtiva etməli idi. O, inanırdı ki, texnologiya ―beynəlmiləl məhkumiyyətlər‖ yaradacaq, elmin yeni dünyası ümumbəşəri miqyasda təbiət üzərində hökmran olacaq varlıqların yeni qövmünü ortaya çıxaracaqdır. Merriam bildirirdi ki, psixoanaliz də effektiv sosial nəzarətdə bir rola sahibdir, gələcəkdə fərdlərin və böyük insan qruplarının bio-mühəndisliyində sosial psixologiyanın köməyi ilə biokimya da iştirak edəcək. Uşaq davranışlarının öyənilməsi bir sosial tədqiqatçıya gələcək vətəndaşın davranışlar və maraqlarını müəyyən etməyə imkan verəcək. Merriama görə, dünya dayanmadan yenidən təşkil olunan və yenidən tənzimləmə dünyasıdır. Bu, ―yeni dünya‖ya əngəl olan kultural irslərin eliminasiyasını tələb edir. Çünki yeni sosial elm yeni ―adətlər yaratmalı‖, insan qruplarının davranışlarını total şəkildə modifikasiya etməyə qadir olmalıdır. Bu yeni ―elmi inanc‖a görə, zaman və məkanı aşaraq hər şeyi (liberal) demokratiya adı altında universallaşdıran bu ―yeni elm‖ öz növbəsində yeni dünyada faydalı və ―əxlaqlı‖ vətəndaşın nədən ibarət olmasını müəyyən edəcək. Lakin çox keçmədi ki, bu mövqeyə opponentlik edənlər öz mövqelərini ortaya qoydu. Onlardan ən məşhuru sosioloq Pitrim Sorokin idi. ―Modern sosiologiyada dəblər və qüsurlar‖ adlı kitabında Sorokin qeyd edir: ―modern psixo-sosial elmin qüsurlarının böyük əksəriyyəti fiziki elmlərin kor-koranə təqlididir. Sosiologiya və psixologiyadakı ―eksperimental‖ tədqiqatların böyük çoxluğu psevdo-eksperimental olmaqla yanaşı, gerçək eksperimental metodlar ilə heç bir əlaqəsi yoxdur. Biz bütün vasitələr ilə real eksperimental metoddan istifadə etməliyik. Lakin özümüzü və digərlərini axmaq yerinə qoymamalıyıq. Onlar psixo-sosial fenomenlərin həqiqi biliyinə heç bir yardım etmir və edə bilməz. Əksinə, onlar real eksperimental metodu və psixo-sosial elmin özünü eroziyaya uğradır. Sorokin anket-sorğu metoduna gülür, onu qeyri-elmi, aberrant, qeyri-determinat, dedi-qodu adlandırırdı. Onların şayiələri tədqiqatçıların özü tərəfindən deyil, assistantları və tutduqları sorğuçular tərəfindən toplanılır. Sorokinə görə, nəyin yanlış və doğru olduğuna əksəriyyətin səsi – rəyi qərar verə bilməz. Tədqiqatın kvantitativ və empirik metodunun nəhəng dalğası elə güclüdür ki, psixo-sosial elmlərin çağdaş mərhələsi kvantofilia adlandırıla bilər. Bu sosial sientistlərin ―Komptometr kompulsiyası‖, ―fakt aşkar etmə maniyası‖ onları əxlaqi nisbilik prinsipini qəbul etməyə vadar edir; yəni faktlar əxlaqi qanun diktə edir, onların aşkar etdiyi hər şey doğrudur. Əlbəttə, bu və buna bənzər yanaşma nümunələrini çox göstərmək olar. Sosial elmlər tarixində bu tipli axtarışlar çox olmuşdur. Bu gün də yeni çağrışlara cavab verərək cəmiyyət və dövlət həyatına töhfə vermək kimi bir görəvi vardır sosial elm adamlarının.Bu baxımdan, Azərbaycan Respublikası prezidentinin 2 fevral 2021-ci il tarixli 2469 №-li sərəncamı ilə təsdiq edilmiş ―Azərbaycan 2030: sosial-iqtisadi inkişafa dair Milli Prioritetlər‖ini realizə etmək istiqamətində fəaliyyətdə aidiyyəti dövlət orqanlarının (qurumlarının), elmi təşkilatların, mütəxəssislərin və vətəndaş cəmiyyəti təsisatlarının cəlb olunması zərurəti xüsusi vurğulanır. Bildiyimiz kimi, məlum sənəddə növbəti onillikdə ölkənin sosial-iqtisadi inkişafına dair aşağıdakı beş Milli Prioritet reallaşdırılmalıdır: Yüklə 1,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|