Su kıyısı, sahil. Su kıyısında yapılmış büyük, görkemli ev

Yalı

Deniz göl ya da ırmak kenarı, düz ve açık su kıyısı, sahil. Su kıyısında yapılmış büyük, görkemli ev

Yalı, İstanbul Boğazı'nın iki yakasına dağılmış, denize sıfır, genelde iki, bazen de üç katlı olabilen konutlara verilen genel addır.

Osmanlı döneminde kıyılara inşa edilmeye başlanan yalılar, Boğaziçi mimarisinin en seçkin örneklerinden olmuş ve yıllar boyunca İstanbul Boğazı ile özdeşleştirile gelmiştir. Yüzyıllar boyunca İstanbul Boğazı'nın iki yakasında yapılan yalılardan günümüze ulaşanların sayısı yaklaşık 360'tır.

Yalıların en büyük özelliği lebiderya, yani denize sıfır konutlar olmaları olsa da, zaman içinde kimi yalılar gerek konut sahiplerince mekân kazanmak için önleri toprak doldurularak, gerekse kıyı şeridine yol yapmak için belediye tarafından geri plana alınarak denizden kısmen uzaklaşmıştır. Günümüzde büyük çoğunluğu hâlen eski hâllerini koruyan yalılar, hem İstanbul şehrinin, hem de Türkiye'nin en pahalı taşınmazları arasında yer alırlar. Boğaziçi yalılarının değerleri en yüksek olanları arasında Hasip Paşa Yalısı, Muhsinizade Yalısı, Ahmet Fethi Paşa Yalısı, Tophane Müşiri Zeki Paşa Yalısı, Kıbrıslı Yalısı, Tahsin Bey Yalısı, Kont Ostrorog Yalısı, Şehzade Burhaneddin Efendi Yalısı, Zarif Mustafa Paşa Yalısı ve Nuri Paşa Yalısı vardır.

Yalı, kelime anlamı olarak geçmişte kıyı anlamını içermiştir. Bu sözcük Yunanca sahil, kıyı anlamına gelen γιαλός sözcüğünden gelir. Bodrum'daki Bitez yalısı, kuş türü yalıçapkını, deyim olarak "yalıkazığı", "Yalı kenarında zülfüm tararım" türküsü, Kırım'daki Yalıboyu bölgesi bu eski anlamın izleridir.

Mimarî özellikleri

Osmanlı yalılarının mimari özellikleri sahiplerinin sosyal sınıfına göre değişiklik gösterirdi. ^]Müslüman yalıları arasında boşluklar bulunurken, gayrimüslim yalıları ise genelde bitişik nizamda inşa edilirdi. Yalılar genel olarak 2 ilâ 3 katlı olarak yapılır ve renkleri gül kurusuyla bordo arasında değişirdi. Gayrimüslim yalıları daha koyu renkler taşırdı. Bu renk geleneği son yıllarda değişmiş Boğaziçi yalılarının rengârenk boyandığı görülmüştür. Genelde balkon ögesi bulunmayan yalılarda bunun yerine geniş cumbalar kullanılmış ve yalıların tümünde kayıkhane denen bir küçük iskele ile yalıların simgesi olan çiçek bahçeleri olmuştur.

Yalı, deniz kıyısına bitişik, çoğunlukla tarihi ve ahşap ağırlıklı yapıdır. Terim günümüzde, yalıların en ünlüleri olan Boğaziçi yalıları ile eşdeğer anlamda da kullanılmaktadır. Geçmişte, konut, ev, yapı anlamı ile sınırlı kalmaksızın, deniz kıyısı, sahil anlamını da içermiştir. Bodrumdaki Bitez yalısı, kuş türü yalıçapkını, deyim olarak yalı kazığı, Yalı kenarında zülfüm tararım türküsü, Kırımdaki Yalıboyu bölgesi bu eski anlamın izleridir.

Boğaziçi yalıları, İstanbul Boğazı kıyı şeritleri boyunca uzanmış toplam 620 yalı, bir yandan İstanbul şehrinin simgelerinden biri olup, bir yandan da yalı teriminin karşılık geldiği olgu halini almıştır. Bu yalıların, çoğunluğu 19. yüzyıldan kalma olup, bazılarının tarihi daha da eskiye uzanmaktadır.

Sahipleri, el değiştirme şartları, tanık oldukları tarihi olaylar, ağırladıkları ünlü kişiler ile her birinin ayrı bir hikayesi vardır. En eski yalı Kanlıcada bulunan, divanhanesi ve müştemilatı günümüze ulaşmış 1699 tarihli Amcazade Köprülü Hüseyin Paşa yalısıdır. Avrupa yakasındaki en eski yalı ise, 1780 de inşa edilmiş olan ve 19. yüzyıl sahiplerinden birinin ismi ile anılan Şerifler Yalısıdır.