Subwencja ogólna składa się z 3 części

30. Z. Żygulski, Muzea na świecie, wstęp do muzealnictwa, PWN, Warszawa 1982, s. 13

31. Z. Żygulski, op. cit., s. 15

32. Z. Żygulski, op. cit., s. 21

Almy S. Witlin spełniały następujące funkcje:

1. gromadzenie skarbów służących demonstracji i poczuciu bogactwa,     a równocześnie będących lokatą kapitału; taki zbiór skarbów opisuje Homer     w „Iliadzie” jako przykład bogactwa króla Priama,

2. materialny wyraz prestiżu i podnoszenia autorytety władców w oczach     poddanych (np. skarbce królewskie, kościelne, zbiory Napoleona),

3. obrona przeciw złym mocom, czy duchom, dzięki przekonaniu o magicznej     sile niektórych przedmiotów (np. kolekcja kamieni zgromadzona przez     księcia Burgundii Jeana du Berry),

4. symbolizacja wspólnoty duchowej i potęgi zbiorowości (wyposażenie świątyń     w Olimpii i Delfach, kolekcje renesansowe),

5. budzenie ciekawości i potrzeb naukowo – badawczych (np. muzea i zbiory     przyrodnicze, naukowe),

6. organizowanie przeżyć emocjonalnych ludzi, ułatwienie im relaksu,     harmonii lub „katharsis” (np. posągi ustawione w parkach, zwane     świątyniami dumania)”.33

W XI wieku w krajach Europy rodzi się zupełnie nowa koncepcja muzealnictwa, którą była w pewnym sensie średniowieczna katedra. Bo jeżeli starożytny museion „...był w zasadzie instytucją wychowawczą, choć spełniał również funkcje naukowo – badawczą to życie naukowe koncentruje się wówczas na terenie klasztorów i przy katedrach spełniało podobną rolę”.34 Tę działalność w XIII wieku przyjmują świeckie instytucje, zwane akademiami. Taką m.in. rolę spełniła w XIV wieku Akademia w Krakowie, która w XV wieku została rozbudowana przez Jagiellonów i odtąd nazwano ją Jagiellońską. Dużą sławą cieszył się zbiór tkanin króla Zygmunta Augusta, znanego również z kolekcjonerstwa klejnotów. „Zygmunt August posiadał na Wawelu galerię. obrazów. Znajdowało się wówczas tam 350 tkanin, wśród nich wiele serii           
33. I. Wojnar, Muzeum czyli trwanie obecności, WSiP, Warszawa 1991, s. 10

34. B. Grzegorzewski, Muzeum a wychowanie plastyczne, WSiP, Warszawa 1978, s. 8

wyrobu brukselskiego”.35 W swoim testamencie król przekazał tę kolekcję swej siostrze, a po jej śmierci miały stać się własnością publiczną. Wspaniałe i wielkie kolekcje zgromadzili królowie polscy z dynastii Wazów: Zygmunt III, Władysław IV, Jan Kazimierz, którzy „...znacznie pomnożyli zbiór tkanin, a ponadto zebrali bogate zbiory wyrobów artystycznych, zwłaszcza zegarów. Akcja kolekcjonerska tych trzech królów zajmuje w dziełach ówczesnego kolekcjonerstwa europejskiego bardzo poważną pozycję, a ich samym wymienić można w rzędzie czołowych, królewskich zbieraczy”.36

Kataklizmy wojenne, które dotknęły Polskę spowodowały zniszczenia tych wspaniałych kolekcji i przyniosły straty polskiej kulturze. Podobna sytuacja była w innych krajach Europy. „Przykładem dehumanizacji zbiorów muzealnych była kolekcja carów rosyjskich umieszczona w Pałacu Zimowym w Petersburgu, bardzo trafnie nazywanego Ermitażem czyli Pustelnią. W jednym ze swych listów Katarzyna II opisuje skarby sztuki zebrane w Ermitażu, kończy opis takim zdaniem: „...I to wszystko oglądają tylko myszy i ja”.37

Wraz z oświeceniem w XVIII wieku zaczyna przejawiać się inny stosunek do muzealnych kolekcji, wiele z nich wcześniej zamkniętych jest udostępniona publicznie, a to świadczy o dostrzeganiu ich wartości społecznych. „Mówił o tym dekret Francuskiego Zgromadzenia Narodowego, który głosił, że zbiory publiczne mają stać się otworem dla całej ludzkości i całego świata”.38 Powstaje w Luwrze muzeum jako pierwsze na świecie, dostępne dla wszystkich.     

We Francji podczas procesu uspołeczniania prywatnych zbiorów i kolekcji utworzono w 1750 roku galerię sztuki w paryskim Pałacu Luksemburskim. W Anglii powstaje pierwsze państwowe muzeum publiczne – Britisch Museum, którego początki były dość trudne „...w myśl zasady – z dala

35. T. Dobrowolski, S. Komornicki, Muzealnictwo, WZCh, Kraków 1947, s. 17

36. S. Lorentz, Przewodnik po muzeach i zbiorach w Polsce, Interpress, Warszawa 1973, s.1

37. B. Grzegorzewski, op. cit., s. 11

38. T. Dobrowolski, S. Komornicki, op. cit., s. 19  

trzymać tłum ciekawskich, trzeba było pisać specjalne podania z prośbą o uzyskanie biletu wstępu (...) Muzeum to obejmowało zbiory biblioteczne, przyrodnicze i bogaty dział starożytności”.39 Przemiany dokonujące się w Europie wpłynęły również na Polskę, gdzie wiek oświecenia jest okresem wielkiego przełomu umysłowego. W Warszawie powstaje wielko biblioteka publiczna, założona przez braci Załuskich, rozwija się kolekcjonerstwo. Wielkim kolekcjonerem był Stanisław August Poniatowski. Z jego inicjatywy „...narodził się pierwszy projekt autorstwa Stefana Chardon de Rieute, stworzenia muzeum jako placówki propagującej rozwój nauk przyrodniczych”.40 Bogate zbiory posiadał pałac w Wilanowie, będący własnością Stanisława Kostki Poniatowskiego, ale był przeznaczony dla prywatnych gości gospodarza. W naszym kraju bardzo znacząca jest tradycja zbiorów puławskich, zgromadzonych przez Izabelę z Flemingów Czartoryską. Według I. Wojnar „...muzeum puławskie obejmowało świątynię Sybilli i Domek Gotycki, było przede wszystkim sanktuarium kultury narodowej zagrożonej w czasach klęski i zaborów, dokumentacją narodowej przeszłości i źródłem patriotycznych przeżyć i wzruszeń”.41

W XIX wieku pojawia się odrębna, estetyczna koncepcja muzeum. Jak twierdzi I. Wojnar „...w związku z nowymi zadaniami ekspozycji i kształcenia masowego widza muzealnego, widza o bardzo różnym stopniu przygotowania, różnych zainteresowaniach, pojawia się problem nie tylko organizacji samych zbiorów, ale także metodyki ich prezentacji”.42 Na tym tle dokładniej prezentuje się typologia muzeów, ich specjalizacja. Wyodrębniają się muzea artystyczne – muzea sztuki, muzea historyczno – kulturalne, naukowe, biograficzne oraz muzea techniki. Krajami, w których muzealnictwo rozwija się najszybciej są       

39. Z. Żygulski, op. cit., s. 51

40.

41. I. Wojnar, op. cit., s. 12

42. I Wojnar, Perspektywy wychowawcze sztuki, s. 122

Włochy, Francja, Niemcy, Anglia, Holandia, Belgia i Rosja. Jak podaje T. Dobrowolski „...ilościowo najwięcej muzeów posiadały Niemcy i Francja, ale za to największym muzeum obok Luwru chlubi się Anglia (Britisch Museum), zasobne są również muzea Włoskie”.43 Do najwyższej klasy muzeów światowych należy paryski Luwr, ze wspaniałą tradycją i bogatymi zbiorami (Mona Lisa – Leonarda do Vinci, Venus z Milo). „Obok Luwru powstały zbiory sztuki współczesnej w pałacu Luksemburskim. Muzeum w Carnavalet skupia głównie pamiątki z epoki rewolucji francuskiej. W Trocadero znajduje się zbiór odlewów gipsowych i Muzeum Etnologiczne”.44 Obok Luwru o tak dużych zbiorach w Europie jest Ermitaż w Leningradzie. „Zajmuje on historyczny Pałac Zimowy, budynki właściwego muzeum i pałac Mienszykowa, dysponując 347 salami, z niewiarygodnym dwudziestopięciokilometrowym ciągiem ekspozycyjnym”.45 Do europejskich muzeów o randze światowej należy zaliczyć Muzea Watykańskie w Rzymie, w których dominują dzieła sztuki malarskiej i rzeźba antyczna. „Ogromna Pinacoteca Vaticana obfituje w arcydzieła malarstwa, watykańskie freski: Stanze Rafaela Santi i malowidła ścienne w kaplicy sykstyńskiej Michała Anioła”.46 Według T. Dobrowolskiego ,,...również Londyn iako stolica Anglii skupia największą ilość muzeów. Tu znajduje się Muzeum Brytyjskie, Muzeum Wiktorii i Alberta, National Galery, kolekcje Wallace’a, Tate Galery, Science Kensington Museum [...] Podobny bogaty stan muzeów jest w Holandii. W Amsterdamie znajduje się wielkie państwowe muzeum historyczno-artystyczne [...] W Belgii natomiast największymi są muzea królewskie w Brukseli i Antwerpii oraz miejskie w Gandawie’’.47 Ośrodkiem muzealnictwa niemieckiego był Berlin, a jego muzea
43. T. Dobrowolski, S. Komornicki, op.cit., s. 73

44. K. Malinowski, Prekursorzy muzeologii polskiej, PTPN, Poznań t. IX

45. Z. Żygulski, op.cit., s. 82

46. Z. Żygulski, op.cit., s. 84

47. Z. Żygulski, op.cit., s. 10

osiągały światowy status. Były to Keiser Friedrich Museum, Pergamonmuseum zawierający sławny Ołtarz Pergameński z II wieku p.n.e., bramę Isztar, rzeźby, ceramikę, cenny zbiór zabytków z Chin i Japonii. Dość późno zakładane były muzea amerykańskie, wzorowano je na europejskich lecz posiadały one jak podaje T. Dobrowolski, pewne swoiste cechy. „W muzeach tych przeważają najwyższej klasy zabytki sztuki europejskiej, pozyskiwane często dzięki olbrzymim zasobom finansowym tych instytucji. Muzea te wykupywały w Europie nie tylko zabytki ruchome, lecz nawet całe budowle”.49 Najstarszym muzeum było Charleston Muzeum, a także Muzeum Narodowe w Waszyngtonie wzorowane na Britisch Museum.

W Polsce w atmosferze haseł pozytywizmu pojawiają się muzea przemysłu i rzemiosła. Jednym z najstarszych jak podaje S. Lorentz było,,...założone w 1823 roku Muzeum Lubomirskich we Lwowie. Posiadało ono zbiory archeologiczne, galerię obrazów obcych i polskich, rzeźby, rysunki, ryciny, zbiory numizmatyczne, zbrojownię i pamiątki historyczne’’.50 Obok niego pojawia się Muzeum Czartoryskich w Krakowie. Początek działalności tego muzeum sięga świątyni Sybilli (otwartej w 1800 roku). Dalsze zbiory gromadzono w Paryżu po to, aby w 1876 roku przewieźć je do Krakowa i umieścić w obecnym gmachu. ,, Z Muzeum Narodowym związana jest postać Henryka Siemiradzkiego, który ofiarował miastu swoje dzieło pt. ,,Pochodnia Nerona’’ i położył przez to podwaliny pod przyszłą instytucję’’.51 Do najdawniejszych w Warszawie należą zbiory Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych, Muzeum Narodowe, Państwowe Muzeum Archeologii, Muzeum Przemysłu i Techniki. Rezydencjami o charakterze muzeów były Zamek Królewski i Pałac w Łazienkach. Zaczęły pojawiać się również muzea regionalne, poświęcone głównie obrazowaniu kultury i przyrody danego regionu

49. T. Dobrowolski, S. Komornicki, op. cit., s. 25

50. S. Lorentz, op. cit., s. 24

51. I. Wojnar, Muzeum czyli trwanie obecności, s. 13

Pierwszym muzeum tego typu było Muzeum Tatrzańskie w Zakopanem, posiadające zbiory przyrodnicze, archeologiczne i etnograficzne. Pojawia się Muzeum Miejskie w Toruniu, Bydgoszczy i Cieszynie – uchodzące za najstarsze w Polsce. Spośród muzeów diecezjalnych na plan pierwszy wysunęły się Muzeum w Sandomierzu i Tarnowie. ,,..muzeum diecezjalne w Sandomierzu założone w 1905 roku, posiada zbiory archeologiczne, etnograficzne m.in. zbiór ludowych obrazów na szkle z XVIII i XIX wieku zbiory ceramiki, wyroby rzemiosła artystycznego. Główny trzon zbiorów stanowi sztuka kościelna, malarstwo, rzeźby, tkaniny”.52

Czas wojny i okupacji doprowadził do zamknięcia wszystkich muzeów, zniszczenia wielu cennych zbiorów. Po II wojnie światowej nastąpił wzrost zainteresowania muzealnictwem, jak pisze Z. Żygulski „...wywołany został co najmniej dwoma czynnikami: szokiem przyszłości, to jest poczuciem niepewności, zagubienia i lęku wobec dominującej techniki”.53 Pojawiły się nowe zadania stojące wobec muzeum – kształcenie masowego widza o różnym stopniu przygotowania i różnych zainteresowaniach, pojawił się problem organizacji zbiorów i metodyki jej prezentacji. Pojawiły się nowe problemy wychowawcze muzeum. Zmieniają się metody ekspozycji dzieł sztuki, usuwa się nadmiar przedmiotów, dąży do prostoty, podkreśla architektonikę i rytmy układu, celem staje się przejrzystość wystawy i uwypuklenia eksponatu. Architekturę wnętrza traktuje się jako dyskretne tło które nie może ogłuszać eksponatów.

Typologia współczesnych muzeów jest jasno określona. Oprócz muzeów technicznych i tych, które eksponują zbiory związane tematycznie z naukami ścisłymi, istnieje wiele muzeów typu humanistycznego. Centralne miejsce zajmują muzea – galerie dzieł sztuki, ale ważna rola przypada muzeom typu        

52. S. Lorentz, op. cit., s. 253

53. Z. Żygulski, op. cit., s.

Biograficzno – historycznego, które są często organizowane w autentycznych miejscach mieszkania artystów (dom Matejki w Krakowie). Pojawiają się muzea historyczne, które jak podaje Piotr Unger „...gromadzą dokumenty historyczne i prezentują pradzieje”.54 Wyodrębnia się też muzea literatury (np. Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza). Obok muzeów tego rodzaju powstawały muzea etnografii i archeologii przedhistorycznej. Mnożą się też muzea etnologiczne oraz muzea poświęcone poszczególnym ludziom i wąskim wycinkom kultury jak muzea kolejowe, pocztowe, filatelistyczne, kryminologiczne.

Tadeusz Gołaszewski w swojej książce „Dziecko w muzeum” snuje rozważania na temat możliwości wykorzystania muzeum w wychowaniu estetycznym i określa wychowawcze funkcje współczesnych muzeów. Według niego „...sam fakt, iż dzieło sztuki znalazło się w sali wystawowej (...) uzyskuje nową funkcję jako przedmiot estetycznej kontemplacji, badań naukowych lub pomocy naukowej”.55 Irena Wojnar wyróżniła współcześnie dwa etapy kształtowania się możliwości edukacyjnych. „Etap pierwszy wyraził się w upowszechnianiu i udostępnianiu szerokiemu odbiorcy oryginalnych przedmiotów i dzieł w specjalnie do tego skonstruowanych pomieszczeniach, czyli dzięki organizowaniu muzeum ekspozycji. Etap drugi wiąże się z postępami techniki fotograficznej i możliwością coraz doskonalszego reprodukowania arcydzieł sztuki wizualnej”.56 Dziś muzeum nabiera nowego kształtu, coraz śmielej służy upowszechnianiu kultury i kulturalnego stylu życia ludzi, włącza się w nowoczesny nurt edukacji, inspirowany osobistymi zainteresowaniami, ciekawością świata, różnym kształtem kultury społeczeństwa.

                                                                     

54. P. Unger, Muzea w nauczaniu historii, WSiP, Warszawa 1988, s. 16

55. T. Gołaszewski, Dziecko w muzeum, NK, Warszawa 1969, s. 14

56. I . Wojnar, op. cit., s. 19             

1.3. Zakres treści z historii sztuk plastycznych w programie przedmiotu          „sztuka” w szkole podstawowej

Przedmiot „sztuka” w szkole podstawowej (klasy IV – VI) obejmuje plastykę i muzykę. Edukacja uczniów w zakresie tych sztuk, oparta jest na programach nauczania (plastyki, muzyki), dopuszczonych do użytku szkolnego przez Ministra Edukacji Narodowej. Zakres treści z historii sztuk plastycznych dla uczniów kl. IV – VI przedstawiam na podstawie „Programu nauczania plastyki w szkole podstawowej”, autorstwa Stanisława Stopczyka i Barbary Naubart.

Struktura „Programu nauczania plastyki” obejmuje cztery części.

I. Cele edukacyjne (kształcące i wychowawcze),

II. Materiał nauczania, związany z celami edukacyjnymi,

III. Procedury osiągania celów,

IV. Opis założonych osiągnięć uczniów i metod ich oceny.

W części pierwszej wskazano 5 celów kształcących i 9 celów wychowawczych, dotyczących kształtowania osobowości uczniów przez sztuki plastyczne w ciągu 3 lat nauczania (kl. IV – VI).

Cele kształcące

1. Poznanie klasycznej systematyki sztuk plastycznych.

2. Poznawanie podstawowego zasobu pojęć i terminów w obrębie sztuki dawnej   umożliwienia mówienia o zjawiskach artystycznych językiem zbliżonym do     profesjonalnego oraz rozumienia tekstów o sztuce w opracowaniach     popularno naukowych, co stanie się platformą dla rozwijania zainteresowań     plastycznych.

3. Poznanie przez ucznia podstawowych zjawisk w sztuce od późnego paleolitu    po sztukę epoki odrodzenia (podstawy periodyzacji, czas trwania i lokalizacja

poszczególnych kultur i stylów; treści i funkcje sztuki w poszczególnych     epokach jej rozwoju). Dzięki temu uczeń będzie w sobie rozwijał umiejętność

refleksyjnego patrzenia na sztukę.

4. Poznanie i utrwalenie w pamięci podstawowego kanonu wielkich twórców      i ich najważniejszych dzieł (odnosi się to przede wszystkim do antyku      i sztuki odrodzenia).

5. Wyposażenie uczniów, poprzez wielkie wzorce i własną działalność       plastyczną, w podstawowe umiejętności w zakresie warsztatu plastycznego,       co uniemożliwi im aktywny udział w kulturze.

Cele wychowawcze

1. Rozbudzenie motywacji zajmowania się sztuką. Otwieranie na wartości     duchowe, leżące poza sferą cechującego współczesną cywilizację     pragmatyzmu i doraźnego utylitaryzmu, stanowiąc źródło pełniejszego,     bogatszego życia.

2. Kształtowanie postaw twórczych – uniwersalizacja etapu twórczości z jej     nieodłącznych atrybutami: kreatywnością, staranie o doskonałość efektów,     innowacyjnością, śmiałością w podejmowaniu zadań trudnych,     autokrytycyzmem.

3. Wykształcenie zdolności pełnej percepcji wizualnej – zdolności skupienia     uwagi na strukturach zorganizowanych (dziełach człowieka) i nie     zorganizowanych (tworach natury) dla pełnego, wyposażonego w refleksję     i zdolności oceny przeżywania wyglądu świata.

4. Poznanie otaczającego ucznia krajobrazu kulturowego, co sprzyja kształceniu     poczucia wartości i znaczenia najbliższego dziedzictwa kulturowego oraz     odpowiedzialności za jego trwanie.

5. Wykształcenie umiejętności spojrzenia i oceny artystycznego dorobku     własnej ojczyzny na tle dokonań europejskich, bez znamion poczucia     niższości.

6. Przez poznanie wielkości kultur i różnorodność postaw twórczych,     wykształcenie tolerancji i uznania wartości pluralizmu w kulturze i życiu     społecznym.

7. Uwrażliwienie na estetykę najbliższego otoczenia, zdolność do oceny     i kształtowania własnego wyglądu oraz otaczających ucznia przedmiotów. 8. Wstępne przygotowanie do życia w rzeczywistości określonej jako     „cywilizacja obrazu” – odczytywania znaków, symboli, metafor     transmitowanych przez media i reklamę.

9. Wykształcenie naturalnych potrzeb aktywności twórczej i ekspresji własnej;     wykształcenie, poprzez atmosferę przebiegu zajęć i właściwy system ocen,     poczucia wartości działalności plastycznej jako sposobu wyrażania siebie, co     stymuluje ochotę do zajmowania się sztuką.

Część drugą pt. „Materiał nauczania, związany z celami edukacyjnymi” zawiera treści, wyodrębnione dla klasy IV, V i VI, które pomieszczone są w dwóch (kl. IV) i trzech (kl. V i VI) następujących działach:

1. środki wyrazu plastycznego,

2. działania plastyczne w różnych materiałach, technikach i formach,

3. wybrane tematy z dziejów sztuki

W dziale drugim wskazane są ćwiczenia artystyczne wraz z przykładowymi tematami dla poszczególnych klas z rysunku, malarstwa, rzeźby, grafiki i sztuki zdobniczej. Natomiast dział pierwszy eksponuje wiedzę (teorię) z zakresu sztuk plastycznych, którą uczniowie mają posiąść na podstawie wykonywanych ćwiczeń artystycznych.

Natomiast dział trzeci, obejmuje treści z historii sztuk plastycznych w następującym zakresie:

Klasa V

1. Sztuka prehistoryczna

2. Sztuka Mezopotamii.

3. Sztuka starożytnego Egiptu

4. Sztuka starożytnej Grecji

5. Sztuka starożytnego Rzymu

6. Sztuka wczesnochrześcijańska

7. Sztuka bizantyjska

Klasa VI

1. Sztuka średniowieczna

2. Sztuka romańska

3. Sztuka gotycka

4. Sztuka odrodzenia

W części trzeciej programu plastyki pt. „Procedury osiągania celów” przedstawione są propozycje dobrze zorganizowanego warsztatu nauczyciela i ucznia. Odpowiednie zaplecze warsztatowe nauczyciela i ucznia oraz odpowiednio wyposażona pracownia sprzyja realizacji celów w nauczaniu przedmiotu. Na strukturę przebiegu lekcji powinny składać się trzy elementy:

1. informacja wstępna o omawianej kulturze, stylu, dyscyplinie artystycznej w obrębie tej kultury lub stylu, albo o zespole konkretnych dzieł,

2. prezentacja odpowiedniego materiału wizualnego,

3. komentarz do tego materiału.

Punktem wyjścia dla sposobu prowadzenia zajęć lekcyjnych powinno być przyjęcie, że poznawanie sztuki i jej dziejów dokonuje się przez rozpoznawanie i emocjonalny odbiór konkretnych form i niesionych przez nie treści i znaczeń. Takiemu celowi służy właściwa relacja wzajemna pomiędzy obrazem a informacją i komentarzem. Obrazowi (w znaczeniu dzieła) przypadać tu winna rola wiodąca w tym mianowicie znaczeniu, że winien on być podstawą do sformułowania określonej konkluzji. Efektem analizy środków wyrazu (elementów formy dzieła) winien być sam ów wyraz – niesione przez dzieło znaczenia i wartości, decydujące o jego zdolności pobudzania emocji lub intelektualnej refleksji. Do sposobów aktywizowania uczniów w uczestnictwie w zajęciach lekcyjnych i formowaniu opinii własnych zaliczyć można także: wycieczki do muzeów, oraz kontakt z artystami miejscowymi w ich pracowniach, warsztatach. Bezpośrednie obcowanie z dziełami sztuki w ich różnorodnej postaci: obiektów muzealnych, miejscowej architektury (np. zabytkowego kościoła, dworku), lokalnej sztuki ludowej (np. pobliskiego skansenu, kapliczki przydrożnej). Obcowanie z tym, co bliskie, czego można „dotknąć”, z czym można się utożsamić, związać emocjonalnie, daje możliwość poznania, podkreślonego w podstawie programowej, krajobrazu kulturowego, a co się z tym wiąże, uwrażliwiania na estetykę najbliższego otoczenia.              

W części czwartej programu plastyki pt. „Opis założonych osiągnięć uczniów i metod ich oceny” zawarto zagadnienia związane z osiągn              

                       

           

              

                           

ROZDZIAŁ III

MUZEUM JAKO OBIEKT KULTURY I FORMA UPOWSZECHNIANIA ZBIORÓW ARTYSTYCZNYCH W SPOŁECZEŃSTWIE

2.1. Histria Muzeum Okręgowego w Sandomierzu

Historia Sandomierskiego Muzeum jest ściśle związana z działalnością Oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego dzięki działaniom Aleksandra Patkowskiego, jednego z twórców polskiego regionalizmu (1918r.). Pomimo dość trudnych warunków sprawy muzealne zajęły liczące się miejsce. Dążenie do utworzenia własnej placówki muzealnej pojawiło się niemalże w najwcześniejszej działalności Oddziału. „Inicjatorem i twórcą Muzeum Ziemi Sandomierskiej przy oddziale PTK w Sandomierzu był Stanisław Karpowicz. Przy udziale i wybitnej pomocy członków Zarządu Oddziału ks. Andrzeja Wyrzykowskiego, Józefa Pietraszewskiego oraz Zdzisława Lenartowicza, który przystąpił do gromadzenia zabytków, a one stworzyły zalążek przyszłej kolekcji)”.[2]

Zaczątek zbiorów stworzyły prywatne kolekcje organizatorów, przekazanr powstającemu Muzeum. „W przeważającej większości były to znaleziska arheologiczne, pochodzące z przypadkowych odkryć, oraz poszukiwań powierzchniowych i wykopaliskowych, prowadzonych na kilku stanowiskach w regionie Sandomierza”.[3] W ciągu pierwszych trzech lat istnienia Muzeum zgromadzono drogą darowizn i poszukiwań dość pokaźną kolekcję, w związku z czym Zarząd Oddziału powziął decyzję o udostępnieniu zbiorów mieszkańcom miasta i regionu. Jej rzecznikami byli m.in. Włodzimierz Antonowicz (profesor Uniwersytetu Warszawskiego), Profesor Jan Samsonowicz – wybitny geolog oraz Aleksander Jankowski. Uroczyste otwarcie Muzeum miało miejsce 5 maja 1921 roku w trzecią rocznicę powstania Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego. „Ofiarowano plac pod budowę domu (...). Budowę tzw. domu turystycznego rozpoczęto w 1922 r. a ukończono w 1925 r. (...). Zorganizowano tu na nowo Muzeum – przeniesiono zgromadzone zbiory i urządzono ekspozycję, którą wkrótce udostępniono publiczności”.[4]

Najpomyślniejszy okres – wręcz lata szczytowej formy Muzeum Ziemi Sandomierskiej PTK, to lata 1936 – 1939. Ekspozycja zbiorów zajmowała wówczas dwa pomieszczenia, zanotowano rekordową w ciągu całego dwudziestolecia działalności. Sukcesy w działalności Muzeum buły w znacznej mierze zasługą jego kustosza L. Wikońskiego. W przededniu wybuchu II wojny światowej dużo uwagi poświęcono sprawie powiększenia i kompletowania zbiorów, kwestii ich popularności i tudzież udostępnienia. „Czynione były również przygotowania do udziału w najbliższym XII Zjeździe Związku Muzeów, który miał się odbyć właśnie w Sandomierzu w 1940 roku. Wcześniej, jesienią 2939 zamierzono zorganizować ogólnopolskie spotkanie kustoszów”.[5]

Wybuch wojny i gwałtowny przebieg działań przekreślił zrealizowanie planów i położył kres dwudziestoletniej działalności Muzeum Ziemi Sandomierskiej. Władze okupacyjne, które niezwłocznie zainstalowały się w Sandomierzu po niedługim czasie zaczęły przejawiać niezdrowe zainteresowanie zbiorami Muzeum. Zabezpieczenie zgromadzonych zbiorów i ukrycie przynajmniej najcenniejszych stało się wówczas nakazem chwili. Cała akcja ratowania zbiorów została zrealizowana szybko i sprawnie. „Niestety, pomimo poświęcenia i wielkiej troski o należyte zabezpieczenie zbiorów nie udało się ich uchronić w całości. Straty poniesione przez Muzeum były bardzo duże (...). Szczególnie ucierpiały bogate zbiory przyrodnicze. Okazy w przeważającej części zaginęły, zaś ocalałe znajdowały się w fatalnym stanie. Nie powrócił także do Muzeum zbiór ornitologiczny”.[6] Wojnę przetrwały natomiast w zupełnie nienaruszonym stanie zabytki archeologiczne. Ocalałą część dawnych zbiorów archeologicznych, strzępy kolekcji numizmatycznej i etnograficznej, wraz z zachowanymi resztkami muzealnej dokumentacji i archiwum ulokowano ponownie w lokalu Polskiego Towarzystwa Krajobrazowego. Po wstępnym uporządkowaniu udostępniane były wyłącznie do celów naukowych. Pierwsze powojenne dziesięciolecie było okresem raczej mało sprzyjającym z racji na ówczesny klimat polityczny. „Odrodzenie Muzeum w dawnym kształcie, zachowującego swój przedwojenny status i sposób działania było bardzo mało realne. Pomimo utrudnień w 1949 r. zapadło postanowienie o wznowieniu działalności Muzeum”.[7]