Sürdürülebilir Kentleşme Bakış Açısı İle Türkiye’de Kentleşme Sektörüne İlişkin Tespit ve Değerlendirmeler Kasım 2007

Sürdürülebilir Kalkınmanın Sektörel Politikalara Entegrasyonu Projesi
Kentleşme Tematik Grubu 1. Raporu
Sürdürülebilir Kentleşme Bakış Açısı İle

Türkiye’de Kentleşme Sektörüne İlişkin

Tespit ve Değerlendirmeler

Kasım 2007

İÇİNDEKİLER

I. GİRİŞ: KENTLEŞME VE SÜRDÜRÜLEBİLİR KENTLEŞME 4

II. ULUSLARARASI ALANDA SÜRDÜRÜLEBİLİR KENTLEŞME 7

II.A. Birleşmiş Milletler 8

II.A.1. BM Çevre ve Kalkınma Konferansı (Rio Zirvesi) 8

II.A.2. Habitat II İnsan Yerleşimleri Konferansı 8

II.A.3. Binyıl Zirvesi 9

II.A.4. Sürdürülebilir Kalkınma Zirvesi 9

II.A.5. Sürdürülebilir Kentler Programı (The Sustainable Cities Programme-SCP) 9

II.B. Avrupa Konseyi 10

II.B.1. Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik Şartı 11

II.B.2. Avrupa Kentsel Şartı 12

II.B.3. Avrupa Kıtasının Sürdürülebilir Mekansal Gelişmesi için Rehber İlkeler 13

II.C. Avrupa Birliği 14

II.C.1. Avrupa Mekansal Gelişim Perspektifi 14

II.C.2. Kentsel Mevzuat (Urban Acquis) 15

II.C.3. Avrupa’da Sürdürülebilir Topluluklar Üzerine Bristol Mutabakatı 16

II.C.4. Avrupa Birliği’nde Kentsel Denetleme (Urban Audit) Çalışması 18

II.C.5. Leipzig Beyannamesi 20

III. TÜRKİYE’DE KENTLEŞMENİN EVRİMİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ 21

III.A. Kentleşmede Geçmişte Ortaya Çıkan ve Günümüze Taşınan Sorunlar—Zayıf Yönler ve Dışsallıklar 21

III.A.1. Bölgesel Eşitsiz Gelişme 21

III.A.1.1. Bölgeler ve İller Arası Sosyal ve Ekonomik Gelişmişlik Farklarının Değerlendirilmesi 22

III.A.1.2. Türkiye’de Bölgesel Politikalar ve Uygulamalar 24

III.A.2. Kentlerin Gereksinimin Ötesinde Genişlemesi 28

III.A.3. Kentsel ve Kırsal Alan Etkileşimleri 29

III.A.4. Hızlı Nüfus Artışı ve Göç ile İlişkili Olarak Yasa Dışı Yapılaşma 30

III.A.4.1. Kentsel Nüfus Artışı 30

III.A.4.2. Göçün Kentleşme Üzerinde Yarattığı Olumsuzluklar 32

III.A.5. Kentleşmenin Doğal Afetlere Duyarlılığı, Risk Yönetimi 34

III.A.6. Kentsel Teknik Altyapı Hizmetlerinin Sunumu 35

II.A.6.1. Atık Su Altyapısı 35

III.A.6.2. İçme Suyu Altyapısı 36

III.A.6.3. Katı Atık Altyapısı 37

III.A.7. Çevre Koruma 40

III.A.7.1. Doğal Çevreye Duyarlılık 41

III.A.7.2. Çevresel Performans Endeksi Çalışmasında Türkiye’nin Çevreye İlişkin Göstergelerinin Diğer Ülkelerin Göstergelerine Göre Durumu 42

III.A.7.3. Türkiye’de Çevre Korumaya İlişkin Politik ve Yasal Süreçlerin Değerlendirilmesi 46

III.A.8. Kentsel Denetim (Urban Audit) Çalışmasında Türk Kentlerine İlişkin Bazı Göstergeler 48

III.A.9. Planlama Sistemimize Yönelik Değerlendirilme 52

III.A.9.1. Kalkınma Planlarında Kentsel Gelişmeye Yönelik Yaklaşımlar 52

III.A.9.2. Kalkınma Planları ve Fiziksel Planlama Arasındaki Bağın Kurulamaması 55

III.A.9.3. Planlama Alanında Yetkili Kurumların Eşgüdümsüzlüğünden Kaynaklanan Sorunlar 55

III.A.9.4. Planlama Kademeleri Arasındaki İlişkinin Yeterince Kurulamamasından Kaynaklanan Sorunlar 56

III.A.9.5. Planları Yaşama Geçirmeye Yönelik Uygulama Araçlarının Sınırlılığı 56

III.A.9.6. İmar Yasası’nda Afetlere İlişkin Düzenlemelerin Yetersizliği 57

III.A.9.7. Ulusal Mekan Stratejisi ve Bölgesel Gelişme Stratejileri Gereksinimi 57

III.A.9.8. İmar Mevzuatı’nın Yeniden Ele Alınması Konusu 57

III.A.9.9. Planlama Sistemine İlişkin Genel Değerlendirme 58

III.A.10. Yerel Yönetimlere (Mahalli İdareler) İlişkin Değerlendirme 59

III.A.10.1. Personel Yetersizliği 60

III.A.10.2. Finansman Yetersizliği 61

III.B. Kentleşmede Yeni Olgular ve Sorunlar 62

III.B.1. Kentleşme ve İklim Değişikliği 62

III.B.2. Kentsel Dönüşüm Olgusu/Girişimleri 63

III.B.2.1. Tanımlar 63

III.B.2.2. Türk Kentlerinde Dönüşüme İlişkin Sorunlar ve Bu Olguya Eleştirel Bakış Açıları 64

III.B.2.3. Kentsel Dönüşüm Politikaları ve Yasal Girişimler 66

III.B.2.4. Kentsel Dönüşüm Uygulamalarında Katılımın Önemi 68

III.B.3. Sürdürülebilir Kentsel Gelişme ve Ulaşım Bakış Açısı İle “İdeal” Kent Formları 69

III.B.4. Kentleşme ve Enerji Verimliliği 72

III.B.4.1. Bayındırlık ve İskan Bakanlığı’nın Enerji Verimliliği Konusundaki Çalışmaları 73

III.B.4.2. Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü’nün Enerji Verimliliği Konusundaki Çalışmaları 76

III.C. Kentleşmenin Güçlü Yönleri/ Fırsatlar 78

III.C.1. Yerel Toplulukların Kentsel Süreçlere Katılımı 78

III.C.1.1. Türkiye’de Katılım Konusunda Gelişmeler 79

III.C.1.2. Yerel Gündem 21 Örneği 81

III.C.2. Teknoloji ve Kentleşme Kesişiminde Gündeme Gelen Fırsatlar 83

III.C.2.1. Bilişim Teknolojileri & Kent Formu İlişkisi 83

III.C.2.2. Bilişim Teknolojilerinin Planlamaya Katılım Açısından Sunduğu Fırsatlar 84

III.C.2.4. Bilişim Teknolojilerinin Kentsel Değişimi İzlemedeki Rolü 87

III.C.3. Kentlerde Sürdürülebilir Ulaşım Açısından Fırsatlar 87

III.C.4. Bayındırlık ve İskan Bakanlığı’nca Yürütülen Güncel Çalışmalar 88

IV. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME 91

KAYNAKLAR 98