T. C. Adnan menderes üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ İKTİsat anabiLİm dali

2.2. Bağımsızlık Sonrası Azerbaycan Ekonomisindeki Gelişmeler

Bağımsızlık yıllarında Azerbaycan Cumhuriyetinin geçirdiği değişim süreci, ekonomik yapısı bu tezin kapsamında elde edilecek sonuçların daha iyi anlaşılması açısından önem arz etmektedir.

2.2.1. Azerbaycan Ekonomisine Genel Bakış

Azerbaycan 1991 yılında bağımsızlığını ilan etmiştir. Bağımsızlık yıllarının başlarında ülke çok büyük sorunlarla karşı karşıya kalmıştır. SSCB sistemine bağımlı olan ekonomik yapının çöküşü, sınırda savaşın olması ve bu savaş sonunda topraklarının %20’sini kaybetmesi, 1 milyon vatandaşın kendi ülkesinde mülteci durumda kalması ülke adına çok büyük sorunlar ortaya çıkarmıştır. 1991-1994 yılları arası ülkenin genel durumunda ve özellikle de ekonomi alanında kaos yaşanmıştır. Bu yıllarda ekonomik büyüme büyük oranlarda negatif değerler almıştır. 1991 yılında GSYİH %7,8, 1992 yılında %22,6; 1993 yılında %23,1; 1994 yılında %19,4 ve 1995 yılında %11,8 oranında eksi değerler almıştır. (Karaca vd. 2016: 22)

1991-1995 yılları arası %60 oranında gerileyen Azerbaycan ekonomisi, 1996 yılında itibaren İMF ve Dünya Bankası ile yürüttüğü politikalar sayesinde ekonomik açıdan büyüme trendine girmeyi başarmıştır. Azerbaycan eski SSCB devletleri arasında en hızlı büyüyen ülke olmuştur.

Azerbaycan ekonomisinde 1996 yılından itibaren büyüme yaşanmıştır. Bu büyümenin başlıca sebebi doğrudan yabancı yatırımlardaki artış ve hidrokarbon sektöründeki büyümedir.

1998 yılında Rusya krizinden etkilenmesine rağmen Azerbaycan’ın %10 civarında büyümesinin ardında dünya petrol fiyatlarındaki artış, yabancı sermayenin ülkeye girişi ve inşaat sektöründeki gelişmeler yer almaktaydı.

İlk defa Azerbaycan 2000 yılında iki rakamlı büyüme sağlamıştır. %11,1’lik bir büyüme oranı ile bağımsız devletler arasında en çok büyüyen ülke olmuştur.

2006 yılında %34,5 oranında büyüyen GSYİH en yüksek dereceyi göstermiştir. (Bulut vd. 2009: 1)

Petrol gelirlerinin ülkeye girmesi ve Kalkınma Programlarının doğru şekilde yürütülmesi sonucu 2014 yılında GSYİH 75 milyar dolara ulaşmıştır. Yalnız 2015 yılında dünya petrol fiyatlarındaki düşüş sebebiyle ülkenin elde ettiği döviz gelirleri azalmış ve bunun sonucu olarak Azerbaycan Merkezi Bankası iki defa devalüasyona gitmek zorunda kalmıştır.

2015 yılında sektörlerin GSYİH içerisindeki dağılımları: %39 Sanayi, %13 İnşaat, %8 Ticaret, %4 Taşımacılık, %2 İletişim ve %29 ile diğer sektörler şeklinde gerçekleşmiştir. (Aras ve Süleymanov 2016: 31)

2001 yılında %49’luk bir yoksulluk oranına rağmen, 2014 yılında Azerbaycan kişi başına düşen milli gelir ile ( 7790,8 $) ile üst orta gelirli ülkeler grubuna girmeyi başarmış ve yoksulluk oranı yüzde 5’e kadar gerilemiştir. Ayrıca 2010 yılından beri İnsani Gelişmişlik Endeksi (HDI) kapsamında “yüksek insani kalkınma” ülkesi haline gelmiştir. (ADB, 2014:1). Bu değerlere ait verilere Çizelge 2.1.’de yer verilmektedir.

Çizelge 2.. Azerbaycan’ın GSYİH Değerleri

Yıllar	Değişim	Milyar Dolar
1991	-7,8	8,79
1992	-22,6	4,99
1993	-23,1	3,97
1994	-19,7	3,31
1995	-11,8	3,05
1996	1,3	3,18
1997	5,8	3,96
1998	10	4,47
1999	7,4	4,58
2000	11,1	5,27
2001	9,9	5,71
2002	10,6	6,24
2003	11,2	7,28
2004	10,2	8,68
2005	26,4	13,25
2006	34,5	20,98
2007	25,5	33,05
2008	10,8	48,85
2009	9,41	44,29
2010	5,0	52,9
2011	0,1	65,95
2012	2,2	68,73
2013	5,8	73,56
2014	2,8	75,2
2015	1,1	53

Kaynak: http://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.KD.ZG?locations=AZ

2.2.2. Kişi Başına Düşen Milli Gelir

Çizelge 2.2’de göründüğü gibi 1990-1994 yılları arası Azerbaycan’da ekonomik çöküşün yaşanması sebebiyle kişi başına düşen milli gelir düzeyi çok düşük seviyelerde gerçekleşmiştir. Azerbaycan’ın bağımsızlığı kazandığı yıldan bu yana en düşük milli gelir düzeyi 98,3 dolarla 1991 yılında gerçekleşmiştir. 1996 yılından itibaren hızlı bir artma eğilimine giren milli gelir 2005 yılında 1579,8 dolar seviyesine yükselmiştir. 2008 dünya krizi Azerbaycan ekonomisini etkilemiş ve 2008 yılında 5603,3 dolar seviyesinde gerçekleşen milli gelir, 2009 yılında 5018,2 dolara kadar gerilemiştir. 2010 yılından yeniden artan milli gelir seviyesi 2014 yılında 7790,8 dolara kadar yükselmiştir.

Çizelge .2. Kişi Başına Milli Gelir

Yıllar	Milli Gelir ($)
1990	346,3
1991	98,3
1992	180,4
1993	179,9
1994	217,9
1995	310,3
1996	416,1
1997	513,2
1998	570,6
1999	582,9
2000	662,9
2001	710,5
2002	768,9
2003	888,5
2004	1048,5
2005	1579,8
2006	2471,6
2007	3841,7
2008	5603,3
2009	5018,2
2010	5922,0
2011	7285,0
2012	7594,3
2013	7977,4
2014	7790,8

Kaynak: http://www.stat.gov.az/source/system_nat_accounts/

2.2.3. Enflasyon

Çizelge 2.3.’ün incelenmesi sonucu 1993-1995 yılları arası Azerbaycan’da hiper-enflasyon yaşandığı görülmektedir. Bu düzeyde enflasyon gerçekleşmesinin en önemli sebebi o dönemlerde sınırda Ermenistan ile savaşın yaşanması sonucu ülkenin sürekli zorunlu olarak para emisyonu uygulamasıdır. 1994 yılında enflasyon %1,662 oranında gerçekleşmiştir. 1996 yılından itibaren enflasyon düzeyinde hızlı bir düşme meydana gelmiş ve 2001 yılındı enflasyon oranı %1,5 kadar gerilemiştir. Enflasyon oranlarındaki bu düzeyde azalmanın arkasında yürütülen sıkı para politikaları yatmaktadır. 2008 Dünya Krizi zamanı Azerbaycan’da enflasyon %20 düzeyine yükselirken, 2015 yılında %4,1 civarında gerçekleşmiştir. (Karaca vd. 2016: 29)

Çizelge 2.. Azerbaycan’da Enflasyon Oranları

Yıllar	Enflasyon oranı (%)
1992	-10.63
1993	1,128.0
1994	1,662.2
1995	411.76
1996	19.8
1997	3.67
1998	-0.78
1999	-8.5
2000	1.8
2001	1.55
2002	2.78
2003	2.23
2004	6.71
2005	9.68
2006	8.37
2007	16.6
2008	20.8
2009	1.4
2010	5.7
2011	7.85
2012	1.01
2013	2.39
2014	1.39
2015	4.17

Kaynak: http://data.worldbank.org/indicator/FP.CPI.TOTL.ZG?locations=AZ

2.2.4. İşsizlik

Çizelge 2.4’de verilmiş olan Azerbaycan’ın bağımsızlık yıllarındaki işsizlik oranlarını inceleyecek olursak 1991 yılında %5 oranında gerçekleşen işsizlik, 2000 yılında %11,8 bir gösterge ile en yüksek düzeyde gerçekleşmiştir.2000 yılından itibaren azalma eğilimine giren işsizlik oranı 2009 yılında %5,7 oranında gerçekleşmiştir. Sonraki yıllarda ciddi oranda değişiklik göstermeyen işsizlik oranı 2014 yılında %5,2 olmuştur.

Çizelge 2.. Azerbaycan’da İşsizlik

Yıllar	İşsizlik (%)
1991	5.0
1992	8.1
1993	8.1
1994	7.5
1995	6.5
1996	4.7
1997	6.6
1998	7.2
1999	5.2
2000	11.8
2001	10.9
2002	10.0
2003	9.2
2004	8.0
2005	7.3
2006	6.6
2007	6.3
2008	5.9
2009	5.7
2010	5.6
2011	5.4
2012	5.2
2013	5.0
2014	5.2

Kaynak: http://data.worldbank.org/indicator/SL.UEM.TOTL.ZS?locations=AZ