Muskul to’qimalariga qisqaruvchanlik , qo’zg’aluvchanlik va o’tkazuvchanlik kabi 3 ta fiziologik xususiyatlar xos.
Ko’ndalang- targ’il muskullar tolalardan iborat bo’lib, muskul tolasi parda – sarkolemma bilan o’ralgan qisqrish qobiliyatiga ega bo’lgan miofibrillalardan iborat. Miofibrillalar o’z navbatida ikki xil yo’g’on va ingicka iplardan tuzilgan. Yo’g’on
iplar miozin oqsil moddalardir, ingichkasi esa aktin modalaridan tashkil topgan. Sarkolemmaning protaplazmasi juda ko’p sarkoplazmatik kanalchalardan tashkil topgan to’rchalardan tuzilgan. Kanalchalar devori moddalarni tanlab o’tkazadi. Muskullar tinch turgan paytda sarkoplazmadagi Ca++ konsentratsiyasi sarkoplazmatik to’rlarga qaraganda bir qancha past bo’ladi. Muskullar qo’zg’alganda esa aksincha Ca++ zudlik bilan sarkoplazmaga o’tib , miozin oqsilini aktivlashtirib , ATF ni parchalaydi .
Shunday qilib , muskulning qisqarishi uchun zarur bo’lgan energiya paydo bo’ladi.
Odatda skelet muskullari harakatlantiruvchi(motor) nerv tolalarining impulslari orqali qisqaradi. Odamda hajmi katta bo’lgan 100 ga yaqin muskul tolalarini bitta nerv tolasi (akson) impulse ta’minlasa , kichik muskullarda taxminan beshta muskul tolalariga bitta nerv tolasi tarqaladi. Shuning uchun har bir akson tarqaladigan muskul tolalari bilan bilan birga motor birligi deb ataladi.
Nerv to’qimasiga qaraganda muskul to’qimasi bir muncha sekinroq qisqaradi. Muskul tolasining biror qismida qisqarish yuz bergan zahoti u muskul bo’ylab tarqaladi.
Izotonik qisqarishda , muskul tolasining uzunligi o’zgarsad uning taranglik darajasi unchalik o’zgarmaydi.
Izometrik qisqarishda esa muskul tolasining uzunligi o’zgarmaydi-yu , lekin unga ancha zo’r keladi. Izotonik va izometrik qisqarishlarni alohida muskullarda kuztishimiz mumkin. Lekin odamm organizmida bunday qisqarishlar bo’lmaydi. Chunki muskullar bo’gimning bukilishi orqali qisqarganda o’zining taranglanish darajasini namoyon qiladi.
Muskullar isqarganda o’zining og’irligiga nisabtan bir necha marta ortiq yukni ko’tara oladi. Muskul kuchi uning ko’tara oladigan yuk miqdori bilan o’lchanadi. Muskul kuchi uning ko’ndalang kesimi miqdoriga qarab aniqlanadi. Muskulning 1 sm kv ko’ndalang kesimi o’rtacha 10 kg gacha yuk ko’taradi. Bu muskul kuchiga absolyut muskul kuchi deyiladi.
Muskullarning absolyut kuchi odam yelkasiga yuk qo’yilib oyoq uchida turish orqali aniqlanadi. Bunda bolder muskullari taranglashib yukni ko’taradi.Ko’tarilgan yuk miqdorini bolder muskulining ko’ndalang kesimiga bo’lish kerak. Jismoniy mashq natijasida muskul tolalari yo’g’onlashib bir-biridab uzoqlashadi. Shunday qilib muskul ko’ndalang kesimining hajmi va kuchi ortadi. Muskullar yuk miqdori o’rtacha bo’gandagina ko’proq ish bajaradi. Yuk miqdorining oshishi yoki kamayishi tez orada charcjashga olib keladi. Shu bilan birga muskullarning ish ritmi bir xil bo’lishi shart. Agarda ish ritmi tezlashsa yoki kamaysa ham tez charchashga olib keladi. Shuning uchun jismoniy ishni hamda sport bilan shug’ullanishni ham bir xil ritmda bajarish maqsadga muvofiqdir.
Dostları ilə paylaş: