TAR 102 KARŞILAŞTIRMALI DÜNYA TARİHİ
Dersi Veren: Yrd. Doç. Dr. Nurşen GÖK
DERSE GİRİŞ
On Dört Haftalık Ders İki Bölümden oluşacaktır
1. BÖLÜM: DÜNYA DENGESİ (1500-1750)
2. . BÖLÜM: MODERN DÜNYANIN KURULMASI (1750-2000)
Her hafta için birincil kaynak okumaları yapılmaya çalışılacak. Doğrudan ders konuları ile ilgili belirli konular ve temalara dair kaynaklar tanıtılacak.
Her haftanın son dersinde kısmen birincil kaynaklar yorumlanacak, kısmen haftanın ana temaları ve sorunları tartışılacak. Konularla ilgili tarihsel filmler veya belgeseller dönem boyunca öğrencilerle buluşacak.
Kaynakça: Dersin arka planını oluşturmak üzere C. Ponting, Dünya Tarihi, 2.Basım, İstanbul, 2011 kitabı izlenecek, her ders ilgili konuya göre öğrenciye ek kaynakça verilecektir.
HAFTALARA GÖRE DERS PROGRAMI
1. HAFTA
DÜNYA DENGESİ-MERKANTİLİST ÇAĞ (1500- 1750)
I- KEŞİFLER VE YAYILMA
Erken Keşif Seferleri Ve Asya Ticareti/
Atlantik Ve Hint Okyanuslarında Avrupa Genişlemesi: Merkantilist Çağ (1500-1750)
Avrasya Ekonomileri: Osmanlılar, Hindistan ve Çin
Osmanlı Yayılması Ve Doğu-Batı Ticareti
Ön Okuma: MS. 1000’de Dünya içinde12.2.1. Hint okyanusu dünyası s.331-336
Okuma Araştırma: Ponting, s. 15.11. Atlantiğe açılmak s.451-454; Bölüm:V: Dünya Dengesi (1500-1750) s.456-486.;
Bartoleme Casas, Brevissima Relacion (Kısa Rapor), Batıya Yön Veren Metinler, CII. Derleyen: Alev Alatlı, Kapodokaya, 2010, s.512-514/ Papa III. Paul, Burgos Yasaları, Batıya Yön Veren Metinler, (Yeni Siyaset -Eski Dünyanın Yeni Dünyaya katkısı Nedir? Bölümünde), s.508-512.,
Gomes Eannes De Azuara, Ginenin Keşfi ve Fethedilmesi Kroniği, Batıya Yön Veren Metinler, s.509-510, (kölelerin yol açtığı acıma duygusu bölümü)
Howard Zin, Amerika Birleşik Devletleri Halklarının Tarihi, Ankara, 2005 (orijinal basım 1980) s.7-26: Kolomb, yerliler ve İnsanlığın Gelişmesi Adına
ERKEN KEŞİF SEFERLERİ VE ASYA TİCARETİ/ ATLANTİK VE HİNT OKYANUSLARINDA AVRUPA GENİŞLEMESİ: MERKANTİLİST ÇAĞ (1500-1750) /Tartışma: Irkçı düşüncenin doğuşu süreci
-
Kolomb’un dünyası
-
Avrupa’nın Yükselişi
-
Erken Dönem Dünya Ekonomisi: Atlantik ve Hint Okyanusları
-
İspanyollar ve Portekizliler tarafından Amerika’nın fethi
-
Yerel ticaret ağlarının (Aztek ve Maya imparatorluklar tarafından düzenlenen) Atlantik ticareti (İspanyol ve Portekiz kronu tarafından düzenlenen) ile yer değiştirmesi.
-
İspanyol ve Portekiz genişlemesi arasındaki farklar.
-
15. Yüzyılda Afrika'da ve Hint Okyanusunda Portekizler: Ticari üslerin kurulması ve ticaret ağı.
-
Amerika'da İspanyollar.
-
Demografik çöküş ve kölelik: Plantasyon ekonominin kuruluşu.
-
Latin Amerika'daki yeni siyasi ve ekonomik yapıların ortaya çıkması.
-
Gümüş Akışı: Avrupa için karma bir nimet
-
İspanyol ve Portekiz gücünün düşüş nedenleri.
-
Hollanda’nın (Duch) yükselişi: Alçak Ülkelerin iç koşulları, tüccar ve zanaat loncaları arasındaki ve şehir ve kırsal arasındaki mücadele.
Okuma metnine ilişkin sorular: Ponting, V. Bölüm: Dünya Dengesi (1500-1750), s456-486.
-
“Portekizlilerin Afrika kıyılarındaki faaliyetlerinin amacı” Ümit Burnunu geçmek ve Hint Okyanusu’na varmak mıdır? yazar bu konuda daha önce yapılmış olan hangi açıklamaları eleştiriyor? Yazarın tarihe nasıl yaklaşıyor? (anahtar kavram: teleoloji)
-
Atlantik bölgesi ekonomisi hangi temeller üzerine kuruluyor?
-
Metin’den yola çıkarak ırkçılığın temel dinamikleri nasıl açıklanabilir?
-
Atlantik okyanusunda (daha sonra Hint okyanusunda) dolaşan Avrupalılar ile Hint okyanusunda dolaşan Çinliler arasında temel davranış farklılığı nasıl açıklanabilir? (Çin’in Hint okyanusu faaliyetleri için bk. Ponting, s.425,426)
-
Avrupa devletleri Keşfe, kolonileri istismara hangi ölçüde katılmışlardır?
-
Avrupa’nın Dünyada merkezi konuma geçiş süreci konusunda yazarın açıklaması, bu konuda yapılan daha önceki açıklamalarla uyuşuyor mu? Farklılıklar neler. Siz yazara katılıyor musunuz?
-
Yazar Avrupa’nın merkezi konuma geçişindeki avantajlardan bahsederken Avrupa’nın coğrafi avantajının yanı sıra “daha önce Avrasya tarihine egemen olan tarımsal ve ticari toplumların modelinden farklı bir yönde, temel bir dönüşümü gerçekleştirmek üzereydi” demekle neyi kastediyor olabilir?
-
1500-1750 döneminde Batı’daki ekonomik uygulama eğilimlerine dair metinde ip uçları yakaladınız mı?
-
Potasi dağının Avrupalılarca ele geçirilmesinin Avrupa açısından anlamı nedir? Merkantilist uygulamalarla bu konuda bir bağlantı var mıdır? Yerliler için dağın anlamı neydi? Anlam farklılıkları her iki dünya hakkında bize neler söyleyebilir?
-
Yazar 1500-1750 yılları arasında Avrupa’nın Avrasya devletleri karşısındaki konumu ve etkisinde önemli farklılıklar var mı? ( Japonya, Kongo, Çin, Maya örneğinde (yada Atlas ve Hint Okyanusları bağlamında) bu konuyu açıklayabilir misiniz?
-
Drake kimdir? Osmanlı İmparatorluğunda Drake ile karşılaştırılabilir bir figür var mıdır?
-
Sömürge fetihleri (veya denizaşırı imparatorluklar) ve konvansiyonel (geleneksel) fetihler (veya, geleneksel imparatorluklar) arasındaki farkı açıklayabilir misiniz?
-
1500-1750 arası dönemde dünyanın hangi bölgeleri ilişkilendi? Nasıl?
Papa III. Paul, Burgos Yasaları; Kısa rapor; Ginenin Keşfi ve Fethedilmesi Kroniği metinlerine ilişkin sorular :
-
Metinlere refereransla 16. yy deniz aşırı sömürgeciliğinin kurumsal dinamikleri hakkında ne söyleyebilirsiniz?
-
Metinlerde yerliler nasıl tarif ediliyor? Yerlilerin tarifinde Avrupa üstünlük duygusunun etkisi var mı?
-
Metinlerden yola çıkarak Irkçılığın temel dinamikleri konusunda neler söyleyebilirsiniz.?
-
Metinlerin 16. yy Batı ekonomik sistemi ile bağlantısını kurabilir miyiz ? Nasıl ?
-
Avrupa ekonomilerinin on altıncı yüzyılda merkantilizme evrimleştiği derslerde işaret edildi. Kıymetli metaller (altın ve gümüş) böyle bir ekonomik sistem içinde nasıl bir rol oynar? Metinlerle bu konuda nasıl bağlantı kurabiliriz?
-
Las casas’ın tutumu nasıl açıklanabilir?
Merkantilizm: (Server Tanilli, Uygarlık Tarihi, İstanbul, 1981, s.74,75.)
16.yy.ın iktisadi düşüncesi Batı açısından Merkantilizmdir. Tacir anlamına gelen Latince kelime “merkantor”dan gelen bir kelime.
“Bir ülkenin zenginlik kaynağı nedir ?” sorusuna Batıda verilmiş ilk tutarlı yanıttır.
Merkantilistlere göre:
-
Bir ülke ne denli para ve değerli madene sahip olursa o denli zengin sayılır. Ohalde olabildiğince çok değerli madenin ülkeye girmesini sağlamak gerekir.
-
Ülkeye değerli madenin girişi dış ticaretle olur. Ülkeye en çok gelir sağlayan ticaret ise, ülkenin kendi tacirleri aracılığıyla ve kendi ticaret filosuyla yapacağı ticarettir.
-
Dış satım maddeleri hammadde değil de işlenmiş mallarsa daha çok kar bırakır
-
Merkantilist politikanın başarıya ulaşabilmesi için devletin iktisadi alana müdahale etmesi gerekir. Bu denetimden amaç “sermaye birikimini “ ulusal sınırlar içinde korumaktır. Böylece başka uluslar karşısında güçlenmektir.
Gelişen ticaret burjuvazisini koruyacak üst kuruluş ulus devlet oldu. 16.yy devlet düşüncesini Batı açısından ortaya koyan düşünür “Makyevelli” oldu.
Öteki ülkelerden daha çok ulus devlet niteliği kazanmış olan İngiltere-İspanya ile birlikte- merkantilizmin ilk uygulandığı ülke oldu.
-
Keşif sonrası (Server Tanilli, Uygarlık Tarihi, İstanbul, 1981, s.57.)
-
Papa 9. Alexander, 1493’de bir boylam çizgisi çekerek dünyayı Portekiz İspanya arasında bölüştürdü. Buna göre Asor adası 370 mil batısından geçen çizginin doğusu (Afrika Asya) Portekiz, batısı (Amerika) İspanya’ya verildi..
-
Portekiz Hint okyanusu işgalleri sonrası Venedik, Mısır Müslüman Hükümdar ile iş birliği yaparak Süveyş kanalı için çalıştı. Konuyla daha sonra Sultan Selim ilgilendi, zira mısır Osmanlı hakimiyetine girdi.…Selim Süveyş kanalını açtırmaya çalıştı.. Kanuni Hint’teki Türk devletleriyle el ele vermek istedi..
-
Portekiz Kızıl Denizden Çin’de Kantona değin olan bölgeyi sömürgeleştirdi..Amerika’da Brezilya ayrıca sömürgesiydi.
Colomb Geldiğinde Amerika yerlileri
Amerika insanların M.Ö. 12 bin dolaylarında yerleştikleri son büyük bölgeydi.
Bering boğazı kapanmadan Asya’dan Amerika’ya geçen insanlar Kolomb geldiğinde, Kuzey ve Güney Amerikanın geniş toprakları üzerinde yayılmış olarak sayıları 75 milyonu bulmuştu. 25 milyonu Kuzey Amerika’da yaşıyordu.
Toprak ve iklimin hazırladığı farklı çevrelerde yüzlerce farklı kabile yaşamı olmuştu. En az iki bin dil konuşuyorlardı.Tarımı geliştirmişler, kendi kendine büyüyemeyen bakım gerektiren Mısır!ı yetiştirmişlerdi.Yer fıstığı, kakao, tütün ve kauçuk yetiştirebiliyorlardı.
Kızıl derililer kendiliklerinden, Asya Avrupa ve Afrika'da diğer insanların o sıralar yaşadıkları tarımsal devrimi yaşamaktaydılar.
Bazıları eşitlikçi toplum, bazıları din adamı yönetici için artı üretmiş durumda. Yerleşik toplumlar. M.Ö 1000 de Mısır, Mezopotamya'da bulunanlarla karşılaştırılabilecek yapıları, şimdi New Mexsico’da yaşayan Zuni ve Hopi yerlileri inşa etmeye başlamışlar. Her köyde içinde yüzlerce odanın bulunduğu düşmandan korunmak için saklanabilecekleri, yapılar olan. Kayalıklar ve dağlara gizlenmiş köyler inşa etmişler. Sulama kanalları, barajlar kurmuşlar Seramik sanatı, sepet örme, pamuktan elbise yapmayı öğrenmişlerdi.
İsa ve jul Sezar dönemine gelindiğinde “Toprak tepe heykeltıraşları” kültü Ohio nehri bölgesinde gelişmiş. Binlerce azman heykel. Biri bile 439 dönümü kaplayıp 56. 315 metre boyunda olabiliyor.eşya silah değiş tokuşuna dayanan ticaret. M.S 5. yüzyılda bu kült söner
Bir başka kültür misisippi vadisinde Cahokia Kızılderili kentinde alet yapanlar….bakır oymacıları
Mal ortak özel mülkiyete yabancılar. Yoksul yok yoksul evi yok…
Kadın saygı görüyor. Soy anneye dayalı…
Howard Zin, Amerika Birleşik Devletleri Halklarının Tarihi, İmge Kitabevi,2005, s. 24,27.
II.HAFTA
DÜNYA DENGESİ-MERKANTİLİST ÇAĞ (1500- 1750)
I- KEŞİFLER VE YAYILMA(Devam)
AVRASYA EKONOMİLERİ: OSMANLILAR, HİNDİSTAN VE ÇİN
OSMANLI YAYILMASI VE DOĞU-BATI TİCARETİ
Okuma ve Araştırma:
Ponting, s. 502-506
Mehmet Genç, “Osmanlı İktisadi Dünya Görüşünün İlkeleri” Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi içinde, Ötüken yayınları, İstanbul, 2000, s.44-52.
Tartışma: “Amerika’yı “ kim” keşfetti?/ Osmanlı Amerika Kıtası hakkında ne biliyordu?
Fuat Sezgin, Amerika’nın Müslümanlar Tarafından Kristof Kolomb Öncesi Keşfi, http://www.tuba.gov.tr/tr/haberler/bilim-dunyasindan-gorusler/175-Amerikanin-Muslumanlar-Tarafindan-Kristof-Kolomb-Oncesi-Kesfi--28-Temmuz-2006-31.html
Ponting okuması yaparken lütfen şu soruları yanıtlamaya çalışın:
Ticaret yolları keşiflerden sonra hemen değişti mi? Ticaret yollarının kullanımı nasıl bir seyir izliyor? Şehirlerin konumlarında ticaret açısından değişim var mı?
Keşiflerden sonra Avrasya’nın Doğusunun dünya içindeki konumu değişti mi? Konuyla ilgili farklı yaklaşımlar nelerdir?
Avrasya’nın Doğusunda ve Batısında tüccarın devlet karşısındaki konumu farklılık gösteriyor mu? Devletlerin ticaret karşısındaki tutumlarında farklılık var mı? Ponting’in bu sorulara verdiği yanıt, verilen başka yanıtlarla uyuşuyor mu?
Tüccarın rolü incelenen dönemde (1500-1750), daha önceki dönemlere göre farklılaştımı?
A. YAKLAŞIMLAR
1-Avrupa yayılmasının nedeni olarak Osmanlı yayılması: çökmüş bir teori
2-Bir çıkmaz sokak olarak Osmanlı Yayılması: teleolojik bir bakış açısı
3-Paylaşılan dinamikler: Osmanlı yayılmasının İspanyol ve Portekiz yayılmasıyla karşılaştırılması.
B.PAYLAŞILAN DİNAMİKLER
1-Sınır gelenekleri
a. Sınır
b.Devlet-Kurum
c. Emperyal bir bağlamda sınır gelenekleri: gaza ve reconquista karşılaştırılması
2-Ticari rol
a. Osmanlı ekonomik görünümünün Merkantilizm ile karşılaştırılması
i.Fiscalism
ii.Provizyonizm
iii.Gelenekçilik
b. Hint Okyanusu'na Osmanlı katılımı ve Doğu-Batı ticareti
3-Askeri teknoloji ve coğrafi bilgi
a. Erken adaptasyon ve barut teknolojisinin kurumsallaşması
b.Osmanlı donanmasının gelişimi
c.Kartografi ve coğrafi bilgisinin yayılması
Terimler / İsimler / Tarihler
teleoloji
sınır
Reconquista
Gaza
Ticaret anlayışı
Provizyonizm
Fiskalism
Sokollu Mehmed Paşa (1561-1579)
Piri Reis, Kitab-ı Bahri ve dünya haritası
Tarih-i Hind-i Garbi/Batı Hint Tarihi(1583) (Hadis-i Nev Emir Mehmed bin Emir Hasan Suudi
Tarih-i Hind-i Garbi Kitab-ı Bahri
http://www.iub.edu/~iuam/online_modules/islamic_book_arts/exhibit/early_printed_books/history_of_the_west_indies.html
3. HAFTA
DÜNYA DENGESİ -MERKANTİLİST ÇAĞ (1500-1750)
II- BARUT İMPARATORLUKLARI VE DEVLETLERİ
Osmanlı İmparatorluğu (1300-1922) /Osmanlı Mutlakiyeti Ve Sınırları
Safevî Devleti (1501-1722) - İran Dünyası
Özbek İmparatorluğu
Babürlü İmparatorluğu (1526-1858)
Japonya: İç savaş yeniden birleşme
Avrupa: gerçeklik ve rönesans- Avrupa’ya özgü devletin yükselişi:
Okuma ve Araştırma: Ponting, 507-552; Jack Goody, Tarih Hırsızlığı, 2. Basım, İstanbul, 2012 (Orijinal basım, Cambridge universitie Pres, 2006)
Batıya Yön Veren Metinler, C.II, Der: Alev Alatlı, Kapadokya, 2010 içinde: Niccola Makyavelli, Prens, s.491 ve Sör Thomas Elyot, Governor s.486
Henry Peacham(1576-1644) Mükemmel Centilmen, Batıya Yön Veren Metinler, Der: Alev Alatlı, Kapodokya, 2010, s.445-449.(15-17.yy arasında yayınlanan adabımuaşeret kitaplarının tipik örneği)
Mustafa Ali (1541-1600), ''Görgü ve Toplum Kuralları Üzerinde Ziyafet Sofraları''
Önerilen belgesel: Babür İmparatorluğu
http://www.youtube.com/watch?v=gH5kzC3zhv0
Önerieln Film: Floransa (6 Mart Çarşamba)
Önerilen Film: Venedik Tüccarı
Tartışma: Avrupa’da Devletlerin İnşasına İlişkin Düşünceler
Tartışma: Asya’da Mutlakiyetçilik
“Yamamoto Tsunetomo, (1659-1719), Harakiri ve samuray’ın Yolu” Adlı eseri ve
Aurangzeb’in Cizye üzerine fetvası hakkında bilgi sahibi olunuz.
Tartışma: Prens’in Gücü
Mükemmel Centilmen ve Mustafa Ali, Mustafa Ali'nin ''Görgü ve Toplum Kuralları Üzerinde Ziyafet Sofraları'' metinlerine ilişkin aşağıdaki soruları yanıtlamaya çalışın lütfen.
- yazarlar bu görgü metinleri aracılığıyla ne yapmayı düşünüyorlar?
-Saraylı kimdir? Mustafa Ali ve Henry Peacham tarafından açıklanan saraylı figürünü karşılaştırın?
-İki yazar "medeniyet normları"nı nasıl tarif ediyor? "Nezaket normları" konusunda hangi noktada birleşiyor hangi noktada ayrılıyorlar?
Barut İmparatorlukları Öncülleri
-Arap-Müslüman halifeliğin yükselişi ve çöküşü
Müslüman toplumların feodalizasyonu
-Bir çift elit: ikta sistemi tarafından desteklenen askeri yönetici elit (. Umera, amir’in çoğulu) ve vakıflar tarafından desteklenen. sivil dini elit (ulema, alim’in çoğulu)
Erken modern dönemde güçlü devletlerin yükselişi arkasında faktörler
1. Moğol siyasi mirası
2.Silah Gücü teknolojisi
3. Göçebelik üzerinde tarım medeniyetinin zaferi
4.Ekonomik büyüme
Ayrıca:
5. Yeni bir hanedanın kendi imparatorluğu için etkili bir sosyal taban oluşturma yeteneği
Osmanlılar
-Başlangıçta gazilerin desteğine dayanıyordu. Göçebeler, dervişlerin desteğinde bir sınır devleti,
-Kul ordusu yaratılması; devşirme kurumu
Devlet bürokrasisi içine ulema ve artan önemi
Safeviler
-Başlangıçta, Azerbaycan ve Anadolu göçer nüfusu arasında güçlü izleyicileriyle Sufi düzen
- "aşırı" Şii fikirlerin kademeli benimsenmesi; dini karizmanın siyasi güce de dönüşümü, "Kızılbaş" olarak bilinen Türkmen takipçilerin Safeviler için askere dönüşmeleri.
-Bir kez bir monarşi olarak kurulan, Safeviler de kendi iktidar tabanlarını çeşitlendirdi, Türkmen askerlerini Ermeni Çerkez ve Gürcülerden köle askerlerle dengeledi; sivil idare için giderek Farsça konuşan bürokrasiye dayandı ve devlet dini olarak ortodoks Şiiliği benimsedi Sufi şeyhlerden ziyade ulema tarafından temsil edildi.
Babür İmparatorluğu
- Babürlüler Hindistan’ı ilk fethettiklerinde, Orta Asya ve Afganistan askeri yönetici elitine ve İranlı Müslümanlardan bir sivil bürokrasiye dayandı.
-Daha sonra kendi egemen sınıfıyla Hint Müslüman ve Hint Raca elitlerini içeren bir sosyal taban oluşturdu.
-Gayrimüslimlere uygulanan cizye vergisi kaldırıldı.
-Köle askerler kullanılmadı
OSMANLI MUTLAKİYETÇİLİĞİ VE SINIRLARI (15. YY ORTALARINDAN 17. YY’A)
Oryantal Despotluk paradigması ve bu paradigmanın eleştirisi
16. ve 18. yüzyıllarda Osmanlı İmparatorluğu Avrupalı düşünürler tarafından Avrupa siyasi rejimlerin antitezi olarak kavramsallaştırıldı. Avrupalı düşünürler, Osmanlı rejiminin Oryantal Despotluk olarak karakterizesinde, sultanın ve onun köle kökenli yönetici sınıfının mutlak hakimiyetini ve ayrıca aristokrasinin ve hükümdarın gücünü kontrol eden bağımsız bir hukukun yokluğunu vurguladılar.
Bu modelin pek çok sorunu vardır: Birincisi ve en önemlisi, bu erken modern Osmanlı siyasal rejiminin toptan bir basitleştirilmesidir; ikincisi, Osmanlı siyasal düzenin statik olmadığı ve var olduğu altı yüz yıl boyunca kendisini birçok kez yeniden oluşturduğu gerçeğini gözden kaçırıyor; üçüncü olarak da erken modern Avrupa düşünürlerinin kendi politikalarında gelişen mutlakıyet biçimleri hakkında 'kaygılarını yansıtıyor.
Padişah ve saltanat
Padişahın mutlak gücünün saltanat unvanları aracılığıyla ifadesi: Allah’ınyer yüzündeki gölgesi (Zıllullah) veya yeryüzünde Allah'ın vekili (Halifetullah) olarak Sultan.
Padişahın mutlak gücünün sarayın mimari düzeninde ifadesi.
Padişahın mutlak gücünün saltanat töreni olarak ifadesi
Sultanın gücünün onun varlığından çok yokluğuyla ifadesi daha sultanın gücünün ifadesi gün-gün yönetim gelen padişahların çekilmesi ve saltanat makamının impersonalization için uzun vadede elverişli idi. Bu eğilim 16. yüzyıl sonlarında zaten belliydi.
Kul elitler
Diğer birçok önceki Müslüman hanedanları gibi Osmanlı padişahı dışında hiçbir siyasi bağlılığı yoktu.
-
Devşirme uygulaması,
-
Enderun içinde sıkı bir eğitim
-
Evlilik yoluyla kraliyet ailesine bağlanma, kul üst saflarında olma
Kullar Osmanlı askeri yönetimi için önemli olduğu gibi Osmanlı yönetici elitinin tüm üyeleri köle kökendendi.
Tımar kurumu
Ikta ile karşılaştırma
Timarlar farklı önlemlerle kontrol altında tutuldu: tahrir ve kadı tarafından denetlenme
Ulemâ kadı, müderris, müftü olarak birçok önemli işlevleri yerine getirmiştir.
Onlar da daha büyük ölçüde devlet bürokrasisiyle bütünleşti. En üstte Şeyhülislam ile hiyerarşik bir yapısı oluştu.
Ulemanın bürokratikleşme sınırları.
Osmanlı hukuk kültürü ve padişahlık yetki sınırları: Şeriat ve örfi kanun
On altıncı yüzyılın sonlarında Osmanlı siyasi rejimin dönüşümü
Ayan’ın ortaya çıkışı.
AVRUPA: GERÇEKLİK VE RÖNESANS- AVRUPAYA ÖZGÜ DEVLETİN YÜKSELİŞİ:
Rönesans:
-
Rönesansın19. ve erken 20. yüzyıl yorumu: Ortaçağ döneminden keskin bir kopuşa ve modern Avrupa'nın doğumuna odaklanış.
-
Aydınlanma ve15. ve 16. yüzyılların Avrupa kültürü yorumundaki modern düşünceler.
-
Daha önceki yorumların 20. yüzyıl eleştirisi ve güncel yaklaşımlar.
Avrupa’ya Özgü Devletin Yükselişi
Avrupa’ya özgü devletin yükselişine dair bir açıklama:
Askeri devrimin yarattığı baskılar, büyük orduları finanse etme zorluğu Avrupa’da devletin gelişmesine temel oluşturdu. (Ponting, s.546)
Devletin askeri ihtiyaçları çoğaldıkça idari yapı değişmek zorunda kaldı. Bürokratikleşti. (Ponting, 550)
Avrupa’da devletin gelişimine dair tartışılabilir diğer açıklamalar:
1300’evrensel imparatorluk ve evrensel kilisede gerileme başlayınca, devletler bir ilerleme sürecinin parçası olarak ortaya çıktı. Daha önce var olan ulusları bünyesine kattı. Bu devletler temsili yada yarı demokratik bir yönetim, sınırlı kontrollü devlet gücü, hukukun üstünlüğü, yerel özgürlüklerin ardından zamanla politik hakların tüm yurttaşları kapsaması ve yaygınlaşmasıyla karakterize edilerek ortaya çıktı.
Dört etken bu süreçle ilintili kılınmakta.
-
1-iyi tanımlanmış süreklilik taşıyan bir toprak parçası halinde bir araya getirilen siyasi birimler.
-
2-kaldırılan yerel ayrıcalıklar ve artırılan vergilerle gücün giderek daha fazla merkezileşmesi
-
3-Dışarıda savaş yapılması, içeride zorlayıcı güç tekeli
-
4.Bir devlet yapısının, bürokrasinin yaratılması ve toplumdaki diğer kurumların üzerinde olan kanunların yaratılması. (Ponting, s. 546)
Bu düşünceler Avrupa’da devletin ortaya çıkış süreciyle ne kadar ilişkili?
-
Avrupa’da tarihin herhangi bir anında merkezi imparatorluk yada devlet var mıydı? Avrupa’da ulusal devletler oldu mu? Avrupa devletlerinden her hangi biri temsile dayanmakta mıydı? Ekonomideki gelişme merkezi devleti yaratmış olabilir mi?
Floransa: 1430 iktidara Medici yükselişi
Alpha
İtalyan Niccolo Macchiavelli, Prens, 1513 16.yy devlet düşüncesini belki en iyi dile getiren ve ilkelerini ortaya koyan düşünür (Server Tanilli, Uygarlık Tarihi, İstanbul, 1981, s.75)
Genel olarak, geç 15. yüzyıl boyunca: devlet bürokrasisinin büyümesi, yeni vergilendirme politikaları, orduların oluşumu mutlakıyetçi yönetimlerin temellerini atacaktır.
Onyedinci yüzyılda devlet inşası-farklı yollar: İngiltere ve Fransa.
Kardinal Richelieu (1585-1642) Kardinal Mazarin (1602-1661)
Oliver Cromvel
4. HAFTA
DÜNYA DENGESİ-MERKANTİLİST ÇAĞ
III- 17. YÜZYIL KRİZİ VE SONRASI
17. Yüz Yıl Krizi
Çin’de kriz- Minglerin devrilmesi
Osmanlı İmparatorluğu’nda kriz
Batı Avrupa’da kriz-İngiliz Devrimi ve Politik Reform
Doğu Avrupa’da kriz-Serflik
Toparlanma
Çin İstikrar ve Refah
Tokugawa Japonyası
Osmanlı İmparatorluğu
Mutlakiyetçiliğin zirvesi: 4. Lui Fransası
Okuma ve Araştırma: Ponting, s.553-578
“Yamamoto Tsunetomo, (1659-1719), “Harakiri ve Samuray’ın Yolu” Adlı eseri hakkında bilgi sahibi olunuz.
Voltaire (1694-1778) , İngiliz Mektupları
Montesquieu, İran Mektupları
Önerilen Film: Danton
Tartışma: Mutlakiyetçiliğin Eleştirisi
Montesquieu-"Pers Mektupları"-Voltaire-"İngiltere Mektupları"- sorular
- Montesquieu’nun bu mektuplarda 14. Luiyi nasıl eleştirdiğini tespit edebilir misiniz?
- Voltaire İngilizce siyasal rejimini nasıl değerlendiriyor?
- Voltaire'in Fransa ve İngiltere’yi nasıl karşılaştırıyor? Bunun anlamı nedir?
(Mektup 10: Fransız toplumunun feodal karakteri , İngilizce toplumun ticari karakteri, Fransız saray toplumu eleştirisi vb.)?
17. Yüz Yıl Krizi:
1560-1660 yılları arasında sürmesine rağmen bir 17. yy krizi olan kriz Avrasyayı etkileyecek olan 4. krizdi. (ilki M.S. 200 sonlarından 600’e kadar sürdü)(Ponting, s.553)
Osmanlı ve Babürlü imparatorlukları sorunların en kötülerine maruz kalmışlar, hala neredeyse izole olan Japonya’ya bir şey olmamıştı. Çin çok kötü sarsılmıştı. 300 yıllık Ming İmparatorluğu 17.yy ortasında çöktü. Yerini 1911 yılına kadar devam edecek olan Mançu-Ch’ing imparatorluğu aldı. Avrasyanın 17. yy krizinden en çok etkilenen bölgesi, sayısız iç savaş, kıtlık, köylü isyanlarıyla Avrupa oldu.
Krizin Doğası: 16.yy ortasındaki Avrasya’da yer alan tüm devletlerin ortak sorunu süratle artan nüfustu. Kişi başına düşen toprak azaldı. 900-1200 arasını sıcak iklim dönemini takip eden ortalama ısıların yavaş yavaş düşmesi sonucu 16. yy ortasından başlayan küçük buzul çağı 19. yy ortalarına kadar sürdü. Avrupada buzullar 1850’den once geri çekilmeye başlamadılar.
Avrupa’da, Osmanlı İmparatorluğunda, Çinde hububat fiyatları 1500-1650 arasında beş katına çıktı. Bu Amerikadan gelen gümüşün yarattığı enflasyondan kaynaklanmıyordu. Çünkü aynı etkiler Amerikadan gelen gümüşün sadece üçte bir oranında arttığı İngiltere’de de görülebiliyor. (Ponting, s.556)
Köylülerin açlıktan ölmek, isyan etmek, göç etmek dışında başka bir yolu yoktu.
Çin’de Kriz: Minglerin Devrilmesi: Mançu yönetimiyle 1680’ler çinde 19. yy ortasına kadar sürecek refah döneminin başlangıcı oldu.
Osmanlı İmparatorluğu’nda Kriz: Osmalı İmp. 17. yy krizini nispeten zarar görmeden atlattı. 17. yy ortasına gelindiğinde hala Avrasya’daki üç büyük devletten birisiydi.
Batı Avrupa’da Kriz:
17. yy krizi Avrupa’da bir çok nedenle ağırdı.
Köylü hoşnutsuzluğu bir çok ayaklanmaya yol açtı. Bu ayaklanmalar genelde kiliseye ve toprak sahibine karşı değil devlete ve talep ettiği vergiye karşıydı.
17. yy krizinin ve bununla ilişkili askeri devrimin İngiltere dışında Avrupa’nın diğer yerlerinde sonucu hükümdarın sahip olduğu gücün artması oldu.
Meydan Okunan Mutlakiyet : İngiliz Devrimi ve Politik Reform
Oliver Cromwell Mary Stuart & William of Orange
Doğu Avrupa’da Kriz
17. yy krizi Doğu Avrupa’da ilk olarak Moskova’da hissedildi.
Polonya-Litvanya Moskovayı işgali dışında büyük savaşlardan kaçınmayı başardı. Burada askeri devrimin etkisi olmadı. Güçlü bir devletin gelişmesine yönelik baskı gerçekleşmedi. Büyük kriz yüzyılın ortasında yaşandı 1640’ta Krım hanlığının süvarileri yıkıcı akınlar gerçekleştirdiler. …Sorunlar çoğalınca halk Yahudilere saldırdı. (100 bin ölü). Polonya Brendenburg-prusya üzerindeki hakimiyetini kaybetti.17. yy sorunlarının ardından bir toparlanma yaşasa da devlet olarak yok olmasına yol açacak gelişmeler dönemine girmek üzereydi.
Serflik:
Doğu Avrupa sosyal tarihinin Batı’dakinden büyük ölçüde sapmaya başlaması 16. ve 17. yy’da gerçekleşti.Vebanın yarattığı etki burada Serfliğin yeniden dayatılması sonuçlanacak süreci doğurdu. Bu birkaç yüz yıl öncekinden farklı bir durumdu.
Ekonomik daralma sonucu iş olanakları zorlaşan kapitalizm 16. yy. daha çok 17. yy.da toprağa yöneldi. XVI.yy. “ikinci serfleştirme” rejimi yerleşik hale geldi. Malikaneler kiracılı çiftlikler haline gelir.Kapitalist zihniyetli işletmeciler Borç vererek köylüyü bağlamakta, köylü toprağını kaybetmekteydi. Durum Doğu, orta Avrupada özellikle trajiktir. Eskisinden beter senyörlük parangası vurulmuştu. Senyör, işletmenin şefi, girişimci buğday tüccarıdır. Artan buğday talebine karşılık verebilmek için daha çok angarya talep etti. Bohemyada köylü kendine ait toprağı sadece c.tesi işleyebilirdi.Slovenyada, XV. yy.da angarya 10 günle sınırlıydı. XVI.yy.da bu altı ay olmuştu. Bu angaryayı doğrudan sahibi olduğu toprağı işlettirmek için istemekteydi. Doğuda XIX. yy.a kadar sürecek olan bu rejim bu bölgede Batı karşısındaki ilave gerilimlerin birinci derecede sorumlusudur. Fransız devrimi, tek bir darbede köylüyü üzerine çöken feodal haklardan kurtararak bu evrimi sona erdirmiştir. (Fernand Braudel, Uygarlıkların Grameri, İmge Kitabevi yayınları, İstanbul, 2001, s.360-61.)
Toparlanma
Tokugava Japonyası: Merkezileştirilmiş Feodal Düzen
Zirvesindeki Mutlakiyet: 14. Louis yönetimi altında 17. yy Fransası
Merkantilist ekonomik politikalar
Ordunun Modernizasyonu
Dini hoşgörüsüzlük
Protestanlığı bastırma (Nantes Fermanı İptali)
14. Lui
Versail sarayı
14.Lui ve Ailesi
St.Bartholomew katliamı
-Montesqueiu, Pers Mektupları, 1721
Voltaire, İngilizler Hakkında Felsefi Mektuplar.
5.HAFTA
DÜNYA DENGESİ_MERKANTİLİST ÇAĞ
IV- 1700’LERDE DÜNYA
Avrupa’da erken dönem hanedan mücadeleleri
Avrupa’nın çeperindeki güçler: Britanya ve Rusya
Avrupa Savaşı (1792-1815)
Doruğuna ulaşmış Babür İmparatorluğu:
1750’de dünya dengesi
Okuma: Ponting, s.552-579
6.HAFTA
MODERN DÜNYANIN KURULMASI (1750-2000) - KAPİTALİZM ÇAĞI
I-MODERN EKONOMİNİN VE TOPLUMUN KÖKENLERİ
Ayrılan Yollar: Merkantilizm - Serbest Ticaret
Sanayi Devrimi
Sömürgecilik Ve Emperyalizm: Dünya Hakimiyeti İçin Bir Proje
Okuma: Ponting, s.601-636; Ponting, s.636-652
Dönüştürülmüş Toplum: Köylü, İşçi, Tüketiciler Ve Kapitalistler
7.HAFTA
MODERN DÜNYANIN KURULMASI (1750-2000) - KAPİTALİZM ÇAĞI
II- DEVRİMLER
Amerikan Devrimi
Fransız Devrimi
Napolyon Avrupası
19. Yüzyıl Atlantik Ekonomisi
8. Tartışma: Kapitalizm Çağında Toplumsal Dönüşümler
Okumalar Ve Kaynaklar: Ponting, s.653 - 666
Karl Marx Ve Engels “Komünist Manifesto”
Friedrichs Engels, "Endüstriyel Manchester"
Engels’in birincil kaynağını okurken lütfen şu sorulara yanıt bulmaya çalışın: Dünyanın ilk üretim merkezine kent sakinleri nereden geldiler? Bu sakinlerin geldiği dünya neden yok oldu?
Geleneksel şehir meydanı (Manchester örneğinde) sanayileşme yoluyla nasıl yeniden organize oldu?
AMERİKAN DEVRİMİ
Bir Dolar Sir Isaac Newton
AMERİKAN ÇİFTÇİSİNDEN MEKTUPLAR: MEKTUP III.BİR AMERİKALI KİMDİR?, J. Hector St. John de Crevecoeur, 1781
4 Temmuz 1776
John Adams, 2. Başkan
FRANSIZ DEVRİMİ
Napolyon
Napolyon
Antoine J. Gros (1771-1835), Napolyon Yafa’da Veba Evi, 1804
Doğu ızdıraplarının Batılı şifacısı olarak Napolyon
Goya (1746-1828), 3 Mayıs 1808, 1814
Kendisini Aydınlanma’nın ideallerine adamış olan İspanyol ressam Goya’nın gözünden Napolyon’un İspanya'yı işgali sonrası
1815 olayları Fransız Devrimi'ne muhafazakâr bir tepki gibi görünüyor olsa da, demokratikleşme geri dönüşü olmayan bir süreç olarak başlatılmıştır.
Milliyetçilik
Burjuvazinin-Güçlenmesi 19. yüzyılda Avrupa ve dünya tarihinin önde gelen, sürekli yönü olacaktır.
-Burjuvazi Marx tarafından 1848 yılına kadar devrimci bir güç olarak değerlendirildi.
jakoben radikalizm ve otoriter evrim daha sonraki tarihsel gelişmeleri etkiledi
8. HAFTA
Ara sınav
9.HAFTA
MODERN DÜNYANIN KURULMASI (1750-2000) - KAPİTALİZM ÇAĞI
ON DOKUZUNCU YÜZYIL’DA
Osmanlı İmparatorluğu
Rus Yayılması
Çin: 19.yy Krizi
Geç Dönem Tokugava Japonya’sı
Afrika
19. Yüzyılın Sonunda Dünya Dengesi
Okuma: Ponting, s. 666-701
10.HAFTA
MODERN DÜNYANIN KURULMASI (1750-2000) - KAPİTALİZM ÇAĞI
DEVRİM, SAVAŞ VE MODERNİTE
Çin’de Devrim Ve Milliyetçilik
Tartışma: Devlet Reformlar Ve Toplumsal Dönüşümler
Reform Esasları Ahmet Mithat,
Gülhane Fermanı
Direnç Olarak Reform: Meiji Modernitesi Ve Japon Asya İmparatorluğu
Güney Asya’da Anti-Sömürgecilik Ve Milliyetçilik
Tartışma: Reform Ve Devrim: Batıcılık
Okumalar Ve Kaynaklar:
Fukuzawa Yukichi, (1835-1901) Uygarlık Ve Aydınlanma,
Sun Yat-Sen, (1866-1925), Üç İlke,
Hindistan Ulusal Kongresi, "Kökeni Ve Kongre Kompozisyonu"
Önerilen: Amur Derneği (Black Dragons), Yıldönümü Bildirimi, 1930,
Liang Ch'i-Ch'ao, (1873-1929) Yeni Bir Halkın Oluşturuluşu,
11.HAFTA
MODERN DÜNYANIN KURULMASI (1750-2000) - KAPİTALİZM ÇAĞI
AVRUPA 1815-1945
Avrupa İç Savaşları
Avrupa İstikrarı (1815-1870)
Avrupa Dengesi (1871-1914)
İlk Avrupa İç Savaşı (1914-1918)
Devrim: Rus Devrimi
Avrupa’ya Özgü Politikalar
Faşizm
Nazizm
Kominizm
Avrupa Dengesi 81919-1939)
İkinci Avrupa İç Savaşı ve Dünya savaşı 81939-1945)
Holocaust
Tartışma: savaş ve devrim
Okuma: Ponting, s.704-743
Önerilen film: Batı Cephesinde Değişen Bir Şey Yok
12.HAFTA
MODERN DÜNYANIN KURULMASI (1750-2000)
KÜRESELLEŞME
Ticaret ve Finans
Uluslar Arası Şirketler
Çevre Kirliliği
Okuma: Ponting, s.763-780
13.HAFTA
MODERN DÜNYANIN KURULMASI (1750-2000)
DEĞİŞEN DENGE (1900-2000)
Avrupa İmparatorlukları
Yükselen Milliyetçilik
Çin
Japonya
Yirminci Yüzyılın Ortasında Dünya Dengesi: ABD-Sovyetler Birliği
Avrupa imparatorluklarının Sonu
Yirminci Yüzyılın Sonunda Dünya Dengesi
Okuma: Ponting, s.780-817.
14. HAFTA
Genel değerlendirme ve Son Sınav
Dostları ilə paylaş: |