Temel Araştırma Teknikleri Doç. Dr. Levent Dönmez

Temel Araştırma Teknikleri

• Doç. Dr. Levent Dönmez

• Halk Sağlığı Anabilim Dalı

Epidemiyolojinin tanımı

• Epidemiyoloji;

• Hem klinik hem de toplum bilimlerinde hastalıkların (sağlık sorunlarının);
• dağılımının saptanması (deskriptif epidemiyoloji),
• nedenlerinin saptanması (analitik epidemiyoloji) ile
• bunların teşhis, tedavi ve önlenmesi (deneysel epidemiyoloji) için uygun yöntemlerin belirlenmesi
• ..ne yarayan araştırma tekniklerini öğreten (inceleyen)

• bilim dalıdır

Epi.Arş.ların Genel Sınıflandırılması

• Gözlemsel yaklaşım

• Araştırıcı tarafından incelenen özellikler araştırıcının kontrolü altında değildir
• İncelenen olay dışındaki durumlar sabit tutulamaz
• Randomizasyon çok zordur
• Neden-sonuç ilişkisi her zaman tam olarak saptanamayabilir
• Gerçek hayata daha uygun sonuçlar elde edilir
• Olayların tekrarlanması olanaksızdır

Araştırma Tipleri

• Gözlemsel Çalışmalar

• Tanımlayıcı araştırmalar
• Olgu sunumları
• Vaka serileri
• Korelasyonel çalışmalar
• Analitik araştırmalar
• Kesitsel araştırmalar
• Vaka-Kontrol araştırmaları
• Kohort araştırmaları

Deskriptif (Tanımlayıcı) Çalışmalar

• Olgu Sunumları
• Vaka Serileri
• Korelasyonel Çalışmalar
• Bazı özellikler hakkında bilgi verir:
• Kişi, Yer, Zaman
• Genellikle rutin toplanan ve elde hazır olan verileri kullanır
• Ucuzdur, zaman tasarrufu sağlar

Deskriptif (Tanımlayıcı) Çalışmalar

• Kullanılma Alanları:

• Sağlık hizmetlerinin planlanması,
• Önceliklerin belirlenmesi
• Analitik çalışmaların ilk adımı
• Tanımlama, bazı etyolojik faktörler hakkında bilgi (ipucu) verir
• Etyolojiye yönelik hipotezlerin oluşturulmasına katkıda bulunur

Vaka Takdimleri (Case Reports)

• Tıp dergilerinde en çok yer alan makale türleridir

• Tek bir hastadan elde edilen deneyimleri tanımlar

• Az rastlanan tıbbi durumları dökümante ederler

• Yeni bir hastalık / belirli bir maruziyetin yan etkisi

Vaka Serileri (Case series)

• Kısa bir zaman periyodunda “1”den fazla vakanın toplanması’dır

• Yeni hastalık veya epidemiye dikkat çeker

Korelasyonel Çalışmalar

• Farklı gruplardaki hastalık sıklıklarını karşılaştırmak için tüm toplumdan veri kullanır.

• “r” hesaplanır

• “r” nin değeri :

• (+1) ile (-1) arasındadır

Korelasyonel çalışmalar

• Avantajları

• İlk adımdır;

• olası bir etken-hastalık ilişkisinin araştırılmasında ilk adımdır

• Ucuz ve hızlı bir şekilde yapılabilir

• Sıklıkla elde zaten var olan bilgileri kullanır

Analitik çalışmalar

• Neden-Sonuç ilişkisini analiz etmeyi amaçlar

Cross-sectional studies (Kesitsel Çalışmalar)

• Population survey (toplum araş)

• Community survey (topluluk araş)

• Epidemiologic survey (epid.araş)

• Screening (taramalar)

• Prevalence studies (prevalans araş)

Kesitsel Çalışmalar

Kesitsel Çalışmalar

• Etken ve hastalık durumu tek bir anda değerlendirildiğinden

• Neden-Sonuç ilişkisi şüphelidir:
• Etkenin devamında hastalıkla sonuçlanıp sonuçlanmadığını tanımlamak olanaklı değildir
• Assosiyasyon olabilir

• Bu tür araştırmalar;

• Bir hastalığın toplumdaki sıklığı hakkında bilgi verir
• Sağlık hizmeti gereksinimleri ve toplumun sağlık durumu hakkında bilgi verir

Kesitsel çalışmalar

• Avantajları

• Kısa sürede

• Ucuz

• Yararlı veri

• Sonuçlar (tüm toplumda veya temsil eden örneklemde yapıldığından) genellenebilir

Vaka-kontrol (case-control) çalışması

Vaka kontrol çalışması

Vaka-kontrol çalışması

Vaka-kontrol çalışması

• Vakaların Seçimi:

• 1. Belirlenmiş bir zaman periodu boyunca hastane “klinik’ten seçilebilir

• “Hospital based case-control study”

• 2. Tanımlanmış bir genel toplumdaki tüm hasta kişiler seçilebilir

• “Population based case-control study”

Vaka-kontrol çalışması

• Avantajları:

• Kohortla karşılaştırılınca relatif olarak hızlı and ucuz dur

• uzun latent periodu olan ve nadir hastalıklar için uygundur

• Tek bir hastalığa ait birden fazla etyolojik faktörün incelenmesi olanaklıdır

Kohort çalışmaları

• Incidence studies

• İnsidans çalışması

• Longitudinal studies

• uzunlamasına çalışma

• Follow-up studies

• izleme çalışması

• Prospective studies

• prospektif (ileriye dönük) çalışma

Kohort çalışması

Kohort çalışmaları

• Avantajları:

• Etken – hastalık ilişkisi gerçekçidir

• Tek bir etkenin sebep olacağı bir çok etki (sonuç) çalışılabilir

• Prospektif tipi BIAS’ı en aza indirir

• İnsidans hızı ve Rölatif Risk hesaplanabilir

Müdahale çalışmaları

• Hayvan deneyleri
• Klinik deneyler
• Tedaviye yönelik
• Korumaya yönelik
• Toplum deneyleri

Müdahale çalışması

Deneysel Çalışmalar

• Tedavi edici deneyler

• Bir ilaç veya tedavi prosedürünün belirli bir hastalığı olanlar arasında

• semptomları azaltıp azaltmadığı
• recürrensi önleyip önlemediği
• hastalıktan ölüm riskini azaltıp azaltmadığını
• tanımlamak için yapılır

Koruyucu deneyler

Koruyucu deneyler

Müdahale araştırmaları Sorunlar

• Etik sorunlar

• Zarar vermemeli
• Gönüllü ve uygun katılımcılar
• Katılımcılara yeterli bilgi verilmesi
• Zaman zaman analiz yapma
• İzinler

• Yapılabilirlik

• Katılımcı bulma
• Uzun zaman
• İzlemde kayıplar

• Çalışmanın maliyeti

Metodolojik Araştırmalar

• Tanı yöntemlerinin değerini

• Gözlemcilerin ölçüm yeteneklerini / uyumunu

• ölçen çalışmalardır

• Geçerlilik ve Güvenilirlik Çalışmaları

• Validity (Sensitivity, Specificity )

• Reproducibility

• Consistency

Geçerlilik Çalışması

Gözlemciler Arası Tutarlılık

Temel Araştırma Teknikleri

• Doç. Dr. Levent Dönmez

• Halk Sağlığı Anabilim Dalı

• [e-mail]