Abbreviatsiya usuli
. To‘g‘ri ma’noli turg‘un so‘z birikmalarining qisqartma
so‘zlarga aylanishiga abbreviatsiya usulida so‘z yasalishi deyiladi. Bu usulda
qisqartma otlar yasaladi. Hozirgi o‘zbek tiliga abbreviatsiya usulida so‘z yasalishi rus
tilidan kirgan. Masalan, O‘
zMU
– O‘zbekiston Milliy Universiteti,
BMT
– Birlashgan
Millatlar Tashkiloti,
ATS
–
Avtomatik telefon stansiyasi kabi.
Affiksatsiya usuli.
So‘z yasovchi qo‘shimchalar yordamida yangi so‘z hosil
qilinishiga affiksatsiya usulida so‘z yasalishi deyiladi. Yasovchi asosga affikslar
qo‘shish bilan ot, sifat, fe’l, ravish turkumiga oid so‘zlar yasaladi. Masalan,
suvchi,
arrakash
– ot;
aqlli, suvsiz
– sifat;
ishla, otlan
– fe’l;
yashirin, yangicha
– ravish kabi.
Kompozitsiya usuli.
Ikki va undan ortiq so‘zlarning qo‘shilishi orqali yangi
so‘z yasalishiga kompozitsiya usulida so‘z yasalishi deyiladi. Bu usulda qo‘shma
so‘zlar yasaladi. Masalan,
ko‘zoynak, guldasta, oshqozon, gultojixo‘roz
kabi.
Mashq.
Quyidagi so‘zlarning tub yoki yasama ekanligini aniqlang. Yasama
so‘zlarni ajratib olib yasalish usuliga ko‘ra tahlil qiling.
Abadiy, abadiylik, ajoyib, azoblantirmoq, bitta, bichim, bodroq, bodring,
vajohat, vajohatli, zarpechak, ibo, iboli, ignasimon, ilgak, illat, ilg‘or, kahrabo,
ketkazmoq, lavlagi, lavozim, loyqa, mazluma, mehr-oqibat, mo‘ylov, narigi, naqqosh,
noaniq, oynasoz, olxo‘ri, olcha, orombaxsh, pufak, puchqoq, ro‘molcha, savag‘ich,
taglama, tagli, ulug‘vor, umumiy, chapak, chaqaloq, sholipoya, shuhrat, shuhratli,
ezgu, ezgulik.
So‘z turkumlarida so‘z yasalish
Bir turkumdan boshqa turkumga oid so‘z yasash hodisasi tilda leksikaning
boyish manbalaridan biri hisoblanadi.
So‘z yasalish hodisasi turkumlarga ko‘ra tahlil qilinganda, uning turlicha
ko‘rinishlarini aniqlash mumkin. Ularni qo‘yidagicha guruhlarga ajratsa bo‘ladi:
Dostları ilə paylaş: |
