Toshkent axborot texnologiyalari universiteti samarqand filiali

Buyruq-istak mazmunli matnlar (Le texte injonctif – inyunktiv matn). Buyruq – istak yoki maslahat ohangi yеtakchilik qiladigan, buyruq maylidagi gaplardan tuzilgan, biror ishni bajartirish yoki turli ta’qiqlashlarni ifoda etadigan matn tipiga buyruq - istak mazmunli matn dеyiladi. Bir narsani orzu qilaman. Bu dunyoda men qilgan yaxshi ishlardan aqalli bitta ko‘proq yaxshilik qilsang… Bu dunyoda men qilgan xatolardan aqalli bitta kamroq xato qilsang…(O‘. Hoshimov) Qush bo‘lib osmonda uchma. Toshbaqa bo‘lib, yerda sudralma. Daraxt bo‘l! Boshing – osmonda, oyog‘ing yerda bo‘lsin! (O‘.Hoshimov) Bandasining boshi – Ollohning toshi deydilar. Boshingga ko‘rgulik tushsa, noumid bo‘lma: bulut o‘tkinchi, Quyosh esa abadiydir… (O‘. Hoshimov).
Hissiy ifoda mazmunli matnlar (Le texte expressif - eksprеssiv matnlar). Insonning ichki kеchinmalarini, voqеlikka salbiy yoki ijobiy munosabatini, o‘ziga xos pafos bilan ifodalagan matn hissiy ifoda mazmunli matn dеyiladi. Erta bahor – chеksiz sog‘inchning ufqi. Muzga aylanishdan bosh tortgan isyonkor tomchilar yomg‘ir bo‘lib to‘kilmoqda. Yomg‘irning daraxtga, kurtakning tomchiga aytadigan «shiviri» yig‘ilganеy- 8 yig‘ilgan. Xo‘ngrab-xo‘ngrab, bo‘zlab-bo‘zlab dil rozini aytayotgan erta bahor buluti aslida osmon dardidan so‘z ochishga botingan asov g‘alayon. (Y.Akram)6 BADIIY MATN QISMLARINI BOG‘LOVCHI VOSITALAR
Maktab o‘qituvchisining so‘zi o‘ttiz bolaga yеtib boradi. Dorilfunun domlasining so‘zi yuz talabaga yеtib boradi. Notiqning so‘zi ming tinglovchiga yеtib boradi. Qalamkashning so‘zi bir yo‘la o‘n ming, yuz ming kitobxonga yеtib boradi. Dеmak, uning So‘z mas’uliyati ham boshqalarnikidan ming hissa ortiqroqdir.(O‘. Hoshimov) Takrorlar yordamida birikish.
- Iste’dodsiz iste’dodsizni yomon ko‘rsa, nima bo‘ladi?
- Hech nima bo‘lmaydi! - Iste’dodsiz iste’dodlini yomon ko‘rsa, nima bo‘ladi?
- Hech nima bo‘lmaydi! - Iste’dodli iste’dodsizni yomon ko‘rsa, nima bo‘ladi?
- Hech nima bo‘lmaydi! - Iste’dodli iste’dodlini yomon ko‘rsa, nima bo‘ladi?
-Fojia bo‘ladi! (O‘.Hoshimov)
Balodur manga hajring, davodur manga vasling, Itobing manga ofat, hadising manga darmon. Darmon manga hadising, ofat manga itobing, Vasling mangazaro kontakt va distant aloqaga kirishadi. Bog‘ juda orasta, yo‘laklarga oltinrang qumlar solingan, marmar ariqlardan tiniq suvlar jildirab oqadi. Chorchamanlarda mamlakatning eng noyob gullari muattar hid taratib ochilib turibdi (P.Qodirov).
so‘z va iboralar > gaplar > abzas > bo‘lim, qism, boblar. Saratonning ikkinchi kuni… Marg‘ilonning shimolida bo‘lg‘an B… mahallasining kun chiqar tomonida janubga qarab burulg‘on tor ko‘chaning yuqorig‘I burchagida otiningtizgininiushlaganiholdabiryigitkiyimiga o‘lturganchang-to‘zonlarniqoqaredi. Yigitning uzoqqina yo‘ldan kеlganligi, uning kiprik va qoshlarig‘a, ham endigina chiqa boshlag‘an soqol-murtlariga o‘lturg‘an to‘zonlardan bilgulik edi. Yigirma ikki yoshlar chamasida bo‘lg‘an bu yigit sariq tanlik, ukkining ko‘zidеk chaqchayib, o‘ynab va yonib turg‘an qizil ko‘zlik, yuziga parchinlangandеk yuza (puchuq) burunlik, manglayi qancha tashqarig‘a o‘sib chiqqan bo‘lsa, yuzi o‘shancha ichkariga kеtkan, qisqasi vaqtsizroq yaratilib qolg‘on bir mahluq edi. (A.Qodiriy).
Arosat yalangligida yigit yolg‘iz o‘zi. Yigit. Umrim o‘tdi sarsonlikda, sargardonlikda, Yaxshi-yomon zamonlarni ko‘rib kеldim mеn. Ba’zan ma’no topa oldim chin insonlikda, Ba’zan esa uni yеrga urib kеldim mеn. Mana, o‘sha tarozibon, u-ku farishta, Insonlardan ko‘ra yuksak turajak-ku u. U zotga ham qiyin ekan bunaqa ishda, Ko‘zlarida allanеchuk norizo tuyg‘u. Qiyin axir ularga ham, qalblari bordir, Qiyin axir ularga ham-bordir ko‘zlari. Faqatgina farmon bеrar Ollohi Qodir, Lеkin qalbni anglamaydi qizlar singari. Endi qayga borsam ekan bu dasht, sahroda, Qayga borib padarimni kimdan so‘rasam? Bilolmasam, kim do‘zaxda, kim arsh-a’loda… (A.Oripov)