Toshkent davlat transport universiteti

I.II. Magistral bo‘laklari bo‘yicha yo‘qolgan
damlarni aniqlash.

Quvurdagi yo‘qolgan dam asosan g‘adir-budurlik hisobiga yo‘qoladi, ya’ni quvir qancha uzun bo‘lsa, ko‘p dam yo‘qoladi. Agar quvurning uzunlik bo‘yicha biror erda mahalliy qarshilik /jo‘mrak, to‘siq, quvirning bir diametridan boshqa diametriga o‘tishi va hokazo/ o‘rnatilgan bo‘lsa, undagi yo‘qolgan dam uzunlik bo‘yicha yo‘qolgan damga nisbatan 5-10 foizni tashkil etishi mumkin, ya’ni

; /2/
bunda - mahalliy qarshilikda yo‘qolgan dam;
-uzunlik bo‘yicha yo‘qolgan dam;
Agar mahalliy qarshilikdagi yo‘qolgan dam uzunlik bo‘yicha yo‘qolgan damning 10 foizini tashkil etsa, unda quvirdagi umumiy yo‘qolgan dam:
ga teng. /3/
Quvirning uzunlik bo‘yicha yo‘qoladigan damni quyidagi ifodalar orqali topish mumkin:
; /4/
; /5/
; /6/
bunda – quvirning gidravlik qarshilik koeffitsienti;
K- suyuqlik sarf moduli m³/s;
A- quvirning solishtirma qarshiligi s²/m⁶;
2-jadval
G‘adir-budirligi n=0,012 ga teng bo‘lgan quvir uchun standart diametrlarga to‘g‘ri keladigan K,A, qiymatlari

d, m	0.075	0.100	0.125	0.150	0.200	0.250	0.300
K, m^3/s	0.029	0.061	0.111	0.179	0.384	0.692	1.121
A, s^2/m^6	1189.06	286.74	81.16	31.21	6.78	2.09	0.80
	0.035	0.032	0.03	0.029	0.026	0.025	0.023

2-jadvalda magistral quvir uchun tanlab olingan standart diametrlarga mos keladigan suyuqlik sarf modullarni olamiz.

Ifoda /5/ dan magistralning bo‘laklarida yo‘qolgan uzunlik bo‘yicha damlarni topamiz:

Umumiy yo‘qolgan dam esa ifoda / 3 / dan topiladi:

Magistralning 2-3 va 3-5 bo‘laklarida


Umumiy yo‘qolgan damlar orqali magistralning nuqtalarida p’ezometrik damlar topiladi /damlar oxirgi nuqtadan boshlang‘ich qarab topiladi/.
Masalaning sharti bo‘yicha magistralning oxirgi nuqtasida p’ezomterik dam
ga teng bo‘lishi kerak.
Nuqta 3da p’ezometrik dam

Nuqta 2da esa

Suyuqlik damiga ega bo‘lgan minorada /1 nuqta/ p’ezometrik dami

ga teng.

Bajarilgan hisoblar asosida magistral 1-2-3-5 uchun quyidagi 3-jadvalni tuzamiz:

3 jadval
Magistralning bo‘laklaridagi yo‘qolgan umumiy damlar va p’ezomterik damlar qiymati

Magistral nuqtalari	Magistral bo‘laklari	Suv sarfi m^3/s	Quvirning diametrlari m	Sarf moduli m^3/s	Yo‘qolgan damlar m	Umumiy yo‘qolgan damlar m	P’ezometr qiymati m
1
2
3

2. Tarmoq quvirlarni gidravlik hisoblash
2.1. Yo‘qolgan damlarni aniqlash va tarmoq quvirlar uchun diametrlarni tanlash

Masalaning sharti bo‘yicha tarmoqlarning oxirgi nuqtalarida H₄ H₅ H₆ va magistral quvirni hisoblaganda H₂ va H₃ tugun nuqtalarida p’ezometrik damlar ma’lum.

Har bir tarmoq uchun yo‘qolgan damni aniqlashda tugun nuqtadagi qiymatidan tarmoqning oxirgi nuqtasidagi p’ezometrik damni ayirish kerak, ya’ni



Bundan uzunlik bo‘yicha yo‘qolgan dam



Endi har bir tarmoq bo‘limlari chuchun o‘zidan o‘tkazayotgan suyuqlik sarfiga to‘g‘ri keladigan standart diametrlarni tanlaymiz. Buning uchun har bir bo‘lim tarmog‘iga gidravlik qiyaligi /uklon/ni topamiz:

Ma’lum bo‘lgan qiyaliklar uchun hisoblangan sarf modullarini ifoda orqali topish mumkin:

Hisob yo‘li bilan topilgan sarf modullarni jadvalda standart diametrlar uchun berilgan sarf modullari K_j bilan solishtiriladi. Agar ko‘rilayotgan tarmoqda K_h K_j bo‘lsa unda hisoblangan sarf moduli o‘rniga unga yaqin bo‘lgan jadval sarf muduli olinadi.
Olingan sarf moduli uchun K_j standart diametrli quvir uchun to‘g‘ri keladi.
Masalan hisob bo‘yicha topilgan suyuqlik modul sarfi
to‘g‘ri keladi,
to‘g‘ri keladi.
SHunday qilib, hisoblangan modul sarflarni standart jadvaldagi modullarga almashtirib, yana yo‘qolgan damlarni haqiqiy qiymatlarini tarmoq bo‘limlarida aniqlash mumkin.

va shu tarmoqlarda standart diametrlar uchun yo‘qolgan umumiy damlarni topamiz:

Qurilyotgan tarmoqning boshidagi p’ezometrik dami va shu tarmoqdagi umumiy yo‘qolgan dami ma’lumligidan tarmoqning oxirgi nuqtasida ozod damni topish mumkin. Topilgan ozod dam masala sharti bo‘yicha shu tarmoq uchun berilgan ozod dam bilan solishtiriladi. Agar topilgan ozod dam berilgan dan 10%dan ko‘p farq qilsa, unda qaytadan shu bo‘limni hisoblash kerak bo‘ladi.
Berilgan masala uchun


2.2. Tarmoq quvirlari uchun diametrlarni tanlash
Topilgan berilgan shart bo‘yicha dan 10%dan ko‘p. Topilgan ozod damlar dan 10% dan ko‘p bo‘lmasligi uchun, tarmoq bo‘limning 3-6 qismida hisoblangan yo‘qolgan damni dan gacha oshirish kerak. 2-4 tarmoq uchun dan gacha kamaytirish kerak. SHunda tarmoqlarning oxirgi nuqtalarida masalani sharti bo‘yicha berilgan ozod damlarga teng bo‘ladi.
Bunga erishish uchun tarmoqlardagi diamterlarni ikki xil standart diametrlar bilan almashtirish kerak va u quyidagicha bajariladi.
Tarmoqda yo‘qolgan damni berilgan qiymatgacha oshirish kerak bo‘lsa, quvirning x bo‘lagini kichik bo‘lgan standart diametr bilan almashtirish kerak, faqat u 100mm dan kichik bo‘lmasligi kerak.
Quvirning x zunlik bo‘lagini quyidagi ifodadan topish mumkin:

Agar tarmoqdagi yo‘qolgan damni berilgan qiymatgacha kamaytirish kerak bo‘lsa, unda quvirning X₂ bo‘lagini katta bo‘lgan standart diametr bilan almashtirish kerak. Bunday bo‘lim 2-4 quvirga tegishli bo‘lib, unga ikki xil standart diametrlar va mm olib va ularga to‘g‘ri keladigan sarf modullarni ko‘rinishga qo‘yib, X₂ ni topamiz.
Shunday qilib, tarmoq va larda quvir diametrlarini ikki xil qilib olib, oxirgi va nuqtalarda berilgan shart bo‘yicha ozod damni olish mumkin.
Magistral va tarmoqlardagi nuqtalardagi berilgan p’ezometrik damlar bo‘yicha p’ezometrik chiziq qurish mumkin.