Турар-жой ва жамоат биноларининг техник эксплуатацияси

1.2. SHikastlangan binolarni eskirishi va ularni tashxis etish.
Binolarni vazifasiga ko’ra foydalanish texnologik ekspluatatsiya deb qabul qilingan. 
Binoni yaroqli holda saqlash bilan bog’liq jarayonlar esa texnik ekspluatatsiya deb ataladi.
Har bir bino vazifasiga ko’ra me’moriy jihatdan ko’rimli, chiroyli va umrboqiy 
bo’lishi lozim. Unda issiqlik va tovush izolyatsiyasi, hamda germetiklik ta’minlanishi, sanitar-
texnik qurilmalar mavjud bo’lishi kerak.
Binolarning ekspluatatsiyaga yaroqlilik omilllari 2 guruhda o’z ifodasini 
topish mumkin:
Birinchi guruhga fizik-kimyoviy omillar ta’siri ostida konstruktiv ishonchlilik va 
jismoniy chidamlilikni tavsiflovchi parametrlar, ayniqsa, mustahkamlilik, barqarorlik, 
konstruksiyalarning 
namlanishiga 
va 
muzlashiga 
chidamliligi, 
yo’l 
qo’yiluvchi 
deformatsiyalar, tomqoplamalarning germetikligi, gidroizolyatsiya va boshqalar kiradi.
Ikkinchi guruh vazifasiga funksional muvofiqlikni tavsiflovchi parametrlar – 
ma’naviy umrboqiylik, faoliyat-yashash sharoitlari (omborxonalardan tashqari), xususan: 

---

12 
nisbiy maydon va kubaturalari, xonalarning harorat-namlik rejimi, to’siqlarning germetikligi, 
tovush izolyatsiya, namligi va boshqalar kiradi.
Binolarni qurishda loyihada ko’rsatilgan parametrlarning qiymatini ta’minlashi 
loyiha va QMQ talablarini aniq bajarilishi qurilish-montaj ishlarini yuqori sifatli bo’lishi 
orqali ta’minlanadi. Har qanday bino berilgan xizmat muddati mobaynida loyihada ko’zda 
tutilgan va qurishda unga berilgan sifat darajasi saqlanishini hisobga olgan holda quriladi. 
Masalan, devor etarli mustahkamlik va tovush izolyatsiya hossalari bilan bir qatorda o’zining 
butun xizmat muddati mobaynida 1 soatda 1 kv.m yuzasidan hisobiy miqdor kaloriyadan ko’p 
bo’lmagan issiqlik o’tkazishi kerak, isitish tizimi esa o’z navbatida xonaga ma’lum 
miqdordagi issiqlikni etkazib berishi lozim va shu kabilar.
Binoning ma’lum chegaralarida unga qo’yilgan parametrlarni saqlash hossasi 
binoning ishonchliligi deb ataladi. U me’yoriy vaqt mobaynida berilgan ekspluatatsiyaviy 
sharoitlarda talab qilinuvchi parametrlarni saqlashi ehtimoli bilan baholanadi.
Ishonchlilik loyihalashtirish jarayonida mustahkamlik, barqarorlik, germetiklik va 
shu kabilarni hisoblash vaqtida qo’yiladi. Bunda ashyolarning xossalarini konstruksiyalarning 
ishlash sharoiti bilan bog’lovchi koe’ffitsientlar konstruksiyaning yaroqli holda tutib qabul 
qilinadi. Binolarning ishonchliligi uni qurishda yuqori sifatli ashyolardan foydalanish, ish 
texnologiyasiga qat’iy rioya qilish, loyiha talablariga to’la muvofiqlik orqali ta’minlanadi.
Ekspluatatsiya jarayonida binolarning ishonchliligi pasayishi mumkin, zero tabiiy 
ta’sirlar ostida, asosan tashqi tarafdan atmosfera omillari va ichki tarafdan turli tajovuzkor 
texnologik chiqindilar ta’sirida konstruksiya eskiradi va sekin-asta emiriladi. Ekspluatatsiya 
xizmatining vazifasi berilgan xizmat muddati mobaynida binolardagi ko’zda tutilgan 
parametrlarni saqlanishini ta’minlovchi chora tadbirlar ishlab chiqilishi va ularni amalga 
oshirilishdan iborat.
Bino parametrlarining saqlanganligiga, ya’ni ularning ishonchligiga ko’plab 
konstruksiyaning hisobiy sxemasini haqiqiy ish sharoitiga mosligidan to ashyolar sifati va 
ularni tayyorlash texnologiyasiga rioya qilinishigacha bo’lgan omillar katta ta’sir ko’rsatadi. 
Binobarin, bu omillarning ko’pchiligi tasodifiy tavsifga ega ekanligidan, ishonchlilik extimoli 
tavsif kasb etiladi.
Bino ishonchliligi 3 asosiy tavsif bilan baholanadi: 
1) 
buzilmasdan ishlash extimoli (asllik); 
2) 
umrboqiylik; 
3) 
remontga yaroqlilik. 

---

13 
Binoning umrboqiyligi deb, shunday vaqt tushuniladiki, uning mobaynida, remontga 
ketgan tanaffuslar bilan birga, binoga berilgan chegaralarda ekspluatatsiyaviy sifatlar 
saqlanib qoladi. Ular to’liq remontda o’zgartirilmaydigan qismlar: devorlar, karkaslar, 
poydevorlar xizmat muddati bilan aniqlanadi.
Binoning qator konstruksiyalari (tom, pol, deraza romlari, muhandislik qurilmalari 
va boshqalar) odatda kamroq umrboqiylikka ega bo’ladi, shuning uchun ular, birinchidan, 
davriy ravishda qoplamalar bilan himoyalanadi, ikkinchidan eskirish darajasiga qarab 
o’zgartiriladi. 
Umrboqiylik asosan 2 xilga bo’linadi: jismoniy va texnologik yoki ma’naviy 
umrboqiylik. 
Jismoniy umrboqiylik konstruksiyalarning jismoniy va texnik: mustahkamlik, 
germetiklik, issiqlik va tovush izolyatsiyasi va boshqa tavsiflarga bog’liq. 
Texnologik yoki ma’naviy umrboqiylik binoning o’z mosligiga, unda sodir 
bo’layotgan funksional yoki texnologik jarayonlarga bog’liq bo’ladi.