Türk Dili Tarihi Ahmet B. Ercilasun Akçağ Yayınları / 603 Araştırma İnceleme / 50

2.1.4. KUR'AN TERCÜMELERİ

Kur'an'ın ilk tercümeleri Karahanlılar döneminde yapılmıştır. Bu eserler "satır-altı" tabir edilen tarzda yapılmış olan tercümelerdir. Arapça asıl metin daha iri harflerle üstte bulunur. Özgün metindeki her kelimenin, bazen de küçük kelime gruplarının altına daha küçük Arap harfleriyle tercümesi yazılır. Satır altı Kur'an tercümelerinden Karahanhîar dönemine ait olduğu tahmin edilen dört nüsha vardır:

338 Ahmet B. ERCİLASUN

1. 
   İstanbul'da Türk İslâm Eserleri Müzesinde bulunan nüsha (TİEM
   nüshası): Yazmada mütercimin adı ve tercüme tarihi kayıtlı değildir.
   Muhammed bin el-Hâc Devletşah eş-Şirâzî tarafndan 1333-1334 yılında
   istinsah edilmiştir. Bu yazma, Kur'an tercümelerinin en eskisi kabul
   edilmektedir (Kök 2004: XXI). Yazmanın ilk yarısı üzerinde Abdullah Kök
   tarafından doktora tezi yapılmıştır: Karahanlı Türkçesi Satır-Arası Kur'an
   Tercümesi (TİEM 73 lv-235v/2) Giriş-İnceleme-Metin-Dizin, Ankara 2004
   (Ankara Ünivesitesi, Eski Türk Dili Bilim Dalı, yayımlanmamış doktora
   tezi).
   
2. 
   Manchester-John Rylands nüshası: İngiltere'de bulunan, telif ve
   istinsah tarihi belli olmayan bu nüsha, TİEM nüshasına göre daha muahhar
   özellikler göstermektedir. Eserin sözlüğü J. Eckmann tarafından
   yayımlanmıştır: Middle Turkic Glosses of the Rylands Interlinear Koran
   Translation, Budapest 1976.
   
3. 
   Özbekistan İlimler Akademisi nüshası: Eksik bir nüshadır. Yazma
   üzerinde A.A. Semenov çalışmıştır: Sobraniye vostoçnıh rukopisey, Taşkent
   1957.
   

4. Anonim tefsir: Peterburg'daki Asya Halkları Enstitüsü
Kitaplığındadır. 1914 yılında Zeki Velidi Togan tarafından Fergana'da
bulunmuştur. Tefsirle tercüme arası bir mahiyet göstermektedir. Yazmanın
sözlüğü Borovkov tarafından yayımlanmıştır: Leksika sredneaziatskogo
tefsira X1I-XIII w., Moskva 1963. Borovkov'un yayını Türkçeye çevrilerek
ve yeniden düzenlenerek Halil İbrahim Usta ve Ebülfez Amanoğlu
tarafından tekrar neşredilmiştir: A.K.Borovkov - Orta Asya'da Bulunmuş
Kur'an Tefsirinin Söz Varlığı (XII.-XIII. Yüzyıllar), TDK, Ankara 2002.