Türk Dili Tarihi Ahmet B. Ercilasun Akçağ Yayınları / 603 Araştırma İnceleme / 50

Satır-Altı Kur'an Tercümesi

Süleymaniye Kütüphanesi Hekimoğlu Alipaşa Bölümünde bulunan sa-tır-altı Kur'an tercümesi Harezm Türkçesi özellikleri göstermektedir. Yaz­ma, Gülden Sağol tarafından doktora tezi olarak hazırlanmış ve tez Harvard Ünivesitesi tarafından yayımlanmıştır: An Inter-Linear Translation of the Qur'an into Khwarazm Turkish, Introduction, Text, Glossary and Facsimile I: 1993; II: 1995; III/l: 1996; III/2: 1999.

Altın Ordu Yarlık ve Bitikleri

Yarlık, ferman; bitik, mektup demektir. Altın Ordu hanlarına ait 14. yüzyılın sonu ve 15. yüzyılın başında yazılmış iki yarlık ve bir bitigi Harezm

384 Ahmet B. ERCİLASUN

Türkçesinin metinleri kabul edebiliriz. Daha sonraki yarlık ve bitikler Çağa­tay dönemine ait kabul edilmelidir. Aslında ilk yarlık ve bitiklerde de Çağa­tay özellikleri görülmekle beraber birden fazla heceli kelimelerde g'nin ton-suzlaşmaması, 3. şahıs iyelikten sonra -ngA biçiminde görülen yönelme hâli eki vb. özellikler dolayısıyla bunları Harezm döneminin son metinleri saya­biliriz. Aslında iki yazı dilinin sınırlarını tam olarak tayin edebilmek; daha doğrusu kesin bir tarihle iki yazı dilini birbirinden ayırmak mümkün değil­dir. Hele Harezm-Kıpçak gibi geçiş dönemleri için böyle bir ayrım daha da imkânsızdır. Biz coğrafi saha ve tarihi de dikkate alarak ilk yarlık ve bitikleri Harezm dönemine ait kabul ettik. Yarlık ve bitikler üzerinde çalışan Melek Özyetgin, Altın Ordu sahasında meydana getirilen eserleri, "gelenek olarak Harezm Türkçesine", "Harezm Türkçesinin Harezm-Kıpçak koluna bağlı" kabul eder. Özyetgin'e göre "Uygur alfabesiyle yazılmış olan Toktamış ve Temir Kutluk yarlıkları, Harezm-Kıpçak edebî dilinin ürünleridir... Altın Ordu Hanlığının son dönemine ait üç bitik, Uluğ Muhammed Han, Mahmud Han ve Ahmed Han bitikleri de Altın Ordu Türkçesi ürünleridir" (Özyetgin 1996: 12-13).

1393 yılında Toktamış Han'ın Lehistan-Litvanya kralı Yagayla'ya gön­derdiği yarlık, 1397'de Temir Kutluk Han'ın Muhammed adlı bir kişiyi tarhan yapmak üzere yazdığı yarlık ve 1428'de Ulug Muhammed Han'ın 2. Murad'a gönderdiği bitik Harezm dönemi metinleri olarak değerlendirilebi­lir.

Toktamış Han Yarlığı Uygur harfli 25 satır, Temir Kutluk Yarlığı Uy­gur-Arap harfli 55 satır, Uluğ Muhammed Han bitiği Arap harfli 19 satırdır (Özyetgin 1996: 17-18).

Diğer yarlık ve bitiklerle birlikte Altın Ordu dönemi yarlık ve bitikleri, Melek Özyetgin tarafından bütün yönleriyle işlenmiş ve değerlendirilmiştir: Altın Ordu, Kırım ve Kazan Sahasına Ait Yarlık ve Bitiklerin Dil ve Üslûp İncelemesi, TDK, Ankara 1996. Bu çalışmada 18 yarlık ve bitiğin metni, bugünkü dile aktarımı, gramatikal dizini, tıpkıbasımı, ayrıntılı dil ve üslûp incelemesi yer almıştır.