Türk dünyasi iŞletme fakültesi uluslararasi iLİŞKİler böLÜMÜ YÜksek lisans biTİrme tezi

Haydar Aliyev Döneminde Dağlık Karabağ Sorunu

Haydar Aliyev, 1988 yılına kadar Moskova’da SSCB Başbakan Birinci Yardımcılığı ve Komünist Partisi Merkez Komitesi Politbüro üyeliğine kadar yükselmiştir. 1993 yılında ise Azerbaycan’da istikrarsızlık mevcut idi. Dağlık Karabağ’da devam eden savaş, ülkenin günden güne kötüleşen ekonomik durumu ve aynı zamanda bunlara ek olarak⁸⁹ Cephe Hükümeti’nin izlediği siyasetden hoşlanmayan Rusya’nın yardımı ve desteyile Suret Hüseynov’un devlete karşı darbe girişiminde bulunması ülkeyi çıkılmaz bir noktaya getirmişti. Ebülfez Elçibey istifa ederek devlet başkanlığı görevini bıraktıktan sonra Haydar Aliyev Bakü’ye davet edildi. Cebhe hükümeti yöneticilerinden farklı olarak Aliyev hem siyaseti, hem de devlet idareçiliğini iyi bilen ve deneyimli bir insandı.⁹⁰

3 Ekim 1993 tarihinde yapılan seçimler sonucunda oyların % 99’unu alarak Haydar Aliyev 1. dönem cumhurbaşkanlığı görevine seçilmiştir.⁹¹

İktidara gelen Haydar Aliyev önceki cumhurbaşkanlarından farklı olarak dış politikada denge siyasetini seçmiştir. Bunun nedeni yeni bağımsızlık kazanmış bir devlet için kesin olarak Batı veya Rusya yönümlü siyaset uygulamanın yanlış seçim olacağını devlet yönetimindeki deneyiminden dolayı Haydar Aliyev’in iyi bilmesi idi.⁹²

Bu politikanın uygulanmasındaki esas amaç Azerbaycan’da ve bölgede barış ve huzuru sağlayacak ilişkilerin kurulması ve geliştirilmesi olmuştur. Nitekim, Haydar Aliyev Azerbaycan’ın dış politikasını dört önemli temel üzerinde oluşturmuştur:

1. 
   Azerbaycan’ın toprak bütünlüğünün korunması;
   
2. 
   Ekonomik, siyasi egemenliğin sağlanması ve korunması;
   
3. 
   Milli menfaatlerin belirlenmesi ve korunması;
   
4. 
   Vatandaşların hakk ve özgürlüklerinin güvence altına alınması;
   
5. 
   Azerbaycan menfaatlerinin korunması için gerekli ülkelerin
   

belirlenmesi ve yakın ilişki kurulması;

6. 
   Diger ülkelerle de dengeli ve karşılıklı bir dış politika yürütülmesi olarak belirlemiştir.⁹³
   

Bu dönemde Azerbaycan’ın dış politikasında odaklanması gereken hüsus Karabağ’da devam eden savaş ve alınan yenilgiler idi. 1980’li yılların sonlarından bu yana devam eden Dağlık Karabağ meselesi, çözüme kavuşturulmadan A. Mütellibov’dan E. Elçibey’e, E. Elçibey’den H. Aliyev dönemine kadar devam etmiştir.⁹⁴

Azerbaycan dış politikasının temelini Karabağ ve etraf arazilerde Ermeni isgalinin durdurulması oluşturmaktaydı. Daha önce de belirtildiği üzere, ülke dahilinde istikrarın sağlanması ve toprak bütünlüğünün mühafaza edilmesi bu problemin çözülmesine endekslenmiştir. Bundan dolayı, Haydar Aliyev iktidarının da temel amacı Dağlık Karabağ meselesinin hall edilmesi olmuştur. Bu amaca hizmet edilmesi için de dış politika unsurları faydalı bir biçimde kullanılmıştır.⁹⁵

Bunun için, öncelikle bölgede önemli nüfuza sahip Rusya ile ikitaraflı ilişkiler iyileştirilmeye başlandı. İki ülke arasındaki ilişkileri normalleştirmek için bütün yollar araştırıldı, her iki tarafın çıkarlarına uygun ekonomik, siyasi ilişkilerin gelişimi için önemli adımlar atıldı. 1993 6 Eylül’de Haydar Aliyev Moskova’da Rusya cumhurbaşkanı Boris Yeltsin’le görüşerek ilişkilerin iyileştirilmesi konusunu tartıştı ve Eylül 24’de Azerbaycan BDT’ye dahil oldu. ⁹⁶

Ayrıca, bağımsızlık mücadelesi döneminde Rusya yanlısı politika uygulamakla A. Mütellibov, Rusya karşıtı politiklar izlemekle ise Elçibey yönetimi ağır bedeller ödemişler, nitekim uygulanan dengesiz politikalar sonucunda Azerbaycan’ın arazileri Ermenistan tarafından işgal edilmiş ve ülke etnik nedenlerden dolayı bölünme tehlikesi ile yüzleşmiştir. Bu yüzden Haydar Aliyev hem Rusya, İran’la , hemde Batı devletleri ile uyumlu ilişkiler yürütmeye çalışmıştır.⁹⁷

Bu dönemde Ermenistan Azerbaycan’a karşı savaş politikasını sürdürerek 1993 23 Temmuz’da Ağdam’ı, 23 Ağustos’ta Cebrayıl ve Füzuli’ni, 31 Ağustos’ta Gubadlı’nı ve 29 Ekim’de Zengilan’ı işgal etmiştir. BM Güvenlik Konseyi, Dağlık Karabağ konusunda 4 karar (822, 853, 874 ve 884 sayılı kararları) kabul etmiştir. Bu kararlarda Ermeni silahlı birliklerinden işgal edilen Azerbaycan topraklarını terk etmeleri talep edilmiş olmasına rağmen bu talepler hiç bir zaman yerine getirilmemiştir.⁹⁸

Haydar Aliyev, dış politikadakı esas sorun olarak nitelendirdiği Dağlık Karabağ konusunda Azerbaycanın haklı mücadelesini uluslararası örgütlere üye olarak bu tribünlerden dünya birliğine anlatma yolunda büyük adımlar atmıştır. Haydar Aliyev’in iktidara geldigi dönem, ülkede iç kargaşa devam etmekte ve ülke bölünme tehlikesi yaşamaktaydı. Bundan dolayı, Haydar Aliyev öncelikle iç istikrarın sağlanmasına yönelmiştir. Bunu gerçekleştirebilmek için cephede ateşkes sağlanmalıydı. 12 Mayıs 1994’te ateşkese varılmasına nail olan Aliyev, ardından iç siyasette de istikrarı saglamış ve Karabağ probleminin çözümüne yönelmiştir. Bu noktada AGİT ve diger uluslararası güçlerle işbirliğine gitmiş ve AGİT aracılığıyla problemin çözümüne ilişkin yeni bir plan hazırlanmıştır. Sorunun çatışma niteliğinde baslangıcının 1988 olduğu düşünüldüğünde, 1996 yılındaki bu planın hazırlanmasında Aliyev’in istikrarlı iç ve dış politikasının etkisi büyük önem arz ediyor. Burada: “Azerbaycan ve Ermenistan anlaşmazlığının çözülmesi, Karabağ’a en yüksek özerkliyin sunulması, Karabağlı Ermeni ve Azerbaycanlıların hayat güvenliğinin sağlanması” gibi önemli faktörler bulunuyordu. Aliyev yönetiminin yürüttüğü başarılı lobi faaliyetleriyle elli üç devlet tarafından bu plan kabul edilmiş olsa da, Ermenistan, yayılmacı politikasına uygun olmadığından bu planı kabul etmekten kaçınmıştır.⁹⁹

4.