Türkiye’de Çağdaş Anlamda

24 Öztoprak, a.g.b., 347-348; Karabekir, İH, s. 36-38; M. Fahrettin Kırzıoğlu, Bütünüyle Erzurum Kongresi, Ankara 1993, s. 53-54; Sabahattin Özel, Millî Mücadele’de Trabzon, Ankara 1991, 98-99.

25 Nutuk, I, 30-34; Reşit Paşa’nın Hatıraları, (Neşr. Cevdet R. Yularkıran), (İstanbul) 1939, s. 22-23; “Rauf Orbay’ın Hatıraları”, Yakın Tarihimiz (YT), C. 3, S. 27, 30 Ağustos 1962, s. 19; YT, C. 3, S. 28, 6 Eylül 1962, s. 48-49.

26 Atatürk, Nutuk, I, s. 30-31; Ali Fuat Cebesoy, Millî Mücadele Hatıraları (MMH), İstanbul 1953, 73-74.

27 Cebesoy, MMH, 74.

28 Atatürk’ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri, (ATTB), C. IV, Ankara 1991, s. 31.

29 Atatürk, Nutuk, I, s. 43; Mazhar Müfit Kansu, Erzurum’dan Ölümüne Kadar Atatürk’le Beraber, C. I, Ankara, s. 23.

30 Dursunoğlu, a.g.e., 87-90; (Cevat Dursunoğlu), “Atatürk’ün 3 Temmuz 1919’da Erzurum’a Gelişi”, AAMD, I/3, Temmuz 1985, s. 793-798; Kansu, a.g.e., 27.

31 Vehbi Cem Aşkun, Sivas Kongresi, 2. Baskı, İstanbul 1963, s. 61.

32 “Rauf Orbay’ın Hatıraları”, YT, C. 3, S. 28, 6 Eylül 1962, s. 49.

33 Karabekir, İH, 62; Dursunoğlu, a.g.e., s. 90; “Rauf Orbay’ın Hatıraları”, YT, C. 3, S. 28, s. 49.

34 “Mustafa Kemal’in Üçüncü Ordu Müfettişliği’nden Azledilmesi Belgeleri”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi (BTTD), 14, Kasım 1968, s. 12-13; Celal Bayar, Ben De Yazdım, Millî Mücadele’ye Giriş, C. VIII, İstanbul 1997, s. 139-140.

35 Karabekir, İH, s. 1139.

36 Faik Reşit Unat, “Atatürk’ün Askerlikten İstifası ve Millî Savaşı Millet Ferdi Olarak Başlaması”, Tarih Vesikaları, C. I, S. 5, Şubat 1942, s. 324; Bayar, a.g.e., VIII, s. 147.

37 ATBD, S. 79, Mayıs 1981, s. 25-27, (Belge No: 1735).

38 Kırzıoğlu, Erzurum Kongresi, s. 137.

39 Kâmil Erdeha, Millî Mücadele’de Vilâyetler ve Valiler, İstanbul 1975, 53-54.

40 Cebesoy, MMH, 100; Feridun Kandemir, Hatıraları ve Söyleyemedikleri ile Rauf Orbay, İstanbul 1965, s. 41-44; Ş. Süreyya Aydemir, Tek Adam, Mustafa Kemal 1919-1922, C. I, İstanbul 1999, s. 105; İnan, Türk Devrimi, s. 31.

41 “Rauf Orbay’ın Hatıraları”, YT, C. 3, S. 28, 6 Eylül 1962, s. 51-52; Cemal Kutay, Hüseyin Rauf Orbay (1881-1964), C. III, İstanbul 1992, s. 238; Karabekir, İH, s. 1141; Fethi Tevetoğlu, Atatürk’le Samsun’a Çıkanlar, Ankara 1971, s. 129-135; Falih Rıfkı Atay, Çankaya, İstanbul 1984, s. 183.

42 Sadi Irmak, Millî Mücadele’de Atatürk’ün Çevresi, İlk Mücahitler, İstanbul 1986, s. 93.

43 “Ölümünün 47. Yılında Kâzım Karabekir Paşa’yı Anma Programında Selçuk Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Halil Cin’in Konuşması”, Ata Dergisi, S. Ü. Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi, S. 6, Yıl: 1994, Konya, s. 3. (1-4).

44 İsmet İnönü Hatıralar, I, (Yay. Haz. Sabahattin Selek), İstanbul, s. 178-179.

45 Karabekir, İH, s. 70; Karabekir, İHE, 74; Muhammet Erat, Milli Mücadele Döneminde Kâzım Karabekir Paşa’nın Faaliyetleri, (1919-1922), İ. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Bilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2000, s. 162-168.

46 Karabekir, İHE, 76.

47 Karabekir, İH, 73.

48 Dursunoğlu, a.g.e., 108.

49 Erzurum Kongresi’ne katılan delegelerin sayısı hakkında ileriye sürülen farklı rakamlar için bkz; Dursunoğlu, a.g.e., 109-112; Cavit Akın, a.g.b., 275-286; Kansu, a.g.e., s. 78-80; Kırzıoğlu, Erzurum Kongresi, II, 14; Anadolu ve Rumeli’de Gerçekleştirilen Ulusal ve Yerel Kongreler ve Kongre Kentleri Bibliyografyası, C. 1, Ulusal (Kongreler), TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu Yay., Ankara 1993, s. 32-36.

50 Kırzıoğlu, Erzurum Kongresi, II, s. 235; Dursun Ali Akbulut, Erzurum Kongresi Hakkında Belgeler, Erzurum 1989, s. 31-36; M. Fahrettin Kırzıoğlu, Mustafa Kemal Paşa-Erzurum İlişkileri Üzerine Belgeler (1919-1920), Ankara 1991, s. 22.

51 HTVD, S. 3, Vesika No: 42.

52 BOA, BEO, Nr: 343763; HTVD, S. 26, (Aralık 1958), Vesika No: 689; H.T.V.D, S. 3, Mart 1953, Vesika No: 48; ATBD, S. 79, Mayıs 1981, Yıl: 30, (Belge No: 1737); Karabekir, İHE, s. 85; Cebesoy, MMH, 119; Bayar, a.g.e., VIII, 163; Irmak, a.g.e., s. 106. Mustafa Kemal Paşa ve Rauf Bey’in yakalanarak, İstanbul’a gönderilmeleri hakkındaki Meclis-i Vükelâ kararı için bkz; BOA, MV, 216/95, (30 Şevval 1337), 29 Temmuz 1335.

53 Gotthard Jaeschke, Kurtuluş Savaşı İle İlgili İngiliz Belgeleri, (Çev. Cemal Köprülü), Ankara 1986, s. 139; Bayar, a.g.e., VIII, 163.

54 HTVD, S. 3, Vesika No: 48; Karabekir, İH, 92-93; Karabekir, İHE, 85-88; Cebesoy, MMH, 119-120; Gökbilgin, a.g.e., I, 170-171.

55 ATBD S. 79, s. 31-39, (Belge No: 1737); HTVD, S. 3, Vesika No: 48; Karabekir, İH, s. 93; Karabekir, İHE, s. 88.

56 Bekir Sıtkı Baykal (Yay. haz.), Erzurum Kongresi İle İlgili Belgeler, Ankara 1969, Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Yay. s. 21-23; BOA, DH. ŞFR, 101/70.

57 AİİAB, s. 60-61; HTVD, S. 8, Vesika No: 179; HTVD, S. 3, Mart 1953, Vesika No: 50; Mithat Sertoğlu, “Erzurum Kongresi’nin Bilinmeyen İki Belgesi”, BTTD, S. 13, Ekim 1968, s. 3-5; Karabekir, İH, s. 97-98; Karabekir, İHE, s. 88-90.

58 Atatürk, Nutuk, I, 115-137; Karabekir, İH, 169-199; Kansu, a.g.e., I, 255-271; Reşit Paşa’nın Hatıraları, s. 132-148.

59 Oğuz Aytepe, Millî Mücadele Başında Mustafa Kemal Paşa (Atatürk) ve Heyet-i Temsiliye’nin İç Siyaseti 1919, H. Ü. Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara 1993, s. 108.

60 Karabekir, İH, 147-148.

61 ATBD S. 79, Mayıs 1981, Yıl: 30, (Belge No: 1739).

62 Karabekir, İH, 149; Aşkun, a.g.e., s. 102.

63 Aşkun, a.g.e., s. 106; Kansu, a.g.e., s. 203.

64 Reşit Paşa’nın Hatıraları, s. 100; Hayri Mutluçay (Yay. Haz.), “Sivas Kongresi Hazırlıkları, Kongrenin Tutanak ve Kararları”, BTTD, XI/62, Kasım 1962, s. 4-13.

65 Uluğ İğdemir, Sivas Kongresi Tutanakları, s. 1-106; Aşkun, a.g.e., s. 145; M. Tayyip Gökbilgin, Millî Mücadele Başlarken, Sivas Kongresinden, Büyük Millet Meclisinin Açılmasına (4 Eylül 1919-23 Nisan 1920), C. II, Ankara 1965, s. 8-13; Goloğlu, Sivas Kongresi, Ankara 1969, 232-234 (EK-4); PRO, FO, 371/6469/E 5233/1/44;.

66 BOA, DUİT, 4/24-2 (1338. M. 6); Ali Fuat Türkgeldi, Görüp İşittiklerim, Ankara 1984, 249-250; İbnülemin Mahmut Kemal İnal, Son Sadrazamlar, C. 4, İstanbul 1982, s. 2111-2112; Mehmet Tevfik Bey’in (Biren) II. Abdülhamid, Meşrutiyet ve Mütareke Devri Hatıraları, (Yay. Haz., F. Rezan Hürmen), C. II, İstanbul 1993, s. 279; “Yeni Türk Kabinesi”, The Times, 7 Ekim 1919, s. 7.

67 Goloğlu, Sivas Kongresi, 195;.

68 Aşkun, a.g.e., s. 173.

69 Karabekir, İHE, 183-184.

70 İğdemir, Heyet-i Temsiliye Tutanakları, Ek-III, s. 160-163; Atatürk, Nutuk, I, 274-277.

71 Erdeha, a.g.e., 114; Atatürk, Nutuk, III, 1145-1146; Nutuk, I, 282.

72 Karabekir, İHE, 226-227; Cebesoy, MMH, 250.

73 Karabekir, İH, 363-365; Kâzım Karabekir Paşa (Anlatan), “Fevzi Paşa Mustafa Kemal Paşa’yı İstanbul’a Getirmek İçin Gelmişti”, YT, C. IV, S. 50, 7 Şubat 1963, s. 326-328.

74 Türkgeldi, a.g.e., 254; Tevfik Bey’in Hatıraları, II, 323; Goloğlu, Üçüncü Meşrutiyet, 48-51; Gökbilgin, a.g.e., II, 307.

75 Türkgeldi, a.g.e., 259; Salahi R. Sonyel, Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika, Mondros Bırakışmasından Büyük Millet Meclisi’nin Açılışına Kadar, I, Ankara 1987, s. 206; Salahi R. Sonyel, Kurtuluş Savaşı Günlerinde İngiliz İstihbarat Servisi’nin Türkiye’deki Eylemleri, Ankara 1995, s. 67-70; Gökbilgin, a.g.e., II, 373-379; The Times, 17 Mart 1920, s. 16e; Mithat Sertoğlu, “İstanbul’un İşgali (16 Mart 1920)”, BTTD, 5, Haziran 1968, s. 3-8.

76 HTVD, S. 26, Vesika No: 662. Mahmut Goloğlu, Üçüncü Meşrutiyet 1920, Ankara 1970, s. 114; A. Rawlinson, Adventures in the Near East 1918-1922, Londra 1923, 288-290; Orhan Duru, Amerikan Gizli Belgeleriyle Türkiye’nin Kurtuluş Yılları, İstanbul 1978, s. 86; WO, 33/1000, (No: I. 8404).

77 Karabekir, İH, 675-676, 684-685, 699-701.

78 FO, 371/E 15112/262/44; Karabekir, İH, 730-731;.

79 ATTB, IV, 333-334, 342-343, 349-353; Karabekir, İH, 677, 697-698, 732-734.

80 Karabekir, İH, 738-741; Goloğlu, Üçüncü Meşrutiyet, s. 281.

81 ATTB, C. IV, s. 352-353; İsmet İnönü Hatıralar, I, 220; Karabekir, İH, 744-745.

82 S. İ. Aralov, Bir Sovyet Diplomatının Türkiye Anıları, (Çev. Hasan Âli Ediz), Ankara 1985, 6.

83 FO, 371/E 15112/262/44; Bilal N. Şimşir, İngiliz Belgelerinde Atatürk, (1919-1938), Nisan-Aralık 1920, II, Ankara 1975, 166-169,

Salâhi R. Sonyel, “Kurtuluş Savaşı Günlerinde Doğu Siyasamız, (Nisan 1920-Mart 1921)”, Belleten, XLI/164, Ekim 1977, 662-663.

84 Doğu Cephesi, III, 94; Cemalettin Taşkıran, Millî Mücadele’de Kâzım Karabekir Paşa, Ankara 1999, s. 100; Sonyel, a.g.m., 682; İnönü Hatıralar, I, 220-221.

85 Doğu Cephesi, III, 94-95.

86 Doğu Cephesi, III, 129-130; Karabekir, İH, 525-526.

87 Cumhuriyet Arşivi, Kararname Sayısı: 225, Kutu No: 1, Dosya No: 12, Evrak No: 7 (Bu belgenin temin edilmesinde bana yardımcı olan Doç. Dr. Cezmi Eraslan Bey’e teşekkür ederim); Doğu Cephesi, III, 146; Goloğlu, Üçüncü Meşrutiyet, s. 282.

88 FO, 371/E 13846/262/44; Karabekir, İH, 847-848; Doğu Cephesi, III, 147.

89 TBMMZC, 1, C. 5, (9. 10. 1336), s. 6; Doğu Cephesi, III, 162-168; W. E. D. Allen ve P. Muratoff, Kafkas Harekâtı, Türk-Kafkas Sınırındaki Harblerin Tarihi (1828-1921), Ankara 1966, s. 463; Dursun Ali Akbulut, “Albayrak Gazetesi’ne Göre Sarıkamış ve Kars’ın Kurtuluşu”, Yakın Tarihimzde Kars ve Doğu Anadolu Sempozyumu, s. 334; “Oltu ve Sarıkamış’ın Tahliyesi”, Vakit, 17 Teşrin-i Evvel 1920, No: 1026.

90 The Times, 21 Ekim 1920, s. 9c.

91 WO, 33/1000,.

92 Goloğlu, Üçüncü Meşrutiyet, s. 282.

93 TBMMZC, C. 5, (30. 10. 1336), s. 244-245; WO, 33/1000, ); Şimşir, Atatürk, II, 414-415; İlhan Gedik, Millî Mücadele’de 15. Kolordu, Ankara Üniversitesi, Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara 1992, s. 165-181; S. İ. Aralov, a.g.e., s. 18; Sonyel, a.g.m., 690; Tarih IV, Türkiye Cumhuriyeti, İstanbul 1934, s. 72; “Kars Nasıl Zabt Edilmiş?”, Vakit, 21 Recep 1339, No: 1189; The Times, 8 Kasım 1920, 11e; Kutlay Doğan, “Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin İlk Askerî Zaferi, Kars’ın Kurtuluşu”, Türk Kültürü, VII/73, Kasım 1968, s. 67-69; Firuz Kazemzadeh, The Struggle for Transcaucasia, (1917-1921), New York 1950, s. 288.

94 Ermeni ve Türk kayıpları için bkz; WO, 33/1000; Karabekir, İH, 857; Ilgar, “Doğu Cephesi-IV-”, BTTD, 11, 31); Doğu Cephesi, III, 198-203; İsmet Görgülü, On Yıllık Harbin Kadrosu, 1912-1922, Ankara 1993, 215.

95 TBMMZC, C. 5, (9. 11. 1336), s. 335-336.

96 Goloğlu, Üçüncü Meşrutiyet, s. 284.

97 Karabekir, İH, 857; İsmet Görgülü, a.g.e., 215; Türk İstiklâl Harbi, İdari Faaliyetler, VII, Ankara 1975, s. 559.

98 TBMM. ZC, C. 6, (13. 12. 1336), s. 348; HTVD, Yıl: 13, S. 48, Haziran 1964, Vesika No: 1130; Türk İstiklâl Harbi’ne Katılan Tümen ve Daha Üst Kademelerdeki Komutanların Biyografileri, Ankara 1989, 177; Süslü-Balcıoğlu, a.g.e., 101.

99 TBMMZC, C. 5, (9. 11. 1336), s. 335; ATBD, S. 106, Yıl: 47, Haziran 1998, Belge No: 2989, 2990; WO, 33/1000; Aralov, a.g.e., s. 18; Kazemzadeh, a.g.e., 288.

100 Doğu Cephesi, III, 220.

101 Goloğlu, Üçüncü Meşrutiyet, s. 284-285; Görgülü, a.g.e., 215n.

102 Recep Karacakaya, Türk Kamuoyu ve Ermeni Meselesi (1908-1923), İ. Ü. Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 1999, s. 301-304; “Ermenistan’ın Mütareke Şartları”, Vakit, 21 Recep 1339, No: 1189.

103 Karabekir, İH, 861; İsmayıl Hacıyev, “Moskova ve Qars Antlaşmalarında Naxçıvan”, Türk-Ermeni İlişkileri, s. 138; Sonyel, Dış Politika, II, 34; Sonyel, a.g.m., 693.

104 TBMMZC, C. 5, (9. 11. 1336), s. 339; İskender Yılmaz, Gümrü Antlaşması, 107-113.

105 Yılmaz, a.g.e., 121-122.

106 Yılmaz, a.g.e., 122; Kâzım Karabekir, Ermeni Dosyası, (Yay. Haz. Prof. Dr. Faruk Özerengin), İstanbul 1994, s. 167; Gökdemir, a.g.e., s. 220; Sonyel, İngiliz İstihbarat Servisi, 126.

107 Atatürk, Nutuk, II, 488; İsmail Soysal, Tarihçeleri ve Açıklamaları ile Birlikte Türkiye’nin Siyasal Antlaşmaları (1920-1945), C. I, Ankara 1983, s. 17-23; WO, 33/1000; TBMMZC, C. 6, (4. 12. 1336), s. 199-202; Türkgeldi, a.g.e., 133-134; Allen ve Muratoff, a.g.e., s. 463; Karacakaya, a.g.t, 306-309; Sonyel, Dış Politika, II, 34-35; Yılmaz, a.g.e., 113-132; A. Poidebard, “Traité D’Alexandropol (2 décembre 1920)”, Revue Des Etudes Armeniennes, C. IV, Fasikül: 1, s. 70-72; Von G. Jaschke, “Die Türkisch-Armenische Grenze und Der Friedensvertag von Gümrü (Alexandropol)”, Westasiatische Studien, Mitteilungen des Seminars für Orientalische Sprachen (zu Berlin), C. 35, Berlin 1935, s. 162-171.

108 Kazemzadeh, a.g.e., 290-293; “Ermenistan’da Son Vaziyet”, Vakit, 6. Ra. 1339, No: 1057; “Ermenistan Vekayii-Bolşevik Kabinesi İş Başında”, Vakit, 9 Aralık 1920, No: 1077.

109 Doğu Cephesi, III, 225.

110 TBMMZC, C. 6, (25.11.1336), s. 32; (28.11.1336), s. 78; (9.12.1336), s. 284; (14.12.1336), s. 357; (20.12.1336), s. 430.

111 ATTB, IV, 369-370.

112 ATTB, IV, 375-376. (Açıksöz, 1 Kasım 1920’den nakil).

113 İsmet İnönü, Hatıralar, I, 222-223.

114 Sonyel, Dış Politika, II, 34; Goloğlu, Üçüncü Meşrutiyet, s. 285.

115 Karabekir, İH, 862; Cebesoy, MMH, 485-486; Sonyel, a.g.m., 693.

116 Tarih IV, 73.

117 Doğu Cephesi, III, 232; Karabekir, İH, 881; Taşkıran, a.g.e., 126; Goloğlu, Cumhuriyete Doğru, s. 1241; “Tiflis Sukut Etti. Ardahan ve Artvin”, Peyâm-ı Sabah, 2 Mart 1921; “Ardahan ve Artvin’in Suret-i Zabtı”, Peyam-ı Sabah, 4 Mart 1921; Vakit, 22 Mart 1921.

118 Karabekir, İH, 884; Doğu Cephesi, III, 237-240; Goloğlu, Cumhuriyete Doğru, s. 124; Ali Arslan, “I. Dünya Savaşı ve Millî Mücadele Döneminde Ahıska-Ahılkelek (1914-1921) ”, Kafkas Araştırmaları, C. III, İstanbul 1997, 163; Tevfik Bıyıklıoğlu, Atatürk Anadolu’da, (1919-1921), I, Ankara 1981, 158; Hakimiyet-i Milliye, 13 Mart 1921; Peyâm-ı Sabah, 13-14 Mart 1921; Vakit, 2 Nisan 1921.

119 Arslan, a.g.m., 113; Goloğlu, Cumhuriyete Doğru, 125; Erat, a.g.t., 580-586; Tarih IV, 73; “Batum’un Tahliyesi” Vakit, 25 Mart 1921; Vakit, 11 Nisan 1921;.

120 Bülent Gökay, Bolşevizm ile Emperyalizm Arasında Türkiye (1918-1923), İstanbul 1997, a.g.e., 144; Afanasyan, a.g.e., 192.

121 Doğu Cephesi, III, 250.

122 Türk İstiklâl Harbi, VII, Çizelge No: 8; Hamdi Doğan, Millî Mücadele’de Doğu Cephesi’nden Batı Cephesi’ne Yapılan Yardımlar ve İkmal Yolları, Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Kayseri 1995, s. 43-120. Mehmet Arif Bey’in verdiği farklı rakamlar için bkz; Mehmet Arif Bey, Anadolu İnkılâbı, Millî Mücadele Anıları (1919-1923), (Yay. Haz. Bülent Demirbaş), İstanbul 1987, 66n.

123 Doğu Cephesi, s. 260-261; HTVD, Yıl: 16, S. 59, Mart 1967, Vesika No: 1340; HTVD, Yıl: 23, S. 71, Eylül 1974, Vesika No: 1539. The Times, 11 Nisan 1921, s. 9e; The Times, 13 Nisan 1921, s. 9c.

124 Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi, Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti Dönemi (23 Nisan 1920-29 Ekim 1923), C. IV, Kısım. I, Ankara 1984, s. 266; Görgülü, a.g.e., 219; Haluk Selvi, Millî Mücadele’de Erzurum (1918-1923), Ankara 2000, s. 290.

125 Karabekir, İH, 955; “Milli Ordu Kafkaslardan Gelen Kuvvetlerle Mütemadiyen Takviye Edilmektedir”, Vakit, 26 Mayıs 1921.

126 Doğu Cephesi, s. 269.

127 İsmayıl Musayev, Azerbaycan-Türkiye İlişkileri (1917-1922 Yılları), Bakû 1998, s. 39; Gökay, a.g.e., s. 146-147; Kurtuluş Savaşımız (1919-1922), s. 136; Kâmuran Gürün, Türk-Sovyet İlişkileri, (1920-1953), Ankara 1991, s. 70; “Kars Konferansı Küşad Eyledi”, Vakit, 3 Ekim 1921; “Kars Konferansı”, Vakit, 14 Ekim 1921.

128 Hacıyev, a.g.m., s. 141-142.

129 Cebesoy, MH, 258-259; Goloğlu, Cumhuriyete Doğru, s. 183; Gürün, Türk-Sovyet İlişkileri, s. 71; Hacıyev, a.g.m., s. 142; Aralov, a.g.e., s. 25; Gökay, a.g.e., s. 147; Karacakaya, a.g.t, 311-312; FO, 371/E 12996/116/58; FO, 371/E 10937/10937/44), The Times, 18 Ekim 1921, s. 9g; The Times, 21 Ekim 1921, s. 9g; “Kars Müzakeratı Hitam Buldu”, Vakit, 20 Ekim 1921.

130 TBMMZC, Devre: 1, C. 18, s. 9.

131 Kurtuluş Savaşımız (1919-1922), s. 137.

132 Kâzım Karabekir, Çocuk Davamız, I, (Yay. Haz. Prof. Dr. Faruk Özerengin), İstanbul 1995, s. 36-37.

133 Karabekir, Çocuk Davamız, I, s. 90-91.

134 Geniş bilgi için bkz; Nuri Köstüklü, “Kâzım Karabekir Paşa’nın Doğu Anadolu’daki Eğitim, Kültür ve Teşkilatlanma Faaliyetleri”, Türk Yurdu, Ekim 1997, XVIII/122, s. 107-109; N. Köstüklü, “Kâzım Karabekir’in Açtığı Okullar-I”, BTTD, S. 5, Temmuz 1985, s. 31-35; N. Köstüklü, “Kâzım Karabekir’in Açtığı Okullar-I”, BTTD, S. 6, Ağustos 1985, s. 36-41; Erat, a.g.t., 592-608; Halide Edip Adıvar, Türkün Ateşle İmtihanı-Kurtuluş Savaşı Anıları-, İstanbul 1987, s. 255-257; Celal Nuri (İleri), “Milletin Tecdidi”, İleri, 29 Teşrin-i sâni 1338/1922’den aktaran M. Kaplan-İ. Enginün-Z. Kerman-N. Birinci-A. Uçman, Atatürk Devri Fikir Hayatı, I, Ankara 1981, s. 56.

135 Anadolu’da Yeni Gün, 17 Kasım 1922’den aktaran Nurettin Gülmez, Kurtuluş Savaşı’nda Anadolu’da Yeni Gün, Ankara 1999, s. 507.

136 Kâzım Karabekir Paşa’nın Millî Mücadele yıllarında Doğu Cephesi’nde yaptığı faaliyetlerinin “Askerlik Mesleği” açısından bir değerlendirmesi için bkz; Cemalettin Taşkıran, Kâzım Karabekir Paşa, Askerî Hayatı ve Komutanlığı, Ankara 1993, s. 61-82.

137 ATTB, IV, 492.

138 Nurettin Peker, İstiklâl Savaşı Resim ve Vesikalarla, İnebolu-Kastamonu ve Havalisi Deniz ve Kara Harekâtı, İstanbul 1955, s. 427; Mustafa Eski, “Mütareke Sonrasında Kastamonu’ya Gelen Önemli Kişiler”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, (AAMD), XV/45, 1071; Mustafa Eski, “Kâzım Karabekir Paşa’nın Kastamonu’dan Geçişi”, AAMD, XI/32, Temmuz 1995, s. 434.

139 Utkan Kocatürk, Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Kronolojisi, 1918-1938, Ankara 1988, s. 357.

140 Anadolu’da Yeni Gün, 16 Ekim 1922 ve 11 Ekim 1922’den aktaran Gülmez, a.g.e., s. 638.

141 Anadolu’da Yeni Gün, 27 Ekim 1922’den aktaran Gülmez, a.g.e., 506.

142 Hıfzı V. Velidedeoğlu, Millî Mücadele Hatıralarım, İstanbul 1983, s. 155; Karabekir, Çocuk Davamız, I, s. 188-342.

143 TBMM Gizli Celse Zabıtları, C. I, Ankara 1983, s. 336-337.

Adıvar, Halide Edip, Türkün Ateşle İmtihanı-Kurtuluş Savaşı Anıları-, İstanbul 1987.

Akbulut, Dursun Ali, “Albayrak Gazetesi’ne göre Sarıkamış ve Kars’ın Kurtuluşu”, Yakın Tarihimizde Kars ve Doğu Anadolu Sempozyumu, Kars Subatan 17-21 Haziran 1991, Ankara 1992, s. 333-335.

–––, Erzurum Kongresi Hakkında Belgeler, Erzurum 1989.

Akçakayalıoğlu, Cihat, “Türk İstiklâl Harbi ve İnkılâp (Devrim) Dönemlerinde Atatürk-General Kâzım Karabekir İlişkileri”, Uluslararası İkinci Atatürk Sempozyumu, 9-11 Eylül 1991, Ankara, C. I, Ankara 1996, 463-469.

Akın, Cavit, “Millî Mücadele ve Erzurum Kongresi’nde Giresun Milletvekilleri”, Giresun Tarihi Sempozyumu, 24-25 Mayıs 1996, Bildiriler, İstanbul 1997, s. 275-286.

Ali Fuat Cebesoy, Millî Mücadele Hatıraları, İstanbul 1953.

Allen, W. E. D. ve Muratoff, P., Kafkas Harekâtı, Türk-Kafkas Sınırındaki Harplerin Tarihi (1828-1921), Ankara 1966.

Anadolu ve Rumeli’de Gerçekleştirilen Ulusal ve Yerel Kongreler ve Kongre Kentleri Bibliyografyası, C. 1, Ulusal (Kongreler), TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu Yay., Ankara 1993.

Aralov, S. İ., Bir Sovyet Diplomatının Türkiye Anıları, (Çev. Hasan Âli Ediz), Ankara 1985.

Arslan, Ali, “I. Dünya Savaşı ve Millî Mücadele Döneminde Ahıska-Ahılkelek (1914-1921)”, Kafkas Araştırmaları, S. III, İstanbul 1997, 93-115.

Askeri Tarih Belgeleri Dergisi, S. 79, Mayıs 1981, Yıl: 30.

–––, S. 106, Yıl: 47, Haziran 1998.

Aşkun, Vehbi Cem, Sivas Kongresi, 2. Baskı, İstanbul 1963.

Atatürk, Mustafa Kemal, Nutuk, C. I-III, Onaltıncı Basılış, Türk Devrim Tarihi Enstitüsü, Milli Eğitim Basımevi, Ankara 1987.

Atatürk’ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri, C. IV, Ankara 1991.

Atay, Falih Rıfkı, Çankaya, İstanbul 1984.

Aydemir, Ş. Süreyya, Tek Adam, Mustafa Kemal 1919-1922, C. I, İstanbul 1999.

–––, İkinci Adam, 1884-1938, C. I, İstanbul 2000.

Aytepe, Oğuz, Millî Mücadele Başında Mustafa Kemal Paşa (Atatürk) ve Heyet-i Temsiliye’nin İç Siyaseti 1919, H. Ü. Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara 1993.

Başbakanlık Osmanlı Arşivi.

Bayar, Celal, Ben De Yazdım, Millî Mücadele’ye Giriş, C. VIII, İstanbul 1997, s. 106-107;.

Baykal, Bekir Sıtkı, (Yayına hazırlayan), Erzurum Kongresi İle İlgili Belgeler, Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Yay. Ankara 1969.

Bayur, Yusuf Hikmet, Atatürk, Hayatı ve Eseri-Doğumundan Samsun’a Çıkışına Kadar, Ankara 1990.

Cin, Halil, “Ölümünün 47. Yılında Kâzım Karabekir Paşa’yı Anma Programında Selçuk Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Halil Cin’in Konuşması”, Ata Dergisi, S. Ü. Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi, S. 6, Yıl: 1994, Konya, s. 3. (1-4).

Cumhuriyet Arşivi, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Ankara.

Doğan, Hamdi, Millî Mücadele’de Doğu Cephesi’nden Batı Cephesi’ne Yapılan Yardımlar ve İkmal Yolları, Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Kayseri 1995.

Dursunoğlu, Cevat, Millî Mücadele’de Erzurum, Ankara 1946.

(Dursunoğlu, Cevat), “Atatürk’ün 3 Temmuz 1919’da Erzurum’a Gelişi”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, I/3, Temmuz 1985, s. 793-798.

Duru, Orhan, Amerikan Gizli Belgeleriyle Türkiye’nin Kurtuluş Yılları, İstanbul 1978.

Erat, Muhammet, Milli Mücadele Döneminde Kâzım Karabekir Paşa’nın Faaliyetleri, (1919-1922), İ. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Bilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2000.

Erdeha, Kâmil, Millî Mücadele’de Vilâyetler ve Valiler, İstanbul 1975.

Eski, Mustafa, “Kâzım Karabekir Paşa’nın Kastamonu’dan Geçişi”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, XI/32, Temmuz 1995, s. 434.

–––, “Mütareke Sonrasında Kastamonu’ya Gelen Önemli Kişiler”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, XV/45, 1071.

Gedik, İlhan, Millî Mücadele’de 15. Kolordu, Ankara Üniversitesi, Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara 1992.

Goloğlu, Mahmut, Millî Mücadele’de Trabzon ve Mustafa Kemal Paşa, Trabzon 1981.

–––, Sivas Kongresi, Ankara 1969.

–––, Üçüncü Meşrutiyet 1920, Ankara 1970.

Gökay, Bülent, Bolşevizm ile Emperyalizm Arasında Türkiye (1918-1923), İstanbul 1997.

Gökbilgin, M. Tayyip, Millî Mücadele Başlarken, Mondros Mütarekesi’nden Sivas Kongresi’ne, C. I, Ankara 1959.

–––, Millî Mücadele Başlarken, Sivas Kongresinden, Büyük Millet Meclisinin Açılmasına (4 Eylül 1919-23 Nisan 1920), C. II, Ankara 1965.

Gökdemir, Ahmet Ender, Cenub-i Garbi Kafkas Hükümeti, Ankara 1989.

Görgülü, İsmet, On Yıllık Harbin Kadrosu, 1912-1922, Ankara 1993.

Gülmez, Nurettin, Kurtuluş Savaşı’nda Anadolu’da Yeni Gün, Ankara 1999.

Gürün, Kâmuran, Türk-Sovyet İlişkileri, (1920-1953), Ankara 1991.

Hacıyev, İsmayıl, “Moskva ve Qars Antlaşmalarında Naxçıvan”, Türk-Ermeni İlişkileri.

Hakimiyet-i Milliye Gazetesi.

Harp Tarihi Vesikaları Dergisi.

Hovannisian, Richard G., The Republic of Armenia, The First Year, 1918-1919, C. I, Berkeley & New York & London 1971, s. 423-428.

İğdemir, Uluğ, Sivas Kongresi Tutanakları, Ankara.

İnal, İbnülemin Mahmut Kemal, Son Sadrazamlar, C. 4, İstanbul 1982.

Irmak, Sadi, Millî Mücadele’de Atatürk’ün Çevresi, İlk Mücahitler, İstanbul 1986.

İsmet İnönü Hatıralar, I, (Yay. Haz. Sabahattin Selek), İstanbul.

Jaeschke, Gotthard, Kurtuluş Savaşı ile İlgili İngiliz Belgeleri, (Çev. Cemal Köprülü), Ankara 1986.

–––, Türk Kurtuluş Savaşı Kronolojisi, Mondros’tan Mudanya’ya Kadar (30 Ekim 1918-11 Ekim 1922), Ankara 1989.

Jaschke, Von G., “Die Türkisch-Armenische Grenze und Der Friedensvertag von Gümrü (Alexandropol)”, Westasiatische Studien, Mitteilungen des Seminars für Orientalische Sprachen (zu Berlin), C. 35, Berlin 1935, s. 162-171.