Ühendis ve makina ahmet erdo

MÜHENDİS VE MAKİNA / CİLT 18 - SAYI 205 - ŞUBAT 1974

63

Tablo:9 Is saatlerinin" tayini

Dökümhane Malzeme Ay :						Yıl:
	Memur /mü s_	İşçi		Ödeme		Çalışılan
No isletme /Departman	dahdem sayısı	sayısı	saat /ay		W*	saat /ay
1 Dökümhane idaresi/ iş hazırlama
2 Mgdel imali, Model arşivi
3 Erit me işle mi , lort ma
4 Kalıplama malzemeleri hazırlama
S Maca hazırlama
6 Etle kalıplama
7 Makina ite kalıplama
B Döküm ve derece boşaltma
9 Temizleme, Kaynak
10 Tavlama
11 Dış yüzü onarma
12 Kontrol, malzeme muayenesi
13 Kumlama
U
15 Tamir- bakım departmanı (*«)
16 Taşıma departmanı (*>*)
17 Laboratuar (««)
18 Genel iş yeri hizmetleri
19
Ücret alanların 15 saatleri
Dökümhanede istihdam edtenter m toplamı
Kapsam dışı bırakılan ı'sler				Çalışı Içn saat /oy
1 Yeni model imali
2 Döküm parçalar üzerinde yapılan mekanik islimler
3 Yeni makina teçhizatının imal viya montajı
4 iş yerleri arasındaki taşıma
S İş yeri nezaret ve koruma işleri
6 Büroların temizliği
7				,
Yukarıda gösterilen saatlerin toplamı						—
Ücret alanların iş saatleri
Memurlar (*)		Sayısı	Çalıştıkları saa t / ay		(***) fA
1 Dökümhane veya işletme müdürü
2 işletme mühendisleri, Asistanları, Teknikerleri
3 iş hazırlayıcılar (Plânlama ve uygulama). Yazıcılar
k Ustabaşı, Ustabaşı pozisyonundaki memurlar
5 Kontrolör, malzeme muayenecisi, Laborantlar
6 Şevki yatçı, puyantör
Toplam						H-
Bütün çalışmaların toplam saatleri'

(*)Alım-Satım, arşiv, muhasebe, personel, tahakkuk,yeni imalât, araştırma, mekanik işleme, montaj
departmanlârı isçilikleri dikkat» alınmamıştır

(#*)Yahız dökümhane için yapılan çalışmalar alınacaktır.
(»**). ia= Mevcudiyet katsayısı

Üretim Girdilerinin (in-put) Belirlenmesi

(1) nolu denklemde prodüktiviteyi tanıtmak için
kullandığımız oranın faydası olan —A— yani sarfi-
yat (in-pul), işçilerin sarfettiği işgücü veya makina
tarafından sarfedilen gücün, istihsal edilen birim
başına düşen miktar olarak diğer yardımcı malzeme-
lerle beraber mütalâa edilmesidir.

A
St ' St

(V)

A = ^AB + f_M.^AM -r f,

A_B = işçilik olarak sarfiyat
A_M = Maküıa gücü sarfiyat k\Vlı
f_M = Makina işini (A_M) değerlendirme katsayısı
A_st = Malzeme sarfiyatı DM olarak
f_st = Malzeme sarfiyatını (A_st) değerlendirme kat-
sayısı

Şimdi ortaya çıkan problem, yukandaki farklı üre-
tim girdilerinin ^fM ve ^fS_t katsayıları yardımı ile ka-
bul edilebilir bir ölçü birimi ile ifade edilmesidir.

İşçiler Tarafından Sarfedilen İşgücü

işçiler tarafından sarfedilen işgücü içine (^AB), ay-
lıklı ve diğer şekillerde ücret verilen, kaba ham dö-
kümün istihsaline yardımcı olan bütün personelin iş-
çilikleri dahil edilmelidir.

Birkaç iş, saatlerin hesabında kapsam dışı bıra-
kılmalıdır. Bu dökümhaneler için müşterek baz de-
ğer bulunması için gereklidir.

Yeni modellerin imâli

Döküm aprçalar üzerinde yapılan mekanik işlemler

işyerleri arasındaki nakliyeler

Yeni yardımcı araç ve gereç imâli

iş yerini koruma işçilikleri

Bürolann temizlenmesi

Modelcilerin dökümhanelerdeki işleri, kısa zaman
gerektiren, modelleri kontrol ve döküm tekniğine
uygulama gibi işlerdir. Tesviyeciler, elektrikçiler ve
diğer işyeri personelinin sadece dökümhane için sarf
ettikleri, tamir düzenleme ve nezaret gibi işlerin saat-
leri hesaba katılmalıdır.

Aşağıda gösterilen personelin aylık çalışma zaman-
lan dökümhane için yapılan çalışmalar meyanında
kabul edilir.

Dökümhane müdürü veya işletme müdürü

işletme mühendisleri, asistanları ve teknikerleri

Plânlama ve takip personeli (puvantörler dahil)

Ustabaşı ve postabaşılar

Kontrolör, malzeme kontrolcüsü ve laborantlar

Sevk memuru ve işyeri kâtipleri.

Alım - Satım işleri, personel, muhasebe servisleri
ile arşivleme işleri ve diğer teknik servisler tarafın-
dan yapılan işler dikkate alınmamalıdır. Bunun ya-
nında işçilerin tatil, hastalık günleri de hesaba ka-
tılmaz. Tablo 9 iş saatlerinin belirli bir baz değere
göre değerlendirilmesi yönünden fikir vermektedir.
Mevcudiyet katsayısı (^fA), karşılığı ödenen saatler
ile sarfedilen saatlerin hesabında yardımcı olmaktadır.

Makinalar Tarafından Sarfedilen İşgücü

Makinalar tarafından sarfedilen işgücü kWh (Ki-
lovat saat) ile ölçülür. Burada yalnız güç makina-
lan dikkate alınır ve diğer eneri kaynaklan (Ben-
zin, mazot v.s.) kWh cinsinden hesaplanır. Basınçlı
hava ile çalışan makina ve araçlann gücü için, ba-
sınçlı hava üreten tesisin toplam gücü hesaba katılır.

Aylık enerji ihtiyacının tesbitinde; güç için sarfe-
dilen enerji ile aydınlatmada kullanılan enerji veva
eritme için kullanılan enerji ile ısıtma gayesi ile kul-
lanılan enerjinin ayrı ayrı tesbiti güçlükleri ortaya
çıkar. Bu sebeple meselenin basitleştirilmesi için güç
için sarfedilen enerji ile aydınlatmada kullanılan
enerji birlikte gözönüne alınmalıdır.

J. Czikel; makina sarfiyatları için (^LM = makina
güçleri) kurulu mekanik gücün (aydınlatma, havalan-
dırma, toz temizleme gibi tesisler dahil) KW cinsin-
den değerini hesaplarında kullanmaktadır. Bu kabul-
ler, çeşitli işletmelerin sarfiyatlarının tam olarak be-
lirlenmesine yardımcı olmaktadırlar. Fakat insanlar
tarafından sarfedilen iş saatleri, daha gerçek rakam-
lar halinde bulunur, işçi ve diğer personelin sayıları
ile (izin ve hastalık halleri dikate alınarak) çalışma
saatleri daha çabuk tesbit edilebilir. J. Czikol bu sa-
yıyı, prodüktif kullanılan işgücü anlamında olmak
üzere aşağıdaki vaz ettiği denklemde kullanmaktadır.
A_K = Prodüktif iş gücü

L_H = Rehber güç

İstihsal

(8)

Prodüktivite =

AKn-KW

iş gücü ile kilovvatt olarak gösterilen kesir payda-
sının toplamının mümkün olması ve bizi prodüktivi-
teyi tayin yönünden belirli bir hedefe götürmesi, açık-
lanması gereken bir sorudur.

Bir iş gücünün, buna mümasil olarak bir kilovvatt-
lık bir kurulu makina gücünün normal şartlarda ay-
lık bedeli nedir ?

l AK maaş veya ücret (ortalama) 1200
% 50 yan ödemeler 600

H --
Takriben 1800 DM/AK

l kW Tedarik ücreti 1200 DM
Amortisman 120 ay için

ayda takriben 10

Faiz takriben 5

Bakım ve tamir takriben 10

Enerji 288 Saat/ay,

0,12 DM/kW takriben 35

Takriben 60 DM/kW

Bu tahmini hesaplama da göstermektedirki, bir
değerlendirme katsayısı (^fM) olmadan toplama yap-
mak mümkün değildir. Çünkü katsayı l den farklıdır.
Yukarıdaki misal için
fM = 0,033

ve dolayısı ile l AK = 30 KW
Burada dikkat edilmesi gereken nokta; makinala-
nn faydalı zamanının, iki vardiyalı çalışma düzenine
göre 288 Saat/ay olarak düşünüldüğüdür. Bir vardiya
halinde ^£M katsayısı 0,025 civarında kalır.

iş saatleri ile KW olarak belirtilen sarf edilen
enerjinin birbirlerine dönüştürülmesinde kullanıla-
cak değerlendirme katsayısı ^fM aşağıdaki şekilde ta-
yin edilir.

Yan ödemelerle beraber l Saat işçilik

ücreti takriben - 10 DM/h

l kWh enerji fiatı takriben 0,12 DM

Yan maliyetler, bakım, tamir ve

yatırım faizi takriben 0,12 DM

0,24 DM