Ünden bugüN

İSTANBUL KADILIĞI

kaçak inşaatları saptayan keşif naipleri, avârızG-») işlerinden sorumlu avarız naibi, mahalle sakinleri için ahlaki olumluluk belgesi düzenleyen tezkiye naibi, aydınlanma gereksiniminde birinci sırayı alan mum işlerini denetleyen mum naibi, hattâ pastırmalık hayvan kesimlerini, pastırmaların kalitesini denetlemekle görevli pastırma naibi de kadının yardımcılarıydı. Kassam-ı beledi denen bir naip de halkın miras ve tereke sorunlarını çözerdi. Tüm bu iş ve işlemlerden alınan yargı harçları, İstanbul kadısının ek geliri olup bundan, sözü edilen naiplerin ve diğer görevlilerin aylıkları da ödenirdi.

Esnaf örgütlerinin önde gelenleri, yi-ğitbaşılar, esnaf şeyhleri, kethüdalar, pazarbaşı ve ehl-i hibreler ile mimarbaşı ve hekimbaşı da sorumluluk alanlarına giren konularda istanbul kadısının direktiflerine göre hareket ederlerdi. Subaşı, böcek-başı(->), asesbaşı, çöplük subaşısı, mahalle imamları, hahamlar ve kocabaşılar da kadının buyruklarını yerine getirmekteydiler.

Bu geleneksel yapı ve görev, 19. yy'a kadar değişmedi. II. Mahmud'un (hd 1808-1839) başlattığı kurumlaşma sürecinde, İstanbul kadısı için de Bâb-ı Meşihat'ta bir "kadılık" birimi öngörüldü. 1836'da burada sabit bir makama kavuşan istanbul kadılığı, atanmaları ve ayrılmaları, kadıların değişimine bağlı olmayan şer'iye müşavirliği, İstanbul kadısı müsteşarlığı, İstanbul bâb mahkemesi naipliği, vekayi kâtipliği, bâb mahkemesi başkâtipliği vb birimleri içeren özel bir örgüt oldu. Diğer yandan, bâb mahkemeleri, şer'iye sicili tutma ve bu

228