Ünden bugüN

Yakup Kadri Karaos-manoğlu

Ara Güler

ta gönüllü biçimde uzaklaşarak, ilişkide, davranışta, giyim kuşamda, hattâ mimaride şaşırtıcı bir başkalaşımı yaşar. İstanbul' un bütün hayatı, özellikle yüksek zümrede "rokokolaşmıştır". Yazar, "rokoko" sözcüğüyle içi kof, dışı süslü yeni İstanbul hayatını simgelemek ister. Romanın savaş dolayısıyla İstanbul'a göç edenlere ve savaş zenginlerinin sofralarına ayrılmış sayfaları, toplumsal çelişkileri yansıtmak açısından eşsiz tasvirlerle yüklüdür.

Nur Baba (1922) Çamlıca'daki bir Bektaşî tekkesini, 20. yy'ın başlangıcındaki konumu ve töresiyle anlatmış; tasavvufa bağlı olan çevrelerce epey yerilmiştir. Bununla birlikte, Nur Baba, manevi ikliminden çıkmış İstanbul'da çöken bir tasavvuf geleneğini, bunun uyandırdığı ruhsal, bireysel sızıları tahlil etmesiyle değer kazanan bir romandır. Bektaşîliğin sanata açık çehresi, Nur Baba'nın tekkesinde artık çökmeye yüz tutmuştur ve gönlünü Nur Baba'ya kaptıran Boğaziçi kökenli Nigâr Hanım, Çamlıca'daki harap evde boş yere musikinin, resmin kılavuzluğunu aranır. Çamlıca, Boğaziçi, özellikle Kanlıca peyzajlarıyla donanmış Nur Baba, Nigâr Hanım'ın kişisel yıkımı, ama iç dünyasında arınışıy-la noktalanır.

II. Meşrutiyet devrinin siyaset hayatını ve partiler kargaşasını, âdeta belgesel bir tutumla anlatan Hüküm Gecesi (1927) Mahmud Şevket Paşa, Talât Bey, Cemal Bey, Rıza Tevfik ve Ziya Gökalp gibi gerçek kişileri roman kişileri arasına katmıştır. İttihad ve Terakki Fırkası'yla Hürriyet ve İtilaf Fırkası'nın bitmez tükenmez çe-

kişmesi altında, bütün siyaset hayatının özünde hep "şahsi kin ve ihtiraslan" saptayan Yakup Kadri, Hüküm Gecesi'ni bir karamsarlıkla noktalar. Eserde II. Meşrutiyet devri İstanbul'unun konaklarına, ziyafet sofralarına, Ferah Tiyatrosu'ndaki bir mü-samere sahnesine ilişkin bölümler bugünün kuşaklarına bilgi edindirebilecek zengin ayrıntılarla donanmıştır.

Sodom ve Gomore (1928) Mütareke devri İstanbul'unun maddi, manevi çöküşüne yönelir. İlençli bir imparatorluk başkenti görünümündeki İstanbul, bilhassa yüksek çevrelerinde, evini barkını, bütün varlığını işgal kuvvetlerine açmıştır; Sami Bey ailesi de bu yarı işbirlikçi ailelerden biridir. İşgal kuvvetlerinin önde gelen subaylarıyla, yabancı kişilerle sıkı fıkı ilişkiler kuran İstanbul'un mutlu azınlığı, çöken şehri görmezden gelmekte, vur patlasın çal oynasın günler yaşamaktadır. Şehri sarıp sarmalayan vurgunculuk, vatan ihaneti ölçüsünde cinsel bir kudurganlıktır. Türk kadınlarının İngiliz askerlerle düşüp kalktığı Sodom ve Gomore'de, kadın ve erkek eşcinsel kişiler de, hiçbir kişisel ahlâk değeri gütmeksizin günlerini gün ederler. Otel odaları, beş çayları, akşam yemekleri, danslı suareleriyle ölümcül bir debdebeyi canlandıran roman, Kurtuluş Savaşı'nın kazanılışı ve İstanbul'un kurtuluşu günlerinde sona erer. İşgal altındaki payitaht İstanbul'u kaleme getiren romanlarının ilklerinden olan ve ardılı bazı romanlara öncülük eden Sodom ve Gomore'nin Latin harfleriyle ilk kez 1966'da basılmış olması herhalde epey düşündürücüdür.

L