Ünden bugüN

KADIKÖY İLÇESİ

İlin doğu yarısında, Kocaeli Yarımadası' nın güneybatı kesiminde yer alır. Kadıköy İlçesi, kuzeyde Üsküdar ve Ümraniye, doğuda yine Ümraniye ve Maltepe ilçeleri, güney ve batıda da Marmara Denizi'ne komşudur. Bu sınırlar içinde 33 km2'lik bir alan kaplar.

Kırsal yerleşmesi olmayan Kadıköy İlçesi 28 mahalleden oluşur. Bunlar Acıbadem, Atatürk, Barbaros, Bostancı, Cafer Ağa, Caddebostan, Dumlupınar, Eğitim, Erenköy, Fenerbahçe, Feneryolu, Fikirtepe,Göztepe, Hasan Paşa, İçerenköy, İnönü, Ka-yışdağ, Koşuyolu, Kozyatağı, Küçükbak-kalköy, Merdivenköy, 19 Mayıs, Osman Ağa, Rasim Paşa, Sahrayıcedit, Suadiye, Yenisahra ve Zühtü Paşa mahalleleridir.

İlçe sınırları içinde Kayışdağı (438 m) ve Göztepe (235 m) gibi önemli yükseltiler olmasına karşın, Kayışdağı ve Çamlıca eteklerinden Marmara Denizi'ne doğru u-zanan hafif dalgalı düzlükler ve taşlı eğimler tüm araziye hâkimdir. Bu oldukça düz arazi üzerinde Fikirtepe, Acıbadem, Altı-yol, Küçük Moda (Cevizlik) ve Koşuyolu öbür önemli tepe noktalarım oluşturmaktadır. Haydarpaşa ve Kalamış koyları ile Moda ve Fenerbahçe burunlarının yer aldığı hareketli bir kıyı çizgisi bulunmaktadır. Fenerbahçe Burnu ile Bostancı arasında sahil şeridi fazla girintili çıkıntılı olmayan oldukça düz bir çizgiye sahiptir. Ancak sahil şeridi son yıllarda yapılan dolgularla doğal özelliğini önemli ölçüde yitirmiştir. Bugün Kadıköy sınırları içinde

halen doğal görünümünü koruyabilmiş kıyı parçalarına Fenerbahçe Burnu'nda çok sınırlı olarak rastlamak mümkündür. Kadıköy'ün başlıca akarsuları Kuşdili Deresi (Kurbağalıdere), Çamaşırcı Deresi (Bostancı Deresi), Turşucu Deresi ve Seyit Ahmet Deresi'dir.

İstanbul metropoliten kent alanındaki en eski yerleşme yerlerinden bazıları Kadıköy İlçesi'ndedir. Bizans döneminde bir dinsel merkez niteliği de taşıyan Kadıköy' ün eski adı Halkedon'du. Konstantinopo-lis'in fethinden sonra Halkedon'un yönetimi II. Mehmed (Fatih) tarafından ilk istanbul kadısı olan Hızır Bey'e verildi. Kadı Hızır Bey, bugünkü Osman Ağa Camii' nin bulunduğu yerde bir cami yaptırdı. Kadı Hızır Bey Camii olarak adlandırılan bu yapının çevresinde zamanla bir Müslüman mahallesi oluştu. Burada gelişen yerleşmeye "kadının köyü" anlamında önceleri Kadı Köyü, daha sonra da Kadıköy dendi. 1851'de Kadıköy 4 mahalleden o-luşuyordu; bunlar Cafer Ağa, ibrahim Ağa, Osman Ağa ve Tuğlacı adlarını taşıyordu. 1855'te yönetimi istanbul Şehremaneti'ne bırakılan Kadıköy, 1869'da Üsküdar Sanca-ğı'na bağlandı. Bu yönetsel konumu Cumhuriyetin ilk yıllarında da süren Kadıköy, 23 Mart 1930'da ilçe yapıldı.

Bugün kırsal nüfusu olmayan Kadıköy Ilçesi'nin eskiden iki bucağı vardı. Erenköy ve Kızıltoprak bucaklarına daha sonra Merkez Bucağı da eklendi. Bucaklarda halkın büyük bölümü kentsel alanda yaşamaktaydı, ilçenin kırsal nüfusunu 1980' lere kadar Küçükbakkalköy'de yaşayanlar oluşturuyordu.

1990'da yapılan nüfus sayımının sonuçlarına göre nüfusu yaklaşık 650.000 o-lan Kadıköy İlçesi'nin tamamı istanbul Büyükşehir Belediyesi'nin sınırlan içindedir, ilçenin nüfus gelişimi Tablo I'de gösterilmiştir. Bu tablo incelendiğinde 1970-1975 arasında ortalama yıllık nüfus artış hızının yüzde 10'a kadar yükseldiği görülür. Son iki sayım arasında bu hız yüzde 2' ye düşmüştür. Kadıköy llçesi'nde kilometrekareye 19.645 kişi düşmektedir (1990). Nüfus yoğunluğunun bu kadar yüksek olduğu ilçede yerleşim alanları oldukça dar-laşmış durumdadır. Eskiden ilçenin kırsal kesimini oluşturan İçerenköy, Küçük-bakkalköy ve Kayışdağ'da bile bina inşa edilmemiş alana rastlamak her gün daha da güçleşmektedir.

İlçe sınırları içindeki Bahariye, Mühürdar, Moda, Göztepe, Erenköy ve Bostancı' da 1950'lere değin zengilerin oturduğu bahçeli köşkler çoğunluktaydı. Ancak bunlar çok seyrek bir yerleşim dokusu oluşturuyordu. 1930'larda Kadıköy'le Bostancı arasında yeni yapılar belirdi. Eskiden yoğun bir bitki örtüsüyle kaplı olan bu kesimdeki Bağdat Caddesi ile demiryolu boyunca bahçe içinde iki katlı villalar inşa edilmeye başladı. 1950'lerde iki yanında sanayi tesislerinin kurulmaya başladığı "Ankara Asfaltı"mn çevresinde gecekondu mahalleleri oluştu. 1965'te Kat Mülkiyeti Kanunu'nun çıkarılması, 1972'de de imar planının yapılması bu kesimde

Kadıköy	Tablo I İlçesi'nin Nüfus Gelişimi
Yıllar	Kent Kır Toplam
1940	57.740 161 57.901
1945	66.540 140 66.680
1950	77.798 195 77.993
1955	102.685 241 102.926
1960	129.918 1.410 131.328
1965	164.289 2.136 166.425
1970	237.519 4.074 241.593
1975	354.957 7.621 362.578
1980	455.465 12.752 468.217
1985	577.863 - 577.863
1990	648.282 - 648.282

yoğun bir apârtmanlaşma faaliyetine yol açtı. Bağdat Caddesi ve demiryolunun iki tarafındaki köşk ve villaların yemyeşil birer park görünümündeki bahçeleri parselasyona uğrayarak apartman arsalarına dönüştü. 1973'te Boğaziçi Köprüsü'nün açılması, istanbul kentinin iki yakası arasındaki ulaşımı kolaylaştırınca Kadıköy llçesi'nde yeni yerleşime açılan alanlarda yapılan seyrek düzenli apartmanlarda oturmak çekici hale geldi. Daha sonraki yıllarda özel otomobil edinmede sağlanan kolaylıklar bu eğilimi güçlendirdi. 1984' ten sonra Kadıköy'le Pendik arasında açılan "sahil yolu", kıyı kesimindeki son boş alanların da tükenmesine yol açtı.

Kadıköy tlçesi'nde 6 ve daha yukarı yaştaki nüfus 592.764'tür (1990). Bunun yüzde 94'ü okuma yazma bilmektedir. Bu oran il ortalamasının (yüzde 90) üzerindedir. İlçedeki okuryazarlardan yüzde 881 bir öğretim kurumundan mezundur. Bunlardan yüzde 42'si ilkokul, yüzde 16'sı ortaokul ve dengi okullar, yüzde 24'ü lise ve dengi okullar, yüzde 181 de yüksekokul ve fakülte çıkışlıdır.

Yaş gruplanna göre erkek ve kadın nüfusun dağılımı Kadıköy'de öbür ilçelere göre oldukça farklıdır. 20-24 üzerindeki yaş gruplarının tümünde kadınlar erkeklerden daha fazladır. 1990 sayımı sonuçlarına göre, Kadıköy İlçesi'nde 331.346 kadın, 316.936 erkek yaşamaktadır.

Kadıköy İlçesi'nde 12 ve daha yukarı yaştaki nüfus 524.093'tü (1990). Bunun yüzde 43'ünü oluşturan 225.587 kişi ik-tisaden faaldi. İktisaden faal olmayanların yüzde 57'sini ev kadınları, yüzde 25' ini öğrenciler, yüzde 151ni de emekliler oluşturuyordu (bak. Tablo II).

Kadıköy llçesi'nde yaşayanların yüzde 411 istanbul doğumludur. Bunları yüzde 4'le Sivas, yüzde 3'le Ankara, yüzde 2,6' yla Kastamonu ve yüzde 2,4'le Kars doğumlular izler.

Kadıköy llçesi'nde egemen ekonomik etkinlik ticarettir. Başlıca ticaret merkezleri Kadıköy çarşısı, Altıyol ile General Asım Gündüz (Bahariye) Caddesi ve Bağdat Caddesi çevrelerinde yer alır. Her hafta Kurbağalıdere'nin kenarındaki Kuşdili