Ünden bugüN

KANDİLLİ YAZMALARI

412

413

KANIK, ORHAN VELi

Kandilli Rasathanesinde güneş lekelerini gözlemede kullanılan Cari Zeiss Jena teleskop. Ozan Bilgiseren, 1993

den kalma 2 deniz kronometresi, 2 Leroy kronometresi ve 2 sekstant temin edilerek saatlerin doğru olarak saptanmasına başlandı.

Cumhuriyetin ilk yıllarında Rasatha-ne-i Amire diye anılan Kandilli Rasatha-nesi'ne Vaniköy Rasathanesi de denmiştir. 1928'den sonra "Maarif Vekâleti He'yet ve Fizik-i Arzi istanbul Rasathanesi", 1940'tan itibaren de "Kandilli Rasathanesi, Astronomi ve Jeofizik" adını aldı.

1924'te Kandilli Rasathanesi bünyesinde Türkiye'deki ilk "oşinografi" (okyanus bilimi) çalışmalarına başlandı ve İtalya hükümetinin yardımı ile Arnavutköy, Anado-lukavağı ve Burgazadası'nda mareograf istasyonları kuruldu. 1925'te bir ekvatoryal dürbün satın alındı. 1928'de deprem binası ile dürbün binasının, 1937'de mıknatıs ayar binasının yapımına başlandı. Bu yıllarda rasathaneye pek çok alet de alınmıştır.

II. Dünya Savaşı yıllarında ihmal edilen Kandilli Rasathanesi'ne 1949'da bir kuartz saati, kronograf ve sismograflar getirtildikten sonra milisaniye derecesine kadar doğru zaman ayan veren "zaman bölümü" faaliyete geçti. 19601ı yıllar Kandilli Rasat-hanesi'nin en parlak dönemidir. Astronomi, güneş fiziği, zaman, radyo-astronomi ve güneş enerjisi konularındaki çalışmaları, optik alet yapım laboratuvarmın, korona ve kozmik ışın gözlem istasyonunun kuruluşu izledi. Bu dönemde ayrıca yer magnetizması, meteoroloji ve paleomag-netizma grupları oluşturuldu.

Kandilli Rasathanesi, 1982'de Milli Eğitim Bakanlığı'ndan ayrılarak, Boğaziçi Üni-vesitesi'ne bağlandı. Günümüzde astronomi, astrofizik, coğrafya, jeodezi, jeofizik, jeomanyetizm ve sismoloji alanlarında çalışmalar yapmakta, jeodezi, jeofizik ve dep-

rem mühendisliği konusunda doktora e-ğitimi vermektedir. Rasathanenin astronomi ile ilgili eski aletlerden oluşan bir koleksiyonu ile islam astronomisine ve astrolojisine ilişkin 500 dolayında yazmayı da kapsayan zengin bir kitaplığı vardır.

Deprem araştırmalarının yapıldığı bölüm Türkiye çapında 37, istanbul çapında ise 21 istasyon ile faaliyet göstermektedir. Bunların 9'u Ayasofya'da, 8'i Süleyma-niye Camii'nde, l'i Yerebatan Sarayı'nda, l'i Süleymaniye'deki Botanik Bahçesi'n-de, l'i Küçükçekmece Nükleer Araştırma Merkezi'nde ve l'i de Fatih Camii'ndeki Nilüfer Hatun Türbesi'ndedir.

Kandilli Rasathanesi'nin günümüzde yürüttüğü çalışmalar arasında Kuzey Anadolu fay hattının batı yakası ile ilgili deprem tahminleri, deprem hareketlerinin tarihsel süreç içindeki performansı, Ayasofya'nın ve Süleymaniye Camii'nin deprem performansı ile ilgili olanlar sayılabilir. Öte yandan istanbul başta olmak üzere diğer şehirlerin deprem haritaları ile istanbul'un deprem master planı hazırlanmaktadır.

Bibi. M. Dizer, Kandilli Rasathanesi, ist., 1993; ay, "Kandilli Rasathanesi Tarihçesi", Cumhuriyet Döneminde Astronomi Çalışmaları Sempozyumu, ist., 1983, s. 12-22.

İSTANBUL