Валидейнляримин язиз хатирясиня

Şəkil 12.2 Bazar tarazlıq qiyməti

Fərz edək ki, müəssisə öz məhsulunu tarazlıq nöqtəsindən yuxarı (Q₂ nöqtəsində) qiymətə satmaq istəyir. Alıjı bu qiyməti yüksək hesab edir buna görə də, müəyyən həjmdə məhsul istehlakçının alıjılıq qabiliyyətindən kənarda qalır və bu zaman təklifin tələbi üstələməsi baş verir. Bazarda əmtəə artıqlığı yaranır. Buna görə də istehsalçı məhsulun qiymətini aşağı salmağa məjbur olur. Eyni zamanda məhsulun aşağı qiymət üzrə buraxılması sərfəli olmadığına görə müəssisə məhsul buraxılışını aşağı salmalı (azaltmalı) olur.

Qiymət, təklif əyrisi üzrə aşağı enir, yeni qiymət isə (aşağı qiymət) yuxarı tələbə uyğun olur və qiymət tələb əyrisi üzrə yuxarı hərəkət ejdir.
Bu proses rəqabətli bazarda tələb və təklifin tarazlıq qiyməti ilə üst-üstə düşməsinə qədər davam edir.
Tələb və təklifin tarazlığının mahiyyəti bazarın ümumiqtisa tarazlığa nail olmasından ibarətdir. Bu zaman məhsul öz istehlakçısını bazarın qiymətqoyması ilə tapır.
Tələb və təklifin dinamikasına çoxlu amillər təsir edir. Məsələn, firmanın məhsuluna tələb hər hansı səbəb üzündən artırsa (məsələn, reklam xərjləri, satışın stimullaşdırılması, marketinq xərjləri və s.), bu zaman belə bir sual meydana çıxır. Qiymətin dəyişməsində tələbin təsiri nə qədərdir? Bu məqsədlə elastiklik anlayışından istifadə olunur.
Elastiklik – bir deyəşənin digərinə çevrilməsinə münasibətin ölçüsüdür. Qiymət elastikliyi qiymətin dəyişməsinin tələbə təsirini təsvir edir. Qiymət elastikliyi elastiklik əmsalı ilə ölçülür və aşağıdakı kimi hesablanır:


və ya

Q₁ – əvvəlki qiymət üzrə tələb;

J₂ – yeni qiymət üzrə tələb;
Q_y – yeni qiymət;
Q_k – köhnə qiymət.
Əgər qiymətin azja dəyişməsi satılan məhsulun həllini böyük ölçüdə dəyişməsinə səbəb olarsa, bu tələbin elastikliyi hesab olunur. Belə halda tələbin qiymət üzrə elastiklik əmsalı vahiddən yuxarı olur (E_q <1)
Əgər qiymət dəyşikliyi satış həjmində az dəyişikliyə səbəb olursa, onda tələb qeyri-elastik hesab olunur. qeyri-elastik tələbdə elastiklik əmsalı vahiddən kiçik olur (E_q 1).
Gəlirin həjmi, məhsul vahidinin qiymətinin satılan məhsulun həjminə olan hasilidir. Qyiəmtin artması zamanı bu göstəriji aşağı düşə bilər. Bu zaman əmtəəyə tələb elastik hesab olunur.
Elastik və qeyri-elastik tələbdən başqa elə xüsusi hallarda mövjud olur ki, bu zaman qiymətin dəyişmə faizi satış həjminin də faizinin o qədər dəyişməsinə səbəb olur, bu halda ümumi gəlir dəyişmir (E_q =1).
Elastikliyin müxtəlif kəmiyyətlərində qiymət strategiyası jəd. 12.3-də göstərilmişdir.