Veri elde etme yöntemleri

Gözlemin Yapılması

Gözlemde önemli olan, doğal ortamın değişmemesi ve gözlenmek istenen belirtilerin eksiksiz kaydedilmesidir. Bunun için gözlemci kayıt cihazlarından (video kayıt, ses kayıt, fotoğraf makinesi vb.)faydalanır.

Diğer önemli bir husus herhangi bir davranışın veya olayın, eksiklikler oluşmaması için, gözlendiği anda kayıt edilmesidir.

Ayrıca araştırmacı ortama ilişkin kendi düşüncelerini topladığı verilerden ayrı tutmalıdır. Raporda kendi düşüncelerini ayrı, araştırma sonuçlarını ayrı belirtmelidir.

Gözlem Yönteminin Kuvvetli ve Zayıf Yönleri

Kuvvetli Yönleri

●Kişilerin veya olayların en etkili ve en güvenilir yoldan incelenmesi,

●Birçok kişi veya olayın aynı anda gözlemlenebilmesi,

●Hata payının düşük olması,

●Verilerin doğrudan elde edilmesine yönelik bir yöntem olması,

●Veriler hakkında ayrıntılı bilgi edinilmesini sağlaması,

●Objektif ve geçerli olması.

Bu noktada verilebilecek en güzel örnek çocuklarla ilgili olan araştırmalardır. Çocuklara soru sorulduğunda istenen cevapları almak çok zordur, onları gözlemlemenin en kolay ve en doğru yol olduğu açıktır.

Zayıf Yönleri

●Maliyeti yüksektir. Çünkü iyi gözlemci yetiştirmek için iyi eğitim, bunun için de para gerekir.

●Dış etkenler kişileri veya olayları etkileyebilir. Örneğin, dış ortamda yapılan bir gözlemde hava koşulları olumsuz etki yaratabilir; kar, yağmur gibi.

●Uygulamada zorluklar çıkabilir. Örneğin, çoğu gözlem araştırması alanlarda yapılmaktadır.

Buralara giriş için izin alma konusunda sorunlar çıkabilir.

●İşleme dökülmede zorluklar çıkabilir, çünkü gözlemden çıkarılan anlamlar her zaman aynı olmayabilir.

●Gözlem ile veri toplama uzun süren bir yöntemdir, çünkü gözlem yapmak zaman alan bir işlemdir.

3.3 DENEYSEL YÖNTEMLERLE VERİ ELDE EDİLMESİ

Deneysel araştırmalar herhangi bir konu hakkında (daha çok fen ve sağlık bilimleriyle ilgili konularında) yeni bilgiler edinmek, doğa kanunlarını kontrol altına almak, olayları daha önceden saptamak ve araştırıcı için karanlıkta kalan bir sorunun çözümlenmesi amacıyla yapılır.

Deneysel Araştırmaların Yapılmasını Gerektiren Başlıca Nedenler:

1)İki ya da daha çok sayıda bulunan değişkenlerin arasındaki ilişkiyi ortaya koymak

Örneğin; Bir diyet programı için geliştirilen bir ilacın hastanın kilosuna bağlı olarak etkisi olup olmadığının araştırılması gibi.

2)Bir değişken üzerindeki bilgiyi genişletmek

Yukarıdaki örnekte ilacın etkisi araştırılıyor ve böylece ilaç ile ilgili geniş bilgi ediniliyor.

3)Daha önceden yapılmış deney sonuçlarının doğruluğunu saptamak

Örneğin; bir bilim adamı daha önceden yapılmış bir deneyi tekrarlayarak deney sonuçlarının doğruluğunu saptayabilir.
4)Bir teorinin kapsamını genişletmektir.

Örneğin; Bir bilim adamı öne sürdüğü bir teoriyi genişletmek için deneysel araştırmalar yapar.

Bir Deneye Başlamadan Önce Araştırıcının Yapması Gerekenler:

▪Problem ile ilgili amacı saptamak

Örneğin; yukarıdaki ilaç örneğinde amaç ilacın kilo vermeye etkisi olup olmadığını araştırmaktır.

▪Kullanılacak yöntemi seçmek

▪Deney sırasında alınacak ölçülerin hangi süreler içinde yapılacağını saptamak

▪Deneyde hangi değişkenlerin sabit tutulacağı ve hangi istatistik yöntemlerinin kullanılacağını saptamaktır.

Bir Araştırıcının Problemini Seçtikten Sonra Göz Önünde Bulundurması Gereken Kurallar:

▪Problemin sınırlandırılması: Bilgilere ilişkin hipotezlerin kurulması, gruplandırılması, bunlar arasındaki ilişkinin belirlenmesi.

▪Deney tipinin seçilmesi: Değişkenlerin ve her değişkende saptanması istenen değerlerin sayıları bellidir. Buna göre deney tipi belirlenir.(Bivalin deney tipi, Multivali deney tipi gibi)

▪Örnekleme yönteminin belirlenmesi: Elde edilen verilerden örnekleme yönteminin belirlenmesi(BRÖ, TRÖ, sistematik örnekleme, küme örneklemesi)

▪Deney düzeninin oluşturulması: Deney sonuçlarının bir düzen altında toplanmasıdır.
Her denemede bağımlı, bağımsız değişkenler ve kontrol grubu bulunmaktadır. Bağımsız değişken denen değişken, bağımlı değişken bağımsız değişkenden etkilenen değişkendir.

Deneysel çalışmalarda deney grubunda yer alan birimlerin özellikleri (yaş, cinsiyet, kilo vb) yönünden benzer olan birimlerden oluşan bir kontrol grubu oluşturmak gerekir. Kontrol grubu faktörlerin özelliklerine göre deney grup/grupları ile aynı sayıda ya da yaklaşık eşit sayılarda seçilmelidir. Deneysel çalışmalarda deney grubunda deneysel uygulamalar yapılırken kontrol grubuna hiç bir işlem yapılmaz.

Örnek: Bir A ilacının farklı oranlardaki dozlarının kan fosfor düzeyine yapacağı etkiler araştırılmaktadır. Burada bağımsız değişken ilacın farklı oranlardaki dozajı, bağımlı değişken kan fosfor düzeyi bunlar dışındaki değişkenler (hastaların yaşları, başka hastalıkları olup olmadığı) kontrol altına alınmalıdır.

Bağımsız Değişkenlerin Belirlenmesinde Dikkat Edilmesi Gereken İlkeler

1)Bağımsız değişkenin gerçek yaşamda bir anlamı olmalı

2)Bağımsız değişkenler arasındaki fark yeterli oranda olmalı
Örnek: Bir tansiyon ilacının tansiyon düşürücü etkisi olup olmadığı ve bu etkinin süreyle ilişkisi incelenmek isteniyor. Süreyi 15 dk dan 20 dk ya çıkarmak yerine önce, 15dk, 30dk arasında bir karşılaştırma daha doğru olur.

Fiziksel ve İstatistiksel Kontrol

Deneysel araştırmalarda bağımlı bağımsız değişkenler arasındaki ilişkisinin belirlenmesini sağlayan temel sebep, değişkenlerin kontrol altına alınmasıdır. Bu kontrol iki şekilde yapılır:

1)Fiziksel kontrol: Deney ve kontrol gruplarının bağımsız deney değişkenleri dışında etkilenmemesi fiziksel kontrol ile sağlanır.
Örnek: Belli bir hastalığın iyileştirilmesi için geliştirilen bir ilacın hastanın yaşına bağlı olarak etkisi olup olmadığı araştırılsın. Hastaların ayrı yaş grupları oluşturacak şekilde gruplandırılması ve her gruba aynı dozda ilaç verilmesi fiziksel kontroldür.
2)İstatistiksel kontrol: Gruplar arası küçük, anlamlı olmayan ayrılıkların düzeltilmesinde yardımcı olur. Kovaryans çözümlemeleriyle yapılır.
Denemeler 2 tür ortamda gerçekleştirilir:
1)Laboratuar

2)Alan
Laboratuar ortamında gerçekleştirilen deneyler deneme grupları için en kolay kullanılan ortamdır. Bunun nedeni laboratuar ortamı değişkenlerin çok sık kontrol altında tutulduğu yapay bir ortamdır. Bu yapaylığı olabildiğince azaltılmaya çalışılsa da çoğu zaman tümüyle ortadan kaldırılamaz. Yapaylık bazen yanıltıcı sonuçlara neden olur. Laboratuar ortamı bağımlı bağımsız değişkenlerin arasındaki ilişkiyi değiştirebilir.

Örnek: Laboratuar ortamına alınan bir hayvanın arkadaşlık, çiftleşme gibi bir takım davranışlarının değiştiği görülebilir
Laboratuar ortamında değişiklik gösteren denemeler alanda yapılır. Alan doğal bir ortamdır. Örneğin köy, kent, orman, tarla gibi yerlerde yapılan deneyler gibi. Alanda yapılan araştırmalarda doğal ortamdan dolayı çok yönlü araştırmaların yapılması sağlanır.
Örnek: Tarla ve tohum türleri ile ilgi yapılan bir araştırmada, toprak verimliliği farklı 10 yöre seçiliyor ve bu 10 yörede 0,4 hektarlık parsel belirleniyor. Parseller 4 e bölünüyor ve tohum türleri rasgele dağıtılıyor. Bu araştırmanın laboratuar ortamında yapılması uygun değildir.

Denemelerin laboratuarda ya da alanda yapılmasına karar verilirken dikkate alınması gereken temel etmen araştırılan konunun içeriğine olan müdahalelerin ne denli tepkilere yol açacağıdır. Örneğin; fiziksel deneylerin laboratuarda ya da alanda yayılması arasında bir ayrım olmadığı halde bazı biyolojik deneylerin laboratuar da yapılması yanlış sonuçlar elde edilmesine neden olur.